ئەحمەد سالار
قوتابخانە، بەتایبەتی سەرەتایی، بەرادەیەك لە زەیندا تۆمار و چەسپ دەبێ، فراوانترین پانتایی، هەرچۆن رۆژانی منداڵی، لە هۆش و گۆشدا داگیر دەكات و نەك هەر بە زیندووێتی دەمێنێتەوە، بگرە جوانتر و مزرتر و رەنگینترو شیرینتریش دەبێ، ئێستاكەش، نەك كە بەلای قوتابخانەكەی سەرەتاییدا گوزەر دەكەم، بەڵكو هەر كە ناوەكەی بەبیرمدا دێ هەر هەموو دێنەوە یادو، وروژانێ لە دوتۆی ئەلبوومی یادگارەكانی رۆژانی تەمەندا دەكات، خودا شایەتە هەژانی وا بە گوڕو تین نەبووبێ، بووژاندنەوەی سەرجەم هەستەكانە لە سای ئەو ساتە یادەوەرییەدا، بۆنی تەباشیر و، قەڵەم دادان و لاستیكی سڕینەوە و، دەنگی زەنگ و، وانە وتنەوە و…. تەنانەت بۆنی شیری كوڵاو – ئەو ساڵانە شیریان بە قوتابیان دەدا و دەبێ هەر قوتابییە دۆلكەیەكی فافۆنی بە پشتێنەكەیەوە بكردایە- جگە لەوەی بۆنی ئەو رۆن ماسییەی، كە دەیانداینێ و، قوتابی چەتوونی ئەوتۆ هەبوو، دەیخستە سەر ئەو سۆپایەی لەناو قەفەزێكی ئاسنین لە گۆشەیەكی پۆلەكەدا بوو، بۆنی نەوت و رۆن ماسیی سووتاو، مامۆستاكانی ناچار دەكرد، بەو زستانە سارد و تەڕ و تووشانەی جاران، لەگەڵ كردنەوەی پانكەدا سەرجەم پەنجەرە ودەرگاش بكرێتەوە و لەولاشەوە دارو فەلاقە ئامادەبوو.
قوتابخانەكەمان، قوتابخانەی(ئەیوبیە)بوو، لەسەر تابلۆكەی نووسراوە، ساڵی(1924-1925)دروست كراوە، واتە لە قوتابخانە هەرە دێرینەكانی سلێمانییە، یەكەم بەڕێوەبەرمان مامۆستا( جەمال سەلیم)بوو، چونكە پێشتر ئەفسەربوو بوو، بەیانیان كە ریز دەكراین و ئاڵا هەڵدەكرا، گەلێك گوشاد دەبوو، جارانی ئەفسەری خۆی دەبینیەوەو، وای دەبینی لەبەردەم لەشكرێكی سەربازیی(كۆماندۆ)ی ئەڵمانیدایە و مەشقی تەیاركردن و خوێن گەرمی بەرەنگاربوونەوەیەكی گەورەیان دادەدا، هاواری دەكرد بێچوە شێرانی وەتەن وریابن، پشووبەن.. نیوەی گەڕەكی(چوارباغ)ی بە ئاگادەهێنا، سروودمان دەگوتەوە و، گەلێك جار دەمەتەقێ جوانەكەی (بێكەس)مان دەنواند:
(تۆ چیت؟ من كوردم، نەتەوەی گوردم
خۆ ترسنۆك نیت ؟ حاشا نە بەردم
چی تۆی لەناوبرد؟ دوو دڵی و نیفاق
چۆن رزگار ئەبی ؟ هەر بە ئیتتیفاق
بڵێ چیت ئەوێ ؟ بەرزی وەتەنم
بە خۆڕایی نا، بە گیان و تەنم
چیت لە بارایە ؟ خۆ فیداكردن...)
پاشان زانیم ئەو سروودانەی(زێوەر) و(بێكەس) چ كاریگەرییەكی بەهێزی لەسەر هزری كوردایەتیمان هەبوو، پێشینان، رەحمەت لە گۆڕیان، دەیان گوت:( هەر دەوەنە و دەبێ بە دار) بەڵێ وا دەرچوو، كاتێك لە وێنەیەكی ئەو ساڵەی لە پۆلی چواری سەرەتاییدا بووم، لە هاوڕێكانم دەڕوانی، بۆم دەركەوت، پتر لە نیوەیان لە رێگای كوردستان دا شەهیدكراون.
ئەو قوتابخانەیەمان، لە قوتابخانە سەركەوتوو دیارەكانی شار بوو، بەتایبەت لە بوارەكانی چالاكییەكاندا، وەرزش هونەر، چالاكی دیدەوانی، زیاتر مامۆستا(جەمال ئاغا) سەرپەرشتی دەكرد، دەبێ ئەوەش بڵێم، لەسەردەمی مامۆستا (رەشێ فەنی مەلا عەلی سەركارێز) دا خوالێخوشبێ، كاتێ بەڕێوەبەربوو، مامۆستایەكی ئەدیب و كوردپەروەرێكی بێ غەل و خەوش بوو، تیپی دیدەوانی لە قوتابیەكان هەڵبژێردرا، منیش كە لە گشتیان گچكەتر بووم، بەشدارییان پێ كردم، كە دەڵێم گچكە بووم، ئەو دەمە زۆربەیان، یان لە دەرەوەی شارەوە هاتبوون، یان ئەوه‌تا لە خوێندنی حوجرەو و مزگەوتەوە خرابوونە سەرخوێندنی قوتابخانە، لەبیرمە، لە پۆلی چواری سەرەتاییدا بووم، زۆربەیان ریش و سمێڵیان هاتبوو دووان سیانێكیان خاوەنی ژن و منداڵ بوون، بەهەرحاڵ كرامە دیدەوان و، وا رێكەوت (مەلیك فەیسەڵی دووەم)سەردانی سلێمانی كرد، ئێمەشیان بردە دەشتی وەیس، كە دەرووی شاربوو، واتە بەرامبەر بارەگای (لقی 4 پ. د.ك) ی ئێستا، بەڵام با بۆخوا بڵێم، چۆن دیدەوانێك بووم، وێنەیەكی ئەو پێشوازییەم هەبوو، ئافەرین بۆ دیدەوانییەكەی من! لە پێشوازی خاوەن شكۆدا دانیشتووم و خەوم لێ كەوتووە!!
زۆربەی قوتابیانی ئەو سەردەمە حەزیان لە كڵاو لە سەركردن و بەستنی پشتێنی تەرەقدار و لە بەركردنی جلی كوردی بوو، بڕیارێك هات، كە ئیدی نابێ قوتابی بە پۆشاكی كوردییەوە بێتە قوتابخانەوە.
دەبێ چاكەت و پانتۆڵ لەبەركەن، ئەمە بووە گرفتی زۆربەی قوتابییەكان و بەرگی ئەفەندیانەیان بەلاوە سه‌یر‌‌ بوو جگە لەوەی بەرگە كوردییەكە توندوتۆڵ بوو، لەهەمان كاتدا جێگای كتێب و دەفتەر و زۆرشتی دیكەبوو، ناچار هەر یەكە چاكەت و پانتۆڵەكەی لە توورەكەیەك دەناو بەر لە چوونە ناو قوتابخانەوە بەسەر پۆشاكە كوردییەكەدا لەبەریان دەكرد، سەیر لەوە دابوو منیش كە خۆم كوڕە(ئەفەندی) بووم، وەكو ئەوانم دەكرد رۆژێك بەڕێوەبەر پێی زانیم گووتی باشە كاكە تۆ بۆ ؟!
دیارە لەناخدا حەزم نەدەكرد لە هاوەڵەكانم جیا ببمەوە، دەمزانی(گەر بچیتە شاری نابینایانەوە، دەبێ دەست بە چاوانتەوە بگری) رۆژان هات و لە شانۆیی (وانەی رەشبەڵەك) دا، گەیشتمەوە ئەو قەناعەتەی!
نابێ دەست بە چاوانمەوە بگرم...