تا كاتی نووسینی ئەم وتارە ئەوە ڕوون نییە كە كێ ئەو هاوەنەی ئاڕاستەی خاكی توركیا كردووە، دەكرێت هەڵەی حیساباتی هێزی موعاڕەزە بێت، هێزی سێیەم بۆ ئەوەی توركیا ڕابكێشرێتە زۆنگاوی سووریاوەو لەو ڕێیەدا تێكبشكێنرێت. بەرپرسانی توركیا قەناعەتێكی نزیك لە یەقینیان هەیە كە تاوانبار سوپای سووریایە.
هەست و هەڵچوونێكی زۆر هەیە لە توركیادا بەرامبەر سووریا، بەڵام ئەم هەست و هەڵچوونانە دابەش بوون. لە ماوەی دە ساڵی حكومڕانی پارتی دادو گەشەپێداندا لە توركیا، سیاسەتێكی حكومەتیی نەبووە لەلایەن خەڵكەوە پشتیوانی لێنەكرێت، مەگەر دوو سیاسەت نەبێت. یەكێكیان دەستێوەردانی توركیایە لە سووریا، دووەمیان گۆڕانكاری گەورەیە لە سیستمی پەروەردەدا-لەسەر ئاست مامناوەندی- كە بە بەپەلە خرایە بواری جێبەجێكردنەوە بێ ئەوەی ئەوە لێكبدرێتەوە ئایا ئاستی پەروەردەی ملیۆنەها مناڵ بەرزتر دەكاتەوە یان نا( ڕاپرسی ڕای گشتی میترۆپۆل لە ئەیلولدا).
لە كاتێكدا كە خەڵكی ئەوەیان بۆ یەكلانەدەبۆوە، چارەنووسی ڕەوشی سووریا چی دەبێت كە لە دۆخی داڕوخاندایە، گوللە هاوەنێك لە ناو سووریاوە هەڵدرا و كەوتە شارۆچكەی ئاكچەلەكە لە خاكی توركیادا، كە بووە هۆی كوشتنی پێنج هاووڵاتی و برینداركردنی ژمارەیەك هاووڵاتی دیكە. زیانە ماددیەكانیشی بەرچاون. دەستبەجێ وەزیری دەرەوەی توركیا، نەتەوە یەكگرتووەكان و ناتۆی لەم ڕووەوە ئاگادار كردەوە. توركیا داوای لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان كرد» كاری پێویست» بكات بۆ ڕاگرتنی دەستدرێژی سووریا.
هەرچۆنێك بێت، ئەمە تەنیا كاردانەوەی توركیا نەبوو، بەڵكو دەستی بە بۆردومانكردنی سووریا كرد بۆ هەڵتەكاندنی ئەو بنكەیە( یان بنكانەی) سەرچاوەی هێڕشەكە بوون، كە ڕادار شوێنەكەی دەستنشان كردبوو. ئێستا توركیا بەشێكە لە شەڕێك كە-پێشتر- بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆو لە ڕێی پشتیوانیكردنی موعاڕەزەوە بەشداربوو تێیدا. تا ئێستا توركیا میوانداری لە گرووپەكانی موعاڕەزە كردووە كە ئەم گرووپانەش بارەگای سەرەكی خۆیان لە ناو خاكی توركیادا دامەزراندووە و باوەشی بۆ ژمارەیەكی ڕوو لە زیادی ئاوارەكان (نزیكەی 100،000 كەس دەبن) كردۆتەوە كە لە شەڕی ناوخۆی سووریا هەڵدێن.
كاردانەوەكەی ناتۆ ئەو كاردانەوەیە بوو كە توركیا دەیویست:» پشتیوانی لە توركیای ئەندام دەكەین»و داوا لە» سووریا دەكەین كۆتایی بەم پێشێلكاریە زەقەی یاسایی نێودەوڵەتی بهێنێت». ڕۆژی پێنجشەممە پەرلەمانی توركیا كۆبۆوە بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەم مەسەلەیە و بۆ ئەوەی پلانی كاركردن دابنێن.
ئاڕاستە گشتیەكە ئەوەیە بە شێوەیەكی یەكلاكەرەوە تۆڵە بكرێتەوە بێ ئەوەی بچنە ناو خاكی سووریاوە.
تا كاتی نووسینی ئەم وتارە ئەوە ڕوون نییە كە كێ ئەو هاوەنەی ئاڕاستەی خاكی توركیا كردووە، دەكرێت هەڵەی حیساباتی هێزی موعاڕەزە بێت، هێزی سێیەم بۆ ئەوەی توركیا ڕابكێشرێتە زۆنگاوی سووریاوەو لەو ڕێیەدا تێكبشكێنرێت. بەرپرسانی توركیا قەناعەتێكی نزیك لە یەقینیان هەیە كە تاوانبار سوپای سووریایە. بە هەرحاڵ، توركیا ڕایانگەیاندووە كە ژمارەی سەربازەكانی بە درێژایی سنوورەكانی سووریا زیاد دەكات.
كاردانەوەی حكومەتی سووریا( حكومەتی ئەسەد) زیاتر لەوەی چاوەڕوان دەكرا پۆزشهێنەر بوو: وەزیری ڕۆشنبیری عومران زوبعی گوزارشتی لە هاوخەمی خۆی بۆ خەڵكی توركیا كردو ڕایگەیاند وڵاتەكەی ڕێزی لە سەروەری دەوڵەتە دراوسێكان گرتووە. هەروەها ئەوەشی زیاد كرد كە لێكۆڵینەوە دەكەن بۆ دەستنیشانكردنی ئەو كەسەی هاوەنەكەی تەقاندووەو داوای دان بە خۆداگرتنی كرد.
هەرچۆنێك بێت، ئەم لێدوانە نەرمە بەس نەبوو بۆ هێوركردنەوەی هەست و هەڵچوونە هەڵكشاوەكانی توركیا. لە ڕاستیدا ژمارەیەك لە ئەندام پەرلەمانەكان پێشنیاری ئەوەیان كرد كە لە پاڵ دەنگدان بە مۆڵەتدان بە چوونە ناو خاكی عێراقەوە بۆ مۆڵەتدان بە دەستێوەردان لە سووریاشدا بخرێتە دەنگدانەوە. لە ڕاستیدا، یەكەم بڕیار دوای پشووی هاوینەی پەرلەمان بریتی دەبێت لە درێژكردنەوەی مۆڵەتی پێنج ساڵی بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكان لەو دیو سنوورەوە بۆ ناو خاكی عێراق.
ڕاستی مەسەلەكە ئەوەیە-پێشتر- فیشەك و گوللە دەكەوتنە خاكی توركیاوە لە دوای ئەوەی هێزەكانی موعاڕەزە ناوچە سنوریەكانی نزیك بە توركیایان كۆنتڕۆڵكرد. هێزە لایەنگرەكانی دیمەشق هەوڵی دووبارە دەست بەسەرداگرتنەوەی ئەم ناوچانەیاندا. ئەمە شەڕێكە لە ناوخۆیی سووریادا، بەڵام ئەو كەسانەی لە نزیك سنوورەكانی نیشتەجێكراون- ئەو سنوورانەی بە شێوەیەكی دەستكرد لەلایەن ڕۆژئاواوەو لە دوای جەنگی جیهانی یەكەمەوە داڕێژراون، كە ئەو خەڵكانەیان دابەش و پارچە پارچە كردووە، بە شێوەیەك بەشێكیان لە سنوورێكدان و بەشەكەی دیكە لە سنوورێكی دیكەدا. ئەم واقیعە كێشەیەكی مرۆیی دروست كردووەو تەنها بەكۆتایی هاتنی شەڕە ناوخۆییەكە تەواو دەبێت. هەروەها پێدەچێت مەحاڵ بێت شەڕەكە بە ئاشتەوایی كۆتایی پێبێت. -تا ئێستا- خوێنێكی زۆر ڕژاوەو لایەن گەلێكی زۆر هاتونەتە ناو هاوكێشەكەوە كە بەرژەوەندی و پلانی جیاوازیان هەیە. كەواتە دەبێت لایەك بیباتەوە. بێگومان بردنەوە یان دۆڕانی لایەنێك كاریگەری دەبێت لەسەر ئەو لایەنانەی پشتیوانی لە یەكێكە لە لایەنە ناكۆك بە یەكەكان دەكەن. ڕای گشتی توركیا بە قووڵی هەستی بەم قەیرانە كردووە و هەستە گشتیەكە ئەویە پێویستە حكومەت توركیا لەم دۆخە داڕوخاوە دووربخاتەوە.
ئەنقەرە كە بە ڕاددەیەكی بەرچاو لە ناكۆكیەكەوە تێوەگلاوە هەست دەكات تەنیا جێهێڵراوەو توڕەیە لە غیابی پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ كۆتایی هێنان بەم ناكۆكیە خوێناوییە. هەوڵەكانی-كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی- لە نەتەوە یەكگرتووەكاندا بۆ خستنەڕووی چارەسەرێك بەهۆی دابەشبوونی ئەنجومەنی ئاسایش بەسەر سێ وڵاتی ڕۆژئاواییەكەو ڕوسیاو چین بە بنبەست گەیشتووە. ئەم دوو وڵاتەی دوایی باوەڕیان وایە ئەگەر بڕیارێكی توند لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانە دەربكرێت ئەوا ئەمە سەردەكێشێت بۆ داگیركردنی سووریا لەلایەن هێزە ڕۆژئاواییەكان و هاوپەیمانە ئیقلیمیەكانییەوە، لە نێویاندا توركیا، بەمەش كاریگەری و نفووزیان لە ناوچەی دەریای سپی ناوەڕاستدا دادەكشێت.
ئەو هەوڵەی حكومەتی نوێی میسری دەستی پێكرد- كە جێی ئومێد بوو- كە ئامانج لێی كۆكردنەوەی میسرو توركیاو ئێران و سعودیەیە بۆ ئەوەی چارەسەرێكی ئیقلیمی تەڕح بكرێت، بێ ئاكام بوو، لەبەر ئەوەی لە جەولەی دووەمی كۆبوونەوەكاندا سعودیە كشایەوە. پرسیارەكە ئەوەیە ئایا سروشتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەوەیە كە بە نادیاری بمێنێتەوە؟

* ئوستادی زانستی سیاسەتە لە زانكۆی فاتح لە توركیا و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر دۆزی كورد و یەكێكە لەنووسەرە دیارەكانی توركیا