ساڵەك پترە باری ناوخۆی سوریا تێكچووە. رۆژ دوای رۆژ رەوشی ئەوێ خراتر دەبێت. لەو شەڕو هەرا ناوخۆییەدا، هەموو چەكێكی سوك و قورسی تێدا بەكارهاتووە و دێ. خەڵكێكی زۆر كوژراوە. زیانێكی زۆر بەر خەڵكی مەدەنی كەوتووە. رژێمی ئەسەد، بەناچاری بێ یان نا، كۆنترۆڵی بەسەر بەشێكی وڵاتەكەیدا نەماوە. بە دەیان هەزار كەس لە سنوور پەڕیونەتەوەو تەڕیدەی توركیا، هەرێمی كوردستان، عێراق، ئەردەن و لوبنان بوون. لەم شەڕو هەڵڵا ناوخۆییە سورییەدا، پێشێلكاری زل و گەورەی مافەكانی مرۆڤ و قانوونی نێودەوڵەتی مرۆیی كراوەو بووە بە تراجیدیایەكی رۆژانەی مرۆڤایەتی، كۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان هەر هەندەی پێ كراوە شەرمەزاری بكات...
راستە ئەم شەڕو شۆڕەی نێوان ئۆپۆزیسیۆن و رژێمی ئەسەد، بە دوو باردا هۆكاریی دەرەكی تێكەوتووە. زۆرینەی وڵاتانی ئەوروپی، ئەمریكا، توركیا، وڵاتانی كەنداو، لیبیا و چەند وڵاتێكی تری عەرەب، رێكخراوی قاعیدە.. بە قازانجی ئۆپۆزیسیۆن، بە فەرمی بێ یان نا فەرمی، چ راستەوخۆ بێ چ ناراستەوخۆ؛ بە هاندان، بەدەست لە پشتدان، بە حەواندنەوەو كۆمەكپێكردن یان بەشداریكردنی راستەوخۆ، كەوتوونەتە لایەكی هاوكێشەكەوە، لێ ئەگەر سۆنگەو زوڵم و زۆری ناوخۆیی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووریی لە سوریا نەبایە، ئەگەر رووخان و بەلاداكەوتنی چەند رژێمێكی ستەمكاری ناوچەی عەرەبی و هۆكاری لەباری نێودەوڵەتی نەبان، ئۆپۆزیسیۆن و « سوپای ئازادی سوریا » ئەو شەڕەیان پێ نەدەكراو نەدەگەیشتنە دیمەشق و ئاگرەكە زوو دەكوژایەوەو هەندە دەوامی نەدەكرد. ئەو هۆكاری دەرەكییە بۆ رژێمەكەی ئەسەد-یش چەند قات راستە، ئەگەر پشتەوانیی رووسیا، ئێران، چین و حزبوڵڵای لوبنان و.. نەبایە هەندە خۆی نەدەگرت و دەڕووخا.
لە هاوكێشەی سوریادا، تەوەربەندیی و ریزبوونەوەی هێزەكان، هەم ناوخۆیی سوری، هەم عەرەبی، هەم ناوچەیی، هەم نێودەوڵەتییە. بەتەنێ تەوەربەندیی سوننە- شیعە نییە لە ناوچەكەدا وەكو هەندێ كەس و لایەن و شرۆڤەوان لێكیدەنەوەو وێنای دەكەن. راستە ئەنجوومەنی نیشتمانیی سوری لە ئەستەمبۆڵ لە 2/10/2011 لەژێر چاودێریی توركیا دامەزرا. راستە توركیا كەمپی بۆ حەوانەوەو مەشقپێكردن لە دیوی خۆی بۆ ئۆپۆزیسیۆن كردۆتەوە و لە 7 جێگەدا، لەوانە لە بەرانبەر كوبانێ و قامیشلۆ، دەیان هەزار سەربازو تانك و تۆپی هێناوەتە سەر سنوور و دەستی بە مانۆڕ كردووە. راستە یەك دوو جار پێكدادان و پێكهەڵپژان لەنێوان سوپای سوری و سوپای ئەردەنی بووە و بەرانگژی یەكتر بوونەتەوە. راستە لەناو لبنان-یش لایەنگرانی ئەسەد و ئۆپوزیسیۆن بەرەنگارو ئامبازی یەكتر بوونەتەوە. راستە قاعیدە دزەی كردۆتە ناو سوریا و لە هەندێ شاری وەك ئیدلب تەراتێن دەكات. ئەوە باسی كۆمەك و باروبووی ئەمریكی و ئەوروپی و كەنداو لەوێ بوەستێ. لەسەرەكەی ترەوە، راستە ئێران هەموو كۆمەكێكی ماددی و مەعنەویی سوریا دەكات و هەڕەشە لەوانەش دەكات كە راستەوخۆ مایەی خۆتێكردنی سەربازی لە سوریا بكەن و دەنگۆی ئەوەش هەیە پاسداری بۆ سوریا ناردبێت و لە وڵاتانی دیكەش گرژی و پشێوی دەنێتەوە. راستە رووسیاو چین، لێ ناگەڕێن، ئەنجوومەنی ئاسایش، بڕیاری جیددی لەبارەی رەوشی سوریاوە بدات و دژی مایەی خۆتێكردن وەستاونەتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، رۆڵی هەر هۆكارێك لە ساخبوونەوەی ئەم ململانێیە، رێژەییە. لێ بە دیدی من هۆكاری ناوخۆیی یەكلاكەرەوەیە و مایەی خۆتێكردن« دەخالەت » لە كاروباری ناوخۆی سوریا، رەوشەكە ئاڵۆزو پاڵۆزتر دەكات. وەك لەبەرچاوە، بازنەو بنكەی رژێم رۆژ بە رۆژ تەسكتر دەبێتەوەو وردە- وردە دەست و پێوەندی لێ دەبنەوە. چاودێران پێیانوایە رژێمەكەی ئەسەد زوو یان درەنگ هەر دەڕوات.
وەكو لە سەرێ گوترا، رژێمی ئەسەد، بەناچاری بێ یان خۆی گەرەكی بووبێ، كۆنترۆڵی بەسەر بەشێكی وڵاتەكەیدا، لە باكوور، باكووری رۆژهەڵات و باكووری رۆژئاوا، لە هەندێ دەڤەرو ناوچەی پارێزگاكانی «حەسەكە، حەلەب، رەقە، ئیدلب»دا نەماوە و بۆشایی دەسەڵات دروست بووە. لەم ناوچانەدا، بەڕێوەبردنی كاروباری خۆجێی، پاراستنی ژیان و موڵك و ماڵ، دایرەو دەزگا خزمەتگوزارییەكان، كەوتوونەتە دەست لایەن و ناوەندی جیا- جیاوە. واتە یەك ناوەندی یەكگرتووی بڕیارو بەڕێوەبردن و پاراستن نییە. بە مانایەكی تر، «ئەنجوومەنی نیشتمانیی سوری» لەو ناوچانەی ئاماژەی پێكرا، هەمەكارە نییەو لایەنی دیكەیش هەن نەك هەر لە ناوچە زۆرینە كوردنشینەكاندا، بەڵكە لە ناوچەكانی تریشدا. بۆشایی دەسەڵات و ئەم رەوشە، جۆرێ لە بێسەروبەری و پشێوی ناوەتەوەو توركیاو لایەن و وڵاتانی تریشی سەغڵەت كردووە. لەو سۆنگەیەوە، كە رەنگە ئەم خۆبەڕێوەبردنە خۆجێیانە، دواجار سەربكێشنە خۆبەڕێوەبردنێكی نا- مەركەزیی لەسەر بنەمای ئیتنی و تایەفی. ئەوە لە كاتێكدا لە سوریا، بێ لە خەڵكی سوننەمەزەب كە زۆرینەن، عەلەوی- دەوروبەری 12%، كورد دەوروبەری 10%، دروز- 3%، ئیسماعیلی- 1%، مەسیحی هەن...هەرچەندە، هەم ئەمریكا، هەم «سوپای ئازادی سوریا» و هەم توركیا، هەم ئێران هەریەكەیان بەجیا لەمبارەوە ئاخاوتنی رەسمییان داوە كە دەبێ سوریا یەكگرتوو بمێنێتەوەو رێگە بە هیچ جۆرە جیابوونەوەیەك نادرێ، بەڵام لەهەمانكاتدا لەم كاودانەی سوریای تێدایە، ئەمریكا نایەوێ كورد- توركیا، یان كورد- عەرەب لە سوریا رووبەڕووی یەكتر ببنەوەو رەوشەكە بئاڵۆزكێت...
كوردستانی رۆژئاوا، یان «باشووری بچووك»، یان ناوچەی زۆرینە كوردنشین دەكەوێتە باكوور و باكووری رۆژهەڵاتی سوریاوەو هاوسنوورە لەگەڵ هەرێمی كوردستان- عێراق و كوردستانی باكوور- توركیادا. زۆرینەی كورد لە سوریا سوننەیە، بەڵام وەك چۆن لە عێراق-یش هەروایە، لێ كورد پێكهاتەیەكی جودایە. كێشەكەی، كێشەیەكی مەزهەبی نییە، گرفتی ناسنامەو داننان بە مافە نەتەوەیی و ئینسانییەكانی هەیە. لە ناوچەی كوردنشیندا، «ئیسلامی سیاسی»، ئیخوانی بێت یان نا، نفووزێكی ئەوتۆی نییەو هەر ئەمەش وایكردووە، ئۆپۆزیسیۆنی سووری، پێگە و بوونێكی ئەوتۆی لەناو كوردانی ئەوێدا نەبێت. زێتر وەك لەبەرچاوە، سەمت «ئیتیجاهات»ی نەتەوەیی- عەلمانی بە هەموو تەوژمەكانییەوە بەسەر بزووتنەوەی سیاسیی لە كوردستانی رۆژئاوادا زاڵە. لەناو نەتەوەیەكی 2.5 دوو ملیۆن ونیو حەشیمەتدا، زێتر لە 20 حزب و كۆڕو كۆمەڵی سیاسی وجودی هەیە. بزووتنەوەی سیاسیی كورد لە سوریا، بەشێكی لەمێژە پێوەندی و تێكەڵاوییەكی پتەوی بە كوردستانی عێراقەوە هەیە كە لەناو «ئەنجوومەنا نیشتمانیی یا كوردی لە سوریا» كۆبوونەتەوەو 16 حزب و لایەنی سیاسی گرتۆتە خۆی، بەشێكیشی تێكەڵاوییەكی لەگەڵ كوردی توركیا و بزووتنەوە سیاسییەكانی ئەوێ، بەتایبەت PKK، هەیە: مەبەست «كۆما جڤاكێ كوردستان/رۆژئاڤا»یە كە پارتی یەكێتی دیموكراتی PYD وچەند لایەنێكی تر دەگرێتەوە. دیارە ناوی شارو ناوچە كوردنشینەكان، تەعریب كراون و پشێنەیەكی عەرەبی لە ناوەڕاستی شەستەكانەوە دروستكراوە. بۆ نموونە «دێریك» بووە بە «المالكیە»، «ترپەسپی» بووە بە «القحگانیە»، «چل ئاغا» بووە بە «الجوادیە»، «تەل كۆچەر» بووە بە «الیعربیە»، «سەری كانی» بووە بە «رأس العین»، «كوبانێ» بووە بە «عین العرب». رژێمی ئەسەد، بە ناچاری بێت یان لەبەر هۆیەكی تر، لە 19ی تەمووز هێروە، كۆنترۆڵێكی ئەوتۆی بەسەر هەندێ ناوچەی كوردنشین وەك: عەفرین، كوبانێ، دێركا حەمكۆ، عامودا نەماوە و لە لایەن كوردان خۆیانەوە دەپارێزرێن. لەم ناوچانەدا، لایەنەكان بە هەردوو بەرەوە كەوتوونەتە خۆ، وێرای پاراستنی تەناهی و ماڵ و موڵكی خەڵك و دەوڵەت، ناسنامەی نەتەوەیی كوردیی هاتۆتەپێش و باس لە داهێنانی جۆرێ لە خۆبەڕێوەبردن دەكرێ. لە 11ی تەمووزدا، بەچاودێریی سەرۆك بارزانی، لە هەولێر لەنێوان هەردوو بەرەی بزووتنەوەی سیاسیی كوردی لە سوریا كە لە سەرەوە ئاماژەمان بۆ كردن، رێككەوتنێك كراو «دەستەیا كوردی یا بڵند» پێكهێنرا و تائێستە ئەم دەستەیە، چەند كۆبوونەوەیەكی لە 22-24/7دا كردووە. هەندێ خاڵی ئەو رێككەوتنە، كەوتۆتە بواری جێبەجێكردنەوە، لێ هێشتا دڕدۆنگی و قسەبەیەكترگوتن لەنێوان هەردوو بەرەدا ماوە، هەماهەنگیی دروست و تەواو لەنێوان هەردوو لادا نییە. بێ لەوە وەك لە سەرەوە گوتمان، ئۆپۆزیسیۆنی سوری، سەرەرای پەرت و بڵاوی، لەبەر چەندین هۆكار، لەوانە نەبوونی ئەجێنداو هەڵویستێكی روون لە بەرانبەر مافە رەواكانی كورددا، نەشیاوە تا ئێستە جێگەی خۆی لە ناوچە كوردنشینەكان بكاتەوە، یان پێوەندییەكی ساغلەم لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی كورددا دابمەزرێنێ و دواتر ناوچەی كوردنشین بكاتە قزگەی ئازادكردنی تەواوی سوریا و دەروازەكانی سنوور لەگەڵ توركیا ئازادانە بۆ ئاسانكاریی لۆجیستی بە روویدا بكرێتەوە. هەروا بوونی عەبدولباسیت سەیداش، كە بە رەگەز كوردە، بە سەرۆكی ئەنجوومەنی نیشتمانیی سوری، جێگەیەكی بۆ ئۆپۆزیسیۆن لە ناوچە كوردنشینەكاندا نەكردەوە. لە سەرێكەوە ئەو خۆڕەپێش نەكردنەی لایەنەكانی كورد لە سوریا لە دژایەتی رژێمەكەی ئەسەددا، بۆ كورد تاڕادەیەك و تائێرە باش بووە، كە ناوچەكانی خۆی لە شەڕو شۆڕو كاولكاری و كوشت و كوشتار تا رادەیەك پاراستووەو كورد كەمترین زیانی گیانی و ماددی پێ كەوتووە. لێ لە سەرەكەی ترەوە، ئەم رەوشەی كورد لە سوریا، توركیای سەغڵەت كردووە كە داخوا تا كەوتنی رژێمی ئەسەد، كورد لە ناوچەكانی خۆیدا، چ دەكات و چ جۆرە خۆبەڕێوەبردنێك، نیمچە قەوارەیەك بە هەر ناوێكەوە بێت كە PYD ی تێدا برابەش بێت، دروست دەكات، داخوا پێش ئۆپۆزیسیۆنی سوریا دەكەوێت و خۆی دەكاتە ئەمری واقیع و مەرجەكانی خۆی دەسەپێنێت. ئەوە لەكاتێكدایە باس لەوە دەكرێ كە ئەسەد بە ئانقەست ئەو ناوچانەی رادەستی هەندێ لایەنی كوردی كردووە، تا بوارو دەرفەتێك بۆ تێكەڵكردنی كارتەكان بكرێتەوە. بەشێك لە میدیای توركیا، هەر هەوڵێكی پێشوەختەی لەمبابەتە، بەدژی پرۆسەی دیموكراتیزەكردنی ناوچەكە ناودەبەن، بەو مانایەی هێزێكی پەیوەست بە PKK بەشداریی بەرچاوی تێدا بكات. وێدەچێ دەوڵەتی توركیا لە روانگەی هەنووكەیی تەناهیی وڵاتەكەیەوە، كە PKK بەسەرچاوەی تیرۆر دەزانێ و لەم دواییانەدا، رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ PKKدا توندتر بووە لە ناوخۆی توركیا، سەیری رووداوو پەرەسەندنەكانی ناو سوریا، بەتایبەتی لەسەر ئاستی كوردی، بكات لەسەر حیسابی تەناهیی درێژخایەن. دیارە كورد فاكتەرێكی سەرەكییە لە گۆڕانكارییەكانی ناوچەكەدا و گەیشتن بە هەندێ لە مافە نەتەوەیی و ئینسانییەكانی، مەترسییەك بۆ سەر تەناهیی درێژخایەن و ستراتیجیی توركیا دروست ناكات، ئەگەر توركیا هەقیقەتی كورد وەكو خۆی ببینێ بە كوردەكانی ناو توركیاشەوە لە كاتێكدا توركیا پێوەندیی لەگەڵ هەر سێ پایتەختەكە (تاران، دیمەشق، بەغدا) باش نییە. ئەو سەغڵەتییە هەنووكەییەی توركیا، ئەردۆگان-ی هێنایە دوان و وەزیری دەرەوەی وڵاتەكەی، ئەحمەد داود ئۆغلوی لە 2ی ئابدا ناردە هەرێمی كوردستان.
وەك دیارە، توركیا دەیەوێ، كورد بەتایبەتی «ئەنجوومەنا نیشتمانیی یا كوردی لە سوریا» بچێتە پاڵ ئۆپۆزیسیۆنی سوریاوە، یان بەگوڕتر بخزێنە ناو هەوڵ و تێكۆشان بۆ رووخاندنی رژێمی بەشار ئەسەد و خۆ خەریكی دامەزرانی رایەڵكەو یەكەیەكی خۆبەڕێوەبەری نەكەن كە PYD ی تێدا باڵادەست بێت. بەكورتی پێشەبڕكە لە ئۆپۆزیسیۆن نەگرنەوە. بۆ ئەمەش نوێنەرانی هەردوو ئەنجوومەن: «ئەنجوومەنی نیشتمانیی سوری» و «ئەنجوومەنا نیشتمانیی یا كوردی لە سوریا» لە هەولێر بەئامادەبوونی داود ئۆغلو كۆبوونەوە.
لەم رەوشە پێچاوپێچەدا، هەڵوێستی سەركردایەتیی سیاسیی هەرێمی كوردستان راست بووە، بەو مانایەی كە ئەوە گەلانی سوریان، چارەنووسی سیاسیی خۆیان دیاری دەكەن و هەرێمی كوردستان مایەی خۆی لە كاروباری ناو سوریا ناكات. لەهەمانكاتدا سۆزو لایەنگیریی خۆی بۆ دەستەبەركردنی مافەكانی كورد لە سوریا و لە وڵاتانی تردا نەشاردۆتەوە و بێشك یەكرێزی كوردیشی لە سوریا بە دەروازەیەكی گرنگ بۆ بەدیهاتنی لانی كەمی ئەو مافانە و قالبگرتنیان لە فۆرمێكی دیاریكراودا، زانیوە. لەم روانگەیەوە دەستگرتن بە رێككەوتنە هاوبەشەكەی هەولێر لەنێوان هەردوو بەرەی كورد لە سوریا و جێبەجێكردنی تەواوی بەندو خاڵەكانی لە هەموو بوارەكانی سیاسی، بەڕێوەبردن و تەناهییەوە دەكەوێتە ئەستۆی لایەنەكانی كورد لە سوریا خۆیانەوە. لەهەمانكاتدا پێویستە عەرەب و سریان كلدان ئاشووری لە گەڵ خۆیاندا بەشداریی پێ بكەن بۆ پاراستنی ئاشتی و تەناهی لە ناوچەكانیاندا كە رەنگە ببێتە دەستەبەرێك بۆ رەواندنەوەی نیگەرانییەكانی ئەملا و ئەولای ناو سوریا، هەروا توركیاو ئەمریكاش. هەرچی نزیكبوونەوەی نێوان كوردو ئۆپۆزیسیۆنیشە، ئەوە باری پتری دەكەوێتە ئەستۆی ئۆپۆزیسیۆن كە ئەجێندایەكی روونی بەرانبەر كوردو مافەكانی هەبێت لە ئێستاو لە داهاتوودا و پێویستە كورد هەماهەنگیی هەبێ لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆندا نەك دژایەتی یان بەشداریكردنی بێ مەرج لە ناویدا.