چارەسەری نەبینراو بۆ مەسەلەی كورد لەتوركیا
September 20, 2012
وتار و بیروڕا
پێدەچێت ئەنكەرە تێڕوانینێكی روونی بۆ دۆزی كورد نەبێت و لەبنەمادا پێناچێت ئەنكەرە سەر لەناوەڕۆكی مەسەلەكە دەركا. ئەمەش وای كردوە شێواوییەك لەسیاسەتی ئەنكەرە لەم بارەیەوە هەبێ. كرانەوەی ئەنكەرە بەڕوی كورددا، كە بەدڵنیاییەوە بایەخێكی زۆری هەیە، زۆرتر كرانەوەیەكی مرۆڤانەو كەلتورییەو هیچ روخسارێكی سیاسیی بەخۆوە نەدیوە. ئەنكەرە تائێستا خۆی لەباسكردنی مافی بەكۆمەڵ لادەداو نۆڕینی بۆ چارەسەر نۆڕینێكە لەسەر بنەمای تاك نەك لەسەر بنەمای كۆمەڵ. ئەوەی ئەمەش روون دەكاتەوە، سەلماندنی مافی خوێندنی زمانی كوردییە لەخوێندنگەكاندا كەتێیدا مافەكە، لەڕووی یاساییەوە، بەتاك دراوە نەك بەكۆمەڵ. ئەمەش بەو سەرەنجامە دەگات كەنواندنی نەرمی و لێبوردەیی بەرامبەر بەناسنامەكانی دیكە، خۆی لەخۆیدا بەس نییە بۆ مسۆگەركردنی چارەسەر، بەتایبەتی بۆ مەسەلەیەكی ئاڵۆزی وەك مەسەلەی كورد.
تێڕوانینی ئەنكەرە بۆ شێوەی چارەسەركردنی مەسەلەی كورد جگە لەوەی كە ڕۆشن نییە، ئاڵۆزیشە. تا ئێستا ئەنكەرە كەلتوورو سیاسەت پێكەوە گرێ ناداو پێی وایە لەڕێی مافی كەلتوورییەوە، كەهێشتا بەو جۆرەی كەپێویستە نەسەلمێنراوە، دەتوانرێت چارەسەری كێشەی مافە سیاسییەكان بكرێت. روونتر، بەلای ئەنكەرەوە چارەسەر لەمافی كەلتووری واوەتر ناڕوات. بەڵام لەبەر ئەوەی مەسەلەكە لەبنەڕەتدا مەسەلەیەكی سیاسییە، ئەنكەرە ناچارە لەڕەفتاردا رەهەندە سیاسییەكەی پشتگوێ نەخا.
بەلای ئەنكەرەوە، چارەسەر پێویستی بەقۆناغێكی ئارامە. ئەمەش وای لێ دەكا داوای راگرتنی شەڕ بەبێ مەرج و بۆ كاتێكی نادیار بكات. بەكردەوە، ئەنكەرە بانگەشە بۆ تیۆریی «ئاگربڕێكی هەمیشەیی» دەكات. داواكەی ئەنكەرە زۆر لەهەلومەرجی ساڵانی 1966-1969ی عیراق دەچێت كە قۆناغێكی ئاشتیی نێوان بەغداو شۆڕشی كورد دەگرێتەوەو رەوشەكە زۆرتر لەئاگربڕێكی درێژخایەنی بێ وتووێژ دەچوو. بەڵام تەنانەت ئەم ئاگربڕە هەمیشەییەی ئەنكەرەش، تەواو جیاوازە لەئاگربڕە درێژخایەنەكەی بەغدا-كورد چونكە لەوسێ ساڵەدا كوردی عێراق هەڵسوڕانی سیاسیی ئاشكرایان لەشارەكاندا هەبوو، تەنانەت لەقۆناغەكانی كۆتاییدا رۆژنامەشیان بەشێوەیەكی یاسایی لەبەغدا دەردەكردو بەغدا دانانی چەكی بۆ چارەسەركردنی مەسەلەكە بەمەرج دانەدەنا.
ئەنكەرە سوورە لەسەر ئەوەی كە بەبێ چەكدانان چارەسەر نییەو لەبەرامبەردا گەرەنتیی ئەوە نەكراوە كەچەكدانانەكە سەرەتای چارەسەرێكی گونجاو بێت. بەڵام مەسەلەی چەكدانان پرۆسەیەكی دابڕاو نییەو بەچەردەیەك مەسەلەی دژوارەوە بەستراوەتەوە وەك چۆڵ كردنی قەندیل و لەبەریەك هەڵوەشانەوەی هێزی چەكدارو گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ توركیا. خودی گەڕانەوەكەش لەمپەڕی گەورەی لەبەردەمدایە، لەوانە پێویستیی بوونی یاسایەكی تایبەت بەلێبوردنی گشتی كەئەویش دیدی جیاوازی لەبارەیەوە هەیە چونكە تائێستا ئەنكەرە دەیەوێت یاسای پێشنیاركراو تەنیا ئەوانە بگرێتەوە كەدەستیان لەهێرش كردنە سەر سەربازەكان نییەو تەنانەت دەیەوێت لێبووردنەكە گەڕانەوەی سەركردە سیاسییەكان ئاسان نەكات، سەرباری ناڕۆشنیی هەڵوێستی ئەنكەرە بەرامبەر بەئاییندەی سیاسیی ئۆجەلان.
ئەنكەرە بڕوای تەواوی بەوە هەیە كە كات لەبەرژەوەندیی ئەو چارەسەرەیە كەخۆی دەیەوێت. هاندەری، لەم روەوە، بۆچوونێكە وای دەبینێت كەكوردی باكوور لەبەرەنجامی كۆتاییدا ئەو چارەسەرە هەڵدەبژێرێت كەپارتی دادو گەشەپێدان پێشنیاری دەكات نەك ئەو چارەسەری كە بەدەپەو لەسەرووی ئەوەوە پەكەكە، بانگەشەی بۆ دەكەن. بەهرۆز گەڵاڵی، پسپۆرە لەكاروباری توركیا، پێی وایە زۆرینەی كورد لەهەڵبژاردندا دەنگیان بەپارتی دادو گەشەپێدان داوەو بەپشت بەستن بەئەنجامی هەڵبژاردن جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كەپارتی دادو گەشەپێدان 85%ی دەنگی كوردی بەدەست هێناوەو بەدەپە تەنیا 15%ی بەدەست هێناوە. بەڵام یاسای هەڵبژاردنی توركیا كەمەرجی تێپەڕاندنی رێژەی 7%ی تێدایە، هیچ كات گوزارشتی لەڕاستیی ئەنجامەكان نەكردووە، بەڵام ئەمە بەم مانایە نییە كەپارتی دادو گەشەپێدان لەناو كورددا لاوازە.
دیارە تەنیا داننان بەبوونی ناسنامەی دیكە لەتوركیا، مەسەلەی كورد بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی چارەسەر ناكات،چونكە داننان بەناسنامەی كورددا یەكەم هەنگاوە، نەك تاكە هەنگاو، بەرەو چارەسەر.