شەریعەت وەك قورئان و سوننەت و لە نێو كتێبەكاندا كۆمەڵێك دەقی بێ لایەن و گشتین، لەدوا جاریشدا ئەوە مرۆڤەكانن لەسەر زەوی و لە نێو كێشەكاندا ئەو دەقانە وەدەنگ دێنن و رەنگی خۆیانی لەسەر دادەنێن!
سێ كوچكەی (مرۆڤ، سەردەم، شوێن) كاریگەریی تەواوی هەیە لەسەر دەنگ و رەنگپێدانی شەریعەت و گۆڕینی بۆ (فیقه)، چونكە ئاستی رۆشنبیریی مرۆڤ و، ئاستی جیهانبینی و پەروەردەی كەسایەتی و كاریگەریی ژینگەی مرۆڤ و خوێندنەوەی بۆ سەردەم و پێداویستیەكانی سەردەم و، خوێندنەوەی بۆ شوێن و دۆزینەوەی كێشەكانی شوێن، هەموو ئەمانە دواجار مۆدیلێكی بینراو و بەرجەستەكراوی ئیسلام پێشكەش دەكەن، نەك ئیسلام وەكو خۆی!
هەتا ئێرە و، لای ئەوانەی بەم پێشەكییە رازیی دەبن، كارەكە ئاسایی خۆی پیشان دەدات، بەڵام كاتێك مرۆڤێكی دی، یان كۆمەڵێك مرۆڤی دی، بەو مۆدێل و خوێندنەوەیە رازی نابن، دێن بەناوی گەڕانەوە بۆ ئیسلامیی راستەقینە، مۆدیلی پێشوو دەڕوخێنن و، ئەمانیش چونكە مرۆڤن بە خوێندنەوەی مرۆڤانەی خۆیان بۆ دەق و زەمان و شوێنی خۆیان مۆدیلێكی دی لە ئیسلام بەرجەستە دەكەن و، ناوی لێ دەنێن حوكمی شەریعەت و ئیسلامیی راستەقینە، لەبەر هیچ شتێك نا، تەنیا لەبەر ئەوەی (شەریعەت) دەكەوێتە دەستی (عەشیرەت)ی خۆیان، بۆیە زۆرێك لە شەڕەكانی نێوان هۆز و بنەماڵە و باڵە ئیسلامییەكانی جاران و ئێستاش بۆ (شەریعەت) نەبووە، بەڵكو بۆ (عەشیرەت)بووە.
لە یەك جوگرافیای وەك ئەفغانستاندا ئەوە شەڕی شەریعەت نەبوو بە تەنیا لە نێوان (تاڵیبان) و (هاوپەیمانیی باكوور)، بەڵكو ئەوە شەڕی نێوان عەشیرەتی (پشتۆن)ی تاڵیبان و (تاجیك)ی هاوپەیمانانی باكوور بوو بە دیوەكەی دیكەیدا، زۆرێك لە ئەوانەی دواتریش كە لەو پێناوەدا شەریعەتیان كرد بە دروشم، مەبەستیان گەیشتنی عەشیرەتیان بوو بەدەسەڵات لەرێی شەریعەتەوە.
ئەوەی ئەمرۆ لە نێوان زۆرێك لە شیعەو سوننەدا روودەدات لە عێراق و سعودیەو بەحرەین و سوریاو یەمەن و لوبنان و پاكستان،ئەوەش كە لەنێوان سوننەو سوننەی سۆماڵ دەگوزەرێت لەنێوان باڵی دادگاكانی ئیسلامیی و لاوانی ئیسلامییدا، ئەوانەی دوێنێ داوایان دەكرد شەریعەت جێ بەجێ بكرێت، پاش ئەوەی گەیشتن بە دەسەڵات و بوون بەسەرۆكی وڵات ئیدی بێ دەنگ بوون، ئەوانەی ئێستا لەسۆماڵ لە ئۆپۆزسیۆنن و نەگەیشتوون بەدەسەڵات داوا دەكەن شەریعەت جێ بەجێ بكەن، ئەمانە گەمەی سیاسیەكانن لەژێر دەمامكی ئایینیدا دەیكەن بۆ ئەوەی بگەن بە دەسەڵات، هەر لایەك پێیوایە ئەو كاتە شەریعەت جێبەجێ كراوە كە عەشیرەتەكەی ئەوان بگاتە دەسەڵات.
كێشەی هەرە گەورەی ئەم جۆرە رێكخراوانەش كەدەگەنە دەسەڵات، ئەوەیە كە ئایین بەشێوەیەكی ئاسۆیی و لەشكڵی دەرەوە زیاتر بایەخ پێدەدەن و، ئایین لای ئەوان ئەوەیە كە پانتایی و رووبەرێكی ئاسۆیی دەگرێت لەژیانی تاكەكان و لەكۆمەڵگەدا، بەڵام لەرووی ستوونی و لەرووی تێگەیشتن و وردبوونەوەو تێگەیشتنی ورد لەدەقی ئایینیدا زۆر لاواز كەم تفاقن، بۆیە دەتوانین بڵێین شێوازی دەرەكی ئایین و شتە رووكەشیەكانی ئاین و دەستگرتن بە شێواز و سروتە ئاینیەكان بەشێوەیكی ئاسۆیی لای ئەوان زیاترە لە تێگەیشتنی وردو قووڵ دەربارەی دەقە ئاینیەكان.
دەتوانم بڵێم تا رادەیەكی زۆر كە هۆكارێكی ئەم مەسەلەیە، ئەوەی كە ئایین بە شێوەی ئاسۆیی بڵاو بێتەوەو بەشێوەی قوڵ كاریگەریی نەبێت، یان كاریگەری بەسەر دەرەوەی مرۆڤدا هەبێت و كاریگەری بەسەر ناخیدا نەبێت، ئەمە كاریگەریی مەسەلەیەكی سیاسییە، كە عەرەب و نیشتمانی عەرەبی بە بەردەوامی لە شكستدا بوونە، ئەوەش كە پێی دەگوترا قوتابخانە فیكریەكانی نەتەوایەتیی عەرەبی و كۆمۆنیستی عەرەبی بەرگەیان نەگرتووەو خەڵك پەنای بردۆتە بەر ئیسلام، كەواتە ئیسلام لەجیهانی عەرەبی بە مۆدێلە سیاسیەكەی هاتۆتە ئارا، مۆدێلی سیاسیش ئەوەندەی (دیعایە)یە ئەوەندە (دەعوە) نییە، ئەوەندەی رووكەشیییە لەتێگەیشتن و رووبەرووبوونەوەیە لەمەیداندا، ئەوەندە رۆچوون نییە بەناخی مرۆڤەكاندا، بۆیە دەبینین ئایین لە نیشتمانی عەرەبی كراوەتە هۆكارێك بۆ دروستكردنی كەف و كوڵ و حەماسەت كردن بە بەری مرۆڤەكاندا بۆ رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ سیستەمە دیكتاتۆریەكانی وڵاتی خۆیانداو، هاوكاتیش بەرامبەر بە ئیسرائیل، بۆیە ئایین مۆركی شەڕو كوشتارو شەڕی كورسی و دەسەڵاتخوازیی و پاوانخوازیی وەرگرتووە لەجوگرافیاو مێژووی زۆرێك لەلایەنەكان و، هەر ئەوەشە كە وایكردووە زیاتر مۆركی سیاسی و رووكەشی ئایین زاڵ بێت، هەتا قووڵبوونەوەو عیرفانیەت و تەسەوفی حەقیقی و دروستكردنی پردی پەیوەندیی راستگۆیانە لەنێوان تاكەكان و خوادا، كە تاك وكۆمەڵگەی ئەمڕۆمان پێویستییەكی یەكجار زۆریان پێیەتی.
بۆیە مرۆڤی ئەم سەردەمە پێویستە زۆر وریا بێت و، بە ئاسانیی نەكەوێتە داوی ئەو شەڕ و پێكدادانە زۆرانەی هەر رۆژە و لەژێر ناوی جوانی جیاجیادا دەكرێن و، زۆریش پێویستە مرۆڤ نەبێتە سووتەمەنی ئەو بیرو بۆچوونانەی كە دۆزەخێكی گەورە بەناوی (شەریعەت)ـەوە بۆ خەڵك بەرهەم دەهێنن و، بەهەشتێكی بچووكیش بۆ (عەشیرەت)ی خۆیان.