بارزانی و توركیانەرمی نواندن لە ڕەفتارو پێداگیری لە هەڵوێست وەرگرتندا
سەربەست نەبی
خۆبه‌گه‌وره زانینی دەوڵەتی توركیی لەسەر چەندین وەهمی ئیدیۆلۆژی بناغەی بۆ داڕێژراوە، لەوانە: بڕوا بە خۆهێنانێك كە بە درێژایی نزیكەی سەدەیەك بەرجەستەبۆتەوە لەوەی گوایە تورك نەتەوەیەكە جمكەی خۆرە، هەر بە كردارەكیش دەزگا ئیدیۆلۆژییەكانی دەوڵەت ئەم قەناعەتەیان لای هەمووان چەسپاندبوو بەوەی گوایە نەتەوەی تورك دێرینترین نەتەوەیە لەسەرزەمین، لەبەرئەوەی هەر لەگەڵ لەدایك بوونی خۆردا ئەمیش هاتۆتە سەر شانۆی مێژوو، هەروەها زمانی توركی پێشەنگی ئەو زمانانە بووە كە مرۆڤایەتی قسەیان پێكردووە، بۆیە نە لەناو دەچێت و نە دەبێتە نەخشێكی بەسەرچوو، مادامەكی خۆر هەڵبێت و بە دەوری زەویدا بسوڕێتەوە، تورك نەتەوەیەكی چەسپاوە وەك چەسپاوێتی خۆر، ئەركی نەتەوەكانی تر ئەوەیە بە دەوری ئەمدا بسوڕێنەوە تا بە ڕۆشناییەكەی بەر پێیان ڕووناك بێتەوە، چونكە لە بنەچەدا ڕووناكایی لەمانەوە كەوتۆتەوە، ئەم چه‌مكه ناسیۆنالیستیه لە چەند دروشمێكدا چڕ دەكرێنەوەو لە زەیندا تۆماردەكرێن و لە هەموو شوێنێك دەوترێنەوە وەك(توركیا تەنیاو تەنیا بۆ توركەكانە)و(تۆ چەند بەختەوەری لەبەرئەوەی كە توركی)و(جگە لە تورك لەسەر ئەم زەوییە شوێنێكی تر بۆ كەسی تر نییە). تاد كەلتووری سیاسیی توركان ڕیكلامسازی بۆ ئەو بیرۆكەیە دەكات بەوەی گوایە تورك مەزنترین نەتەوەی سەر شانۆی مێژووەو قەدەری زەمانە هەڵیبژاردووە تا ببێتە سەروەری نەتەوەكانی تر و هەمووان لە سایەیدا بەختەوەر بن..
تا ئێستاش دەستووری توركیا تژییە بەم دروشمە میتافیزیكیانەی كە دیاریكراون بۆ پایە بڵندێتی ڕەگەزی تورك لە مێژوودا، وەك (نیشتمانی توركانی نەمر)و( دەوڵەتی پیرۆزی تورك)و ( نەتەوەی مەزنی توركی).ئەم تێگەیشتنە ناسیۆنالیستیه‌ی تورك بۆ خودی خۆی هاوسەمتە بە پێویستییە سیاسی و ئیدیۆلۆژییەكانی كە جەخت دەكەنەوە لەسەر حەقیقەتێكی دروستكراوی مێژوویی لە بەرانبەر واقیعی فرەیی نەتەوەكانی تر، لە ساتەوەختی گفتوگۆكردن لەسەر دەستوور لە ساڵی 1961 جەمال غۆرسیلی سەرۆك وەزیران دانی بەوەدا ناوەو دەڵێت: توركیا پێویستە یەكگرتوو بێت تەنیا بۆ توركان، ئەگەر دەسبەرداری ئەم قەناعەتە بین، لە پاش بەنجا ساڵی تر تاقە یەك تورك لە توركیادا نامێنێتەوە..
لەم شێوە وەهمە ئیدیۆلۆژییەو زۆرانی تر دینگەو بەهێزكاری هۆشیاری نەتەوەیی توركیی بوون، بەهانەی مانەوەو بەردەوامێتی دەوڵەتی ناسیۆنالیستی بوون، كە پشت بەستووە بە دابی كۆن و ڕەفتاری چەوساندنەوەو ڕەتكردنەوەی ئەوی بەرانبەر، عیسمەت ئینینۆی سەرۆك وەزیران لە سییەكانی سەدەی پێشوودا لە كاتی دامركانەوەی ڕاپەڕینەكەی ئیحسان نووری پاشا وتی)نەتەوەی توركیا بە تەنیا مافی ئەوەی هەیە لەم وڵاتەدا بژیێ و مافە نەتەوەییەكانی خۆی داوا بكات) لەم بارەیەوە محەمەد عیزەت كە یەكێك بووە لە وەزیرەكانی ئەوێ سەردەم وتبووی(ئەم وڵاتە نیشتمانی توركانە هەر كەسێك توركیی ڕەسەن نەبێت، تەنیا ئەك مافی لەم وڵاتەدا پێ ڕەوا دەدیترێت، ئەویش مافی بە كۆیلەیی ژیان بردنە سەرە..
مێژووی توركیا مێژووی چەسپاندنی هەژموونگەرای یەك ڕەگەزیی و دەسەڵات سەپاندنی یەك ڕەگەزە بەسەر مێژووی ڕاستەقینە و واقیعی مۆزائیكی كەلتووری و فرە نەتەوەیی كە لە ماوەی دوو هەزار ساڵی پێشوودا درێژەی هەبووە، ئەمەش ئەو هاجسە بنەواییە بووە كە هەموو سیاسەتمەدارانی توركیایی پێوە سەرقاڵ بوون، ئەمە بووەتە نەخۆشییەكی سامناك بە جەستەی سیاسەت و ئیدیۆلۆژیای توركییەوە لكاوە، ئەمەش لە ئاكامی ئەو چەپاندنە مێژووییە كەوتۆتەوە كە ناسیۆنالیسته‌كانی تورك لە سەرەتاكانی دامەزراندنی دەوڵەتی توركیەوە دژ بە نه‌ته‌وه‌كانی تر دروستیان كردووە، بە تایبەت ئەو نه‌ته‌وانه‌ی كە لە چوارچێوەی میراتەكانی پیاوە نەخۆشەكە ژمێردرابوون بە تایبەتی كوردو ئەرمەنەكان..
ئەم باری پڕ لە ترس و فۆبیا بەردەوام و درێژخایەنەی ناخی سیاسەتی دەوڵەتی توركیی تەنیوەتەوە لە بەرانبەر گۆڕانكارییەكانی كە هەڕەشەبوون بۆ مانەوەی نەتەوەی تورك وەك سیاسەتمەدارانی تورك لەو وەهمەدا پێی دەژیێن.
بەم شێوەیە ئیدیۆلۆژی فەرمی دەوڵەتی توركی تووشی گرژبوونی دەماریی بوو بوو لە فكردا، تا ئەردۆگان پراگماتیانە هاتەوە هۆش خۆی و بینی ئەم گرژبوونە ئەگەر بەردەوام بێت چ سوودێك بە ڕۆحی سەردەم و لۆژیك ناگەیەنێت، سیاسەتمەدارانی تورك بەو گرژییانەوە خۆیان دەخانە بەردەم دژایەتیكردنی مێژوو و واقیعێكەوە كە ناچاریان دەكات ململانێ لەگەڵ رۆحی سەردەم بكەن ئەگەر بێت و بەردەوام خۆیان بەو زەینیەتە ئیدیۆلۆژیەوە هەڵبواسن كە وایان لێ دەكات ئیعتیراف بە بەرانبەر نەكەن و پێكەوەژیان ڕەتبكەنەوە لەگەڵ ئەوی تردا، یان بە سووك تەماشای چارەنووسی ئەوانی تر بكەن لە پێگەی ڕەهاو بە هەژموونی خۆیانەوە، چونكە ئەمە پێی دەوترێت ئیدیۆلۆژی ڕەگەزپەرستی و فەندەمینتالی و پەڕگیری و چەوسانەوەی ئەوانی تر كە مەعریفەو حیكمەت لە هێزدا چڕ دەكاتەوەو ویستی زاتیی نامەعقول دەخاتە سەنگەری ڕووبەڕووبوونەوەی مێژوویەوە..
بەڵام ئەردۆگانی پراگماتی و بوێر دركی بەو ڕاستییە كرد كە توركیا پێویستی بە پازدانێكی گەورەیە بۆ ئەوەی لەو خودە داخراوەی كە لە مێژوودا تێی كەوتووە بێتە دەرەوە، پازێك بەسەر ئەو بەربەستانەی كە بۆ خۆی دانا بوون، ئەویش بەوەی دەوڵەتەكە تەنیا بۆ ڕەگەزی تورك فەراهەم نەبێت بەڵكو بۆ هەمووان بێت، ئەم پازە لە یەك كاتدا دەبێتە مردن و ئازادبوونی توركیاش بە كورتیەكەی بە تەینا نابێتە دەوڵەتێكی قەومی توركیایی و بەس..
وتەكانی سەرۆك مسعود بارزانی لە كۆنگرەی پارتی دەسەڵاتداری توركیادا جێی بایەخپێدانێكی بێ پێشینە بوو، نموونەیەك بوو بۆ تێپەڕینێكی مێژوویی كە پێشتر نموونەی نەبووە لە سیاسەت و ئیدیۆلۆژیا هەژموونخوازەكەی سەدەیەك لە زەماندا، تا ئەو ڕادەیەی ئەحمەد داود ئۆغلۆی وەزیری دەرەوە لەو كۆبوونەوەیەی كە لە ڕۆژی دووشەمەی 1/10/2012 لەگەڵ سەرۆك مسعود بارزانی سازیدا ناوەڕۆكی وتەكانی بەڕێزیانی بە سەنەدێكی گرنگ ناساند بۆ نەخشەی ڕێگایەك كە پێویستە حزبی دادو گەشەپێدان پێڕەوی بكات بۆ چارەسەركردنی گرفتە ناوخۆییەكانی توركیاو بە تایبەتیش دۆزی كورد.
وەسفكردنی بارزانی لە لایەن ئەدۆگانەوە چ بە( سەرۆكی هەرێمی كوردستان) یان ( سەرۆكی دەسەڵاتی ناوخۆیی باكووری عیراق)هیچ شتێك لەو وەرچەرخانە مێژووییە گرنگە ناگۆڕێت كە لە لۆژیكی سیاسەتی توركیا ڕوویدا بە تایبەتی لە مەسەلەی لالێكردنەوەی دەوڵەتی توركیا بۆ كێشەی كورد چ لە ناوخۆی توركیا یان لە دەرەوەیدا. هەر كەسێك لەم شتە خۆی لە گێلی بدات كەسێكە نایەوێت ئەو واقیعە گۆڕدراوە ببینێت و كەسێكە دیلی وەهمە زاتیەكانی خۆیەتی و بەس.
وتەكانی بارزانی گوزارشت بوون لە مانای سیاسی و دەلالاتی قوڵی مێژوویی، هەر وەك دادگایی كردنێكی گشتگیرانەی مێژوویی سیاسەت و ئیدیۆلۆژیای هەژموونگەریی توركیای سەدەیەك لە زەمەن بوو، ئەو وتانە لە پێش كۆنگرەی حزبێكی باڵادەست، لە بەردەمی نوێنەرانی هەموو حزبە توركیی و ناسیۆنالیسته‌كان و ئیسلامیەكانی تورك، لەبەردەم ڕاگەیاندنی توركیی و جیهانیی، دواتر لەبەردەم مێژووی سیاسی توركیا، بارزانی دەوەستێت و بە زمانی دایك، بە كوردییەكی شیرینی واوە كە پێشتر لە ناو توركیا هەرچی بەو زمانە بدوایە لەناو دەبرا، بەو زمانە كوردییەوە بە هەمووان دەڵێت:هیچ هێزێك ناتوانێت دژایەتی ئارەزووی مرۆڤ بكات بۆ ئازادی و یەكسانی، ئەوەتا ئێوە درككتان بەوە كردووە سەد ساڵی بەكارهێنانی سیاسەتی ئاسن و ئاگر بۆ سەركوتانەوەو ڕەتكردنی ئەوی تر شكستی خوارد، لێرەوە پێویستە ئاشتی شوێنی توندوتیژی بگرێتەوە لە ڕێگەی لۆژیكی دیالۆگ و پێكەوە ژیان و ئیعترافكردنی بەیەكتری، ئەگەر ئەمەتان ویست ئێمە هاوبەشی ڕاستەقینەتان دەبین، دروستكردنی ئاشتی پێویستی بە پیاوی ڕاستەقینەو ئازای زیاترە لەوەی چەنگ پێویستی پێ بێت، سەرۆك بارزانی بەزمانێكی دیبلۆماسی باوی لەسەرخۆ قسەی دەكرد بەڵام هاوكات لە ناخەوە یەكلاكەرەوەو پێداگیر، كە لە ژێر زاریدا (پشكۆی دۆزی كورد لە هه‌موو كوردستان) هەبوو وەك یەكێك لە چاودێران بەو شێوەیە وەسفیان كرد.
