ئەگەر سەرنجی مێژووی گەلی كورد بدەین لەسەدەی رابردوودا، دەبینین هەمیشە لە بزاڤی رزگاریخوازیی نەتەوەی كورد دانەبڕاوە، بەپێچەوانەوەش ئافرەتانی كورد رۆڵی گرنگ و كاریگەریان لە ژیانی سیاسی و خەباتی نەتەوەییدا هەبووە.
رۆڵی ئافرەتی كورد لە شۆڕشدا پێشەنگ بووە،هەرچەندە ئافرەتی كورد بە شێوەیەكی فراوان لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكاندا بەشدارنەبووە، بەڵام هەردەم پێشەنگ بووە لە پشتیوانی كردنی پێشمەرگە لە شۆڕش شەڕەكاندا.
ئافرەتی كورد هەمیشە ستەم و چەوساندنەوەی چەشتووە،ئەمەش لەبەر ئەو كەلتوورە كلاسیكییەی كۆمەڵگەی كوردەواری و ئەو توندوتیژییەی كە دژی ئافرەت ئەنجام دراوە چ بە لێدان و دەستدرێژیی سێكسی و هەڕەشەی كوشتن و جنێوو بەشوودانی پێشوەختە و تەڵاق و قەیرەیی و رفاندن، چ بە ناچاركردنی بۆمێردكردن و بەزۆر دوورخستنەوە لە خوێندن، وێڕای ئەو هەموو گرفتانەش بەم دواییە دیاردەیەكی دیكە هاتۆتە گۆڕێ ئەویش كوشتنە بە بیانووی نامووسپارێزی،بەڵام لەبەر بێ دەنگ بوونی راگەیاندن لەم بارەوە دەبینین رای گشتی زۆر بەم لایەنە ئاشنا نییە كە لە سەرتاسەری عێراق و هەرێمی كوردستان و دەرەوەشدا بوونی هەیە لە شێوەی خۆكوشتن و كوشتن كە چەندین هۆی لە پشتە،لەوانە داب و نەریتی كۆن و تێگەیشتنی هەڵەی چەمكی ئایین، بەڵام رۆڵی گەورە بۆ داب و نەریتی كۆن دەگەڕێتەوە، نابێ ئەوەش لەبیر بكەین كە پەرەسەندنی رێكخراوو حزبە ئایینیەكان و رۆڵیان لە پرۆسەی سیاسی و ئەو فتوایانەی هەندێ لە پیاوانی توندڕۆی ئایینی دەیدەن كاریگەریی هەیە لە زیاتر ئەكتیفكردنی بیروبۆچوونی عەشایریدا، چونكە توندڕۆیی ئایینی و دەمارگیریی بیروباوەڕ دوو هۆكاری سەرەكین لە زیاتر وروژاندن و هاندانی بەكارهێنانی توندوتیژی دژی ئافرەتان لە نێو كۆمەڵگەی كوردەواریدا.
خاڵێكی دیكە ئەوەیە كە زۆربەی تاوانەكانی نامووسپارێزی لە گوندو دێهاتەكانەوە سەری هەڵداوە دواتر هاتووەتە شارەكانەوە كە ناتوانرێت سنوورێكی بۆ دابنرێت، بەڵام هەوڵەكانی حكومەت و پەرلەمانی هەرێمی كوردستان بەردەوامە بە هاوكاریی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بۆ گەڕان بەدوای هۆكارە راستەقینەكان و دۆزینەوەی رێگەچارەی گونجاو وهەمواركردن و پەرەپێدانی یاساكان بەتایبەتیش یاساكانی باری كەسێتی و توندوتیژیی خێزانی،هاوكات دانانی سنوورێك بۆ ئەم تاوانانە، دەبێ دانیش بەوەدا بنێین كە ئەم تاوانانە بەم دواییە زۆر تەشەنەی كردووە.
حكومەتی هەرێمی كوردستان لە هەوڵی كۆنترۆڵكردنی ئەم دیاردەدایە لەڕێی دەركردنی یاسای تایبەت بە پاراستنی ئافرەت،بۆ ئەم مەبەستەش لیژنەیەكی تایبەت لە ئەنجومەنی وەزیران بەسەرۆكایەتی خودی جەنابی سەرۆك وەزیران پێكهاتووە، هەروەها چەندین لیژنەی فەرعی دیكە لە وەزارەتەكانی ئەوقاف و پەروەردە و تەندروستی و مافی مرۆڤ و ناوخۆو داد بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم دیاردەیە شان بەشانی لیژنەباڵاكە پێكهاتوون.
بە پێی رۆڵی یاسا لە كۆمەڵگەی كوردستانیدا ئەوا چەندین یاسای تایبەت بەم كێشانە هەیەو رۆڵی گرنگیشیان هەیە ئەگەر هاتوو ئەم كێشانە بگەنە دادگا، بەڵام پێوەندییە عەشایرییەكان كاریگەرییان هەیە لە گەیاندنی ئەم كێشانە بۆ دادگا وێڕای راكردن و خۆشاردنەوەی تاوانباران و پەنابردنیان بۆ لای سەرۆك عەشیرەتەكان ئەمانە هەموویان هۆكارن بۆ سەرنەگرتنی هەوڵ و كۆششەكان لەپێناو بنەبڕكردنی ئەم دیادەیە، لەپاڵ ئەوەشدا زۆر جار دەبینین كە ئەم دۆسێیانە كاتێ دەگەنە بەردەم دادوەر بە ناو و بیانووی دیكەی وەكو خۆكوشتن و مردن لە ئەنجامی ئاگر كەوتنەوە یان قەزاو قەدەر لێك دەدرێنەوە، نەك بەناوی تاوانی كوشتن بە بیانووی نامووسپارێزی.
زۆر لایەن دووپاتی دەكەنەوە كە ئەو تاوانانەی بەناوی نامووسپارێزی ئەنجامدەدرێن تایبەت نین بە ئایینێك یان تایەف و عەشیرەتێك، قوربانیانی ئەم تاوانانە موسڵمان و مەسیحی و كەمایەتییە ئایینی و ئیتنییەكانن، ئەوەش بەڵگەی ئەوەیە كە عەشیرەت و داب و نەریتە كۆمەڵایەتییەكان رێگە بە ئەنجامدانی ئەم تاوانانە دەدات لەكاتێكدا هەموو ئایینە ئاسمانییەكان ئەمە یاساغ دەكات و كوشتنی مرۆڤ بە هەر رێگەیەك بێت حەرام دەكەن.
ئەم دیاردە دڵتەزێنە لە سنووری هەرێم چۆتە دەرەوەو پەڕیوەتەوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا كە كوردانی ئاوارەی لێدەژی، هەموو لایەكیش چاك دەزانین ژمارەی حاڵەتی كوشتن چەند زیادی كردووەو توندو تیژیش دژی ئافرەت لەو وڵاتانەدا پەرەی سەندووە، ئەو دەوڵەتانەش ئەو داب و نەریتییانەی رۆژهەڵاتی و عەشایرییان قبووڵ نییە، بەڵكو بڕوایان بە مافەكانی مرۆڤ هەیە، لەوانەش مافەكانی ئافرەت و یەكسانیی نێوان ئافرەت و پیاو.
كۆمەڵگە بەهەموو پێكهاتەكانییەوە لەسەروویانەوە پەرلەمان و حكومەت و حزب و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و هۆكارەكانی راگەیاندن و هەموو نوێنەرانی ئایین و ئایینزاكان لە هەرێم بەرپرسیارێتیی تەواویان دەكەوێتە سەرشان و پێویستە بەشداربن لە دانانی سنوورێك بۆ ئەم تاوانە قێزەوەنانە كە دژ بە ماف و ئازادییەكانی ئافرەتان كە لە ژێر ناوی نامووسپارێزی ئەنجامدەدرێن، هەروەها لەسەر تاكەكانی كۆمەڵگەش لە پیاو و ژنان پێویستە دەست لە ناودەست بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەی گونجاو بۆ رێگەگرتن لەم تاوانانەو كاركردن بۆ جێبەجێ كردنی ئەو یاسایانەی لە پەرلەمانی كوردستان دەردەچن.
ئازادبوونی ئافرەت و كاركردنی لە بوارەكانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و بەرهەم هێنان كۆمەڵگە بڕیاری لێدەدات،لە كۆمەڵگەیەكدا كە كۆنترۆلی بەرهەمهێنان و دەمارگیریی ئایینی و داب ونەریتی كلاسیكی تێدا باوە،ئافرەت ناتوانێت لەم كۆت و زنجیرە رزگاری بێت، بۆیە وا پێویست دەكات كە شۆڕشێكی كۆمەڵایەتی سەرهەڵبدات تاكو دەرفەتەكانی پێشكەوتن و ئازادیی لە سەرجەم كایەكانی ژیانی لەبەردەمدا واڵابێت.
لەگەڵ پەرەسەندنی جیهانگەرایی و تەكنەلۆژیادا،ئافرەت لەسەرجەم بوارەكانی كۆمەڵایەتی و هونەری و سیاسی توانی بوونی خۆی بسەلمێنێت، بەتایبەتیش ئافرەتی رۆشنبیری كورد لە تاراوگەدا كە بوارو شیانی چاكی لەبەردەمدا رەخسا و لە وڵاتانی ئەوروپادا پۆست و پێگەی گەورەو گرنگی لە رێكخراوە مرۆیی و پەرلەمانەكانی ئەوروپادا گرتەدەست ئەو پلەو پۆستانەی كە پیاوی كورد پێی نەگەیشتوون، ئەمەش بەڵگەی زیرەكی و لێهاتوویی ئافرەتە.
بۆیە پێویستە ئافرەتی كورد هۆشیارو رۆشنبیر بكرێت و تەنانەت پیاوانیش بخرێنە خول و بەرنامەی نەهێشتنی نەخوێندەواری و مافەكانی مرۆڤەوەو ئاستی خوێندن و پەروەردەییان بەرز بكرێتەوە و لە كارو پیشەی سەندیكاییشدا بەشداربن، دەبێت ئافرەت بایەخێكی تایبەتی پێبدرێت لەو كۆمەڵگەیەی كە پێشكەوتنی مەبەستە، ئافرەت وەك رەگەزێكی بنەڕەتیی لە پەرەپێدانی سیاسی وكۆمەڵایەتی و ئابووری و ئەكادیمی و هونەری و رۆشنبیری سەیر بكرێت، رۆڵی بەرچاوی هەبێت شان بەشانی پیاو و هەموو تواناكانی بخرێتەگەڕ بۆ داهێنانی ئاییندەیەكی گەش و رووناك.
پەرەپێدانی رۆڵی ئافرەت لەهەموو بوارێكدا بەشێكە لە سیاسەتی بەردەوامی گەشەسەندن و دەكەوێتە چوارچێوەی ستراتیژییەتی حكومەتی هەرێم و پەرەپێدانی توانای مرۆیی و رۆڵی ئافرەتیش هۆكارێكی بنەڕەتییە بۆ پەروەردەكردنی نەوەكانی داهاتوو، بۆیە پێویستە لەسەر رێكخراوەكانی مەدەنی دەرفەت بۆ ئافرەت بڕەخسێنن بەوەی كە نیوەی كۆمەڵگەیە و نەبوونی ئەم نیوەیەش كۆمەڵگە پەك دەخات و بزاڤی لاواز دەكات، جا با بۆ هەموو جیهانی بسەلمێنین كە ئافرەتی كورد نموونەیەكە، هەموو مافێكی دیموكراسی و مرۆیی هەیە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناویندا،لەكۆتاییشدا هەروەك جان پال بلمۆندا دەڵێت: ئافرەت تاكە دیارییە كە هەر بەخۆی،خۆی دەپێچێتەوە.
•