ئامادەبوونی مسعود بارزانی لە كۆنگرەی پارتی دادو گەشەپێداندا، بە بانگهێشتكردن و ئامادەبوونی لە نێو گرووپێك لە سەركردە ئیقلمیەكاندا، بەمە حكومەتی توركیا نیازی خۆی پیشانداوە بۆ بنیاتنانی هاوپەیمانێتیەكی ئیقلیمی كە بە ئاستێكی كەم پشت بە هێزە دەرەكییەكان ببەستێت، ئەمە پەیامێكی گرنگ بوو لە وڵاتێك كە پێشتر بارزانی و ئەو قەوارەیەی سەركردایەتی دەكرد بە مەترسی بۆ سەر یەكێتی و یەكپارچەیی توركیا لە قەڵەم دەدران، بەڵام حاڵی حازر هەرێمی كوردستان یەكێكە لە شەریكە سیاسی و ئابوورییە سەرەكیەكانی توركیا و ئێستاش وەك ناوبژیوانێكی نێوان توركیاو كورد لە خودی بارزانی دەڕوانن.
لە كۆتاییداو لە یەك شەممەی ڕابردوودا كۆنگرەی پارتی دادو گەشەپێدان گرێدرا، كە ماوەیەكی زۆر چاوەڕوان دەكرا ساز بكرێت. دەركەوتنە یەك لە دوا یەكەكانی سەرۆك وەزیران ڕەجەب تەیب ئەردۆگان ئاستی پێشبینیەكانی بەرزكردەوە، لە پێوەندیدا بە پێشنیارە نوێ و بووێرەكانیەوە كە بۆ ئایندەی وڵاتەكە خستنیە ڕوو.
ئەو خەڵكانەی بە دواداچوونیان بۆ ئەم ڕووداوە كرد تا ڕاددەیەك نائومێد بوون، چونكە (ڕەجەب تەیب ئەردۆگان) خۆی و پارتەكەی پابەند نەكرد بە هێنانەدی دەستكەوتێكەوە كە نەتوانرێت لە ماوەیەكی كورتدا بەدەست بهێنرێت. ئەمە ڕێگایەكی ژیرانەیە بۆ ئەوەی خەڵكی نائومێد نەكەیت لە پێش ئەو هەڵبژاردنانەی بڕیارە لە سێ ساڵی داهاتوودا ئەنجام بدرێن. هەڵبژاردنە شارەوانی، سەرۆكایەتی و گشتیەكان.
هەرچۆنێك بێت ئاماژە بە چەند پێشنیارێكی تۆكمەی كەم كرا بۆ چارەسەركردنی كێشە قورسەكانی توركیا لە نێویاندا كێشەی كورد. لەگەڵ ئەوەشدا، چاودێران نێوان دێڕەكان دەخوێننەوە و چاودێری هۆڵی كۆبوونەوەكان دەكردو چەند شیكردنەوەیەكیان بۆ كرد.
سەرەتا پێكهاتەی میوانەكانی دەرەوە ئاماژە بە مەیلێكی دیاریكراوی سیاسەتی دەرەوەی پارتی داد و گەشەپێدان دەكات، سەرۆكی میسر، موحەمەد مورسی، سەرۆكی قیرغزستان، ئەلمازبێك ئەتامبایاڤ،
سەرۆكی پەرلەمانی عێراقی فیدراڵی، ئوسامە نوجەیفی، جێگری سەرۆكی سودان عەلی عوسمان موححمەد تەها، جێگری سەرۆك كۆماری عێراق تاریق ئەل هاشمی، سەرۆك وەزیرانی پەنجاب، میان شەهباز شەریف، سەركردەی حەمماسی فەلەستین خالد مەشعەل و مەسعود بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستانی عێراق. ئەوانەی نوێنەرایەتی ڕۆژئاواشیان دەكرد، سەرۆك وەزیرانی پێشووی ئەڵمانیا گیرهارد شرۆیدەر، كە دۆستی شەخسی سەرۆك وەزیران ئەردۆگانە.
ئایا ئەم وێنەیە چیمان پێدەڵێت؟ بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی سەرۆك وەزیران ئەردۆگان قسەیەكی كەمی كرد بۆ بووژاندنەوەی پێوەندییەكان لەگەڵ یەكێتی ئەوروپادا( ئەویش لەبەر ئەوەی سەركردایەتی ئەم خولەی ئێستای یەكێتی ئەوروپا بە دەستی قوبرسی یۆنانەوەیە كە بە نیازی ڕێگرتنە لە هەر شتێك كە پێوەندی بە توركیاوە هەبێت)، پێدەچێت ئەو پتر بەلای دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی نزیكی بە توركیا دایبشكێنێتەوە بۆ بنیاتنانی شەراكەتی ئابووری و هاوپەیمانێتی سیاسی.
لە ڕاستیدا ئەو قسەو باسەی لە وڵاتەكەدا باوە ئەوەی بەلاوە پەسەندە كە پێوەندیی نزیكتر لەگەڵ میسردا گرێبدرێت بۆ ئەوەی توركیا و میسر هاوكاری یەكتر بكەن لە دووبارە داڕشتنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر بنەماكانی مافی بڕیاردانی چارەنووس( كە ئەمە وەك بەرهەڵستیكردنی دەستێوەردانی دەرەكیی لێكدەدرێتەوە)، گەشەپێدانی ئابووری و بنیاتنانی ناوچەیەك كە كەلتورێكی ئیسلامی هاوبەشی هەبێت كە دەبێتە هۆی دروستبوونی هاوكاری و هەماهەنگی لەبری دوژمنایەتی و ناكۆكی.
كێشەی دووەم كە پەیوەستە بە توركیاو دەوڵەتە دراوسێكانیەوە كێشەی كوردە. كوردەكان واقیعێكی ئیقلیمین، بەڵام دوای دروستبوونی دەوڵەتە-نەتەوەییە ئیتنیەكان ئەم واقیعە بە كێشەگۆڕاو كوردەكانیش دووچاری پەراوێزخستن بوون. دوای دەیان ساڵی دوورو درێژی كاردانەوەو یاخی بوونی كوردەكان لە ئێستادا ئەو پرۆسەیە پێچەوانە دەبێتەوەو واقیعێكی سیاسی نوێ دەردەكەوێت لەسەر بنەمای هاووڵاتی یەكسان و نەتەوەگەراییەك هەمووان لە خۆبگرێت.
لە دوو توێی نامیلكەیەكدا كە لە كاتی وتارە دوو كاتژمێر و نیویەكەیدا دابەشكرا، بەڕێز ئەردۆگان بەڵێنی هەموو ئەمانەیدا. بەكارهێنانی زمانی كوردی لە كاروبارەكانی حكومەت و لە كاتی دادگاییكردنداو ئاماژەی بەوەكرد كە ئەمانە بەم زووانە ڕوودەدەن.
هەموو ئەمانە هەنگاوی باشن، بەڵام هێشتا بەرگریكردنی یاساییانە لە دادگاكاندا بە زمانی كوردی قەدەغەیە، ئەو كەسانەی وتاری سیاسی لەبارەی كوردەوە دەدەن دوچاری دادگاییكردنەوە دەبن، ناوی پاركەكان دەگۆڕێن لەبەر ئەوەی پیتی كوردیان لەسەرە. لە ڕاستیدا ئەوانە پیتی كوردی نین، بەڵكو لاتینین (وەكx،q،w) كە لە دوای بەكارهێنانی ئەلف و بێی لاتینیەوە لەلایەن ئیدارەی كۆمارییەكانەوە لە ساڵی 1928دا، لابران.
لە ئێستادا هەموو ئەو گەمژەییانەی بوونەهۆی لەناوبردنی ژیانی خەڵكانێكی زۆرو حوكمی زیندانیكردن بۆ ساڵانێكی زۆر بۆ ئەو كەسانەی بەرگرییان لێدەكردن بەرەو كۆتایی دەچن و پێشبینی دەكرێت جۆرێك لە ئاساییكردنەوە ڕووبدات و بە شێكی پەروەردە بە زمانی كوردی لە قۆناخی سەرەتایی و ناوەندیدا بخوێنرێت.
پەیامێكی دیكەی گرنگ لە كۆنگرەدا بریتی بوو لە بانگهێشتكردنی بەڕێز بارزانی بۆ وڵاتێك كە لە ڕابردوودا خۆی و ئەو قەوارەیەی سەركردایەتی دەكرد بە مەترسی بۆ سەر یەكێتی و یەكپارچەیی توركیا لە قەڵەم دەدران، بەڵام هەروەك پەندێكی كۆنی توركی دەڵێت لەو كاتەوە» ئاوێكی زۆر بە ژێر پردەكەدا ڕۆیشتووە.» حاڵی حازر هەرێمی كوردستان یەكێكە لە شەریكە سیاسی و ئابوورییە سەرەكیەكانی توركیا و ئێستاش وەك ناوبژیوانێكی نێوان توركیاو كورد لە خودی بارزانی دەڕوانن بۆ ئەوەی ئەو كوردانە خیتابێكی سیاسی دژ بە توركیایان نەبێت.
ئەمە یەكێكە لە گۆشەكان بۆ ڕوانین لە ئامادەبوونی مسعود بارزانی لە كۆنگرەی پارتی دادو گەشەپێداندا. بە بانگهێشتكردن و ئامادەبوونی لە نێو گرووپێك لە سەركردە ئیقلمیەكاندا، حكومەتی توركیا نیازی خۆی پیشانداوە بۆ بنیاتنانی هاوپەیمانێتیەكی ئیقلیمی كە بە ئاستێكی كەم پشت بە هێزە دەرەكیەكان ببەستێت، پەرە بە چەقێكی ئابووری و سیاسی نوێ بدات كە توانای كێشكردنی هەبێت و كوردەكانیش وەك ئەكتەرێكی سیاسی نوێ لەم كارنامەیەدا قبوڵ بكات.
لەم ڕووەوە وەك» كەسێكی ژیر» لە بەڕێز بارزانی دەڕوانرێت، بۆ ئەوەی هاوكار بێت لە قەناعەت پێهێنانی كوردە یاخیبووەكان تاوەكو یارمەتی توركیا بدات كە پەرە بە دیلێكی دیكە بدات بۆ ئاشتەواییكردن لەگەڵ كوردەكاندا لەبری ئەوەی پەنا بۆ توندوتیژی ببەن بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان.
ئەم ئاشتەواییە لەگەڵ كوردەكانی دەرەوەدا پێویستە بەوە دەكات كوردەكان بە تەواوەتی ئاوێتەبكرێن لە سیستمی سیاسی توركیادا كە تاوەكو ئەم دواییە دوورخرابوونەوە. لەو ڕووەوە پێدەچێت حكومەت نیازی ئەنجامدانی ئەم كارەی هەبێت، بەڵام بێ ئەوەی نەخشە ڕێگایەكی ڕوونی هەبێت. ئومێدی هەموولایەكیش ئەوەیە ئەو نەخشە ڕێگایە بە زووترین كات بكێشرێت.

* ئوستادی زانستی سیاسەتە لە زانكۆی فاتح لە توركیا و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر دۆزی كورد و یەكێكە لەنووسەرە دیارەكانی توركیا