مورسی و ئیخوان و دەسەڵاتی پشت پەردە

مورسی و ئیخوان و دەسەڵاتی پشت پەردە
ئەگەرچی سەرۆكی هەڵبژێردراوی میسر محەمەد مورسی سەر بەگرووپی ئیخوان موسلمینەو هەوڵی شاردنەوەی ئەم مەسەلەیەشی نەداوە، بەڵام هێشتا سروشتی پەیوەندیی سیاسیی نێوان مورسی و ئیخوان رۆشن نییە. بەڵام لەوڵاتێكی وەكو ئەمریكا سەرۆك پاش ئەوەی كەهەڵدەبژێردرێ، بەكردەوە پەیوەندیی بەحزبەكەیەوە نامێنێ و لەسیاسەتی دەرەوەو ناوەوەدا تەواو ئازاد دەبێ و ناچار نیە رێنمایی لەحزبەكەی وەرگرێ. لەتوركیا ئەردوغان وەك رابەری پارتی دادو پەرەپێدان رابەرایەتیی حكومەت دەكاو دەسەڵاتی حزب و حكومەتی لەبەر دەستی خۆی كۆكردۆتەوە.
لەنمونەی میسر، مەسەلەكە تەواو جیاوازە چونكە سەرۆك لەڕووی حزبییەوە پابەندە بەدەسەڵاتێكی لەخۆ بەرزتر كەدەسەڵاتی رابەری گشتیی گرووپی ئیخوان محەمەد حسێنە. ئەگەرچی ئیخوان رایانگەیاندووە كە مورسی پاش هەڵبژاردنی هیچ پەیوەندییەكی نە بەحزبی ئازادی و دادەوە ماوە نە بەگرووپی ئیخوان موسلمینەوەو ئەگەرچی خودی مورسی هەر لەسەرەتای هەڵبژاردنییەوە رایگەیاند كەئەو دەبێتە سەرۆكی هەموو میسرییەكان، بەڵام ئەمە ئەوەی روون ناكاتەوە كەئاخۆ مورسی تا چ ئەندازەیەك دەتوانێ بەبێ گەڕانەوە بۆ فەرمانەكانی مەرجەعیەتەكەی بڕیار بداو هەروەها ئەمەش روون ناكاتەوە كەئایا دەتوانێ بەبێ پشتوانیی ئیخوان دەوڵەت بەڕێوە بەرێ یان نا.
ئێستا لەمیسر بەكردەوە دوو دەسەڵات هەیە. دەسەڵاتی مورسی وەك سەرۆكی هەڵبژێردراوو دەسەڵاتی رابەری ئیخوان كە بەبێ پشتگیریی ئەو، مورسی نەدەگەیشت بەكورسیی سەرۆكایەتی. بەشێوەیەكی فەرمی، هێشتا ئیخوان نەبونەتە حزبی دەسەڵاتدار بەڵام پێناچێ ئیخوان بەكەمتر لەوە رازی بن كە لەپشت پەردەوە مورسی بجووڵێنن. مەسەلەی بوونی دوو دەسەڵات لەدەوڵەتدا، لەژیانی سیاسیی میسر پێشینەی خۆی هەیە. لەساڵانی 1952- 1954دا جەنرال محەمەد نەجیب سەرۆكی كۆمار بوو، بەڵام دەسەڵاتی راستەقینە لەدەست جەمال عەبدولناسردا بوو كەجێگری سەرەك وەزیران و وەزیری ناوخۆ بوو.
پەلەكردنی مورسی لەهەڵوەشاندەنەوەی بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان ئاماژەیە بۆ كاریگەریی رێنماییەكانی رابەرو سەركردایەتیی ئیخوان لەسەری. لەیەكەم تاقیكردنەوەدا مورسی لەبەردەم رێنماییەكانی رابەرو سەركردایەتیی ئیخواندا لاوازو بێدەرەتان دەركەوت و پاشان پەشیمان بوونەوەی لەپێداگرتن لەسەر بڕیارەكەی، ئەوەندەی تر ئاسەواری خراپی لەسەر ناوبانگی لەشەقام بەجێ هێشت.
بەردەوامبوونی ئەم دوو دەسەڵاتییە بەو مانایە دێ كەسەرۆكی میسر لەوێنەیەكی بەدیوارەوە هەڵواسراو هیچی تر نابێ و سەرۆك تەنها وەك لێپرسراوێكی پرۆتۆكۆلی دەمێنێتەوە. ئەگەر مورسی بەم رەوشە رازی بێ و ئامادەیی تێدا بێ تا سەر وەك سەرۆكێكی پرۆتۆكۆلی بمێنێتەوە، دەشێ دەوڵەت سەقامگیری بەخۆیەوە ببینێ. بەڵام ئەگەر لەهەلومەرجێكی دیاریكراودا كار گەیشتە ئەو رادەیەی كەمورسی لەرێنمایی رابەرو سەركردایەتیی ئیخوان یاخی ببێ، دەشێ هەلومەرجێك بۆ پەرەسەندنی ململانێی سیاسی پەیدا ببێ. لەنمونەی سیستمە خاوەن دوو دەسەڵاتەكاندا، ئەگەری پێكدادانی دوو دەسەڵاتەكە ئەگەرێكی دوور نییە، وەك ئەوەی لەماوەی 1952- 1954دا لەنێوان نەجیب و عەبدولناسرداو لەسەرەتای ساڵانی حەفتادا لەنێوان سەرۆك ئەنوەر سادات و باڵی ناوەندەكانی هێزدا روویدا. سودانیش نمونەیەكی ترە كەتێیدا باڵی سوپایی بەرەی نەتەوایەتیی ئیسلامی بەرابەریی جەنرال عومەر بەشیر لەساڵی 1989 هەڵی كوتایە سەر دەسەڵات و حكومەتی هەڵبژێردراوی سادق مەهدیی لەكار خست و تا چەند ساڵێك رەوشێكی وای هێنایە كایەوە كەتێیدا جەنرال بەشیر رێنمایی لەحەسەن تورابیی سەرۆكی بەرەی نەتەوایەتیی ئیسلامی وەردەگرت، بەڵام دواتر لێی هەڵگەرایەوەو چیتر رازی نەبوو مل بۆ رێنماییەكانی تورابی كەچ بكات.
لەئێستاوە پێشبینی كردنی ئەوەی كەمورسی كام رێگا بۆ خۆی هەڵدەبژێرێ، كارێكی سەختە. بەڵام چەند مورسی زۆرتر متمانە بەخۆی پەیدا بكات، ئەوەندەش پێداویستییەكانی خۆڕاپسكاندن لەدەسەڵاتێكی نزمتر دابینتر دەبێ. رەوتی رووداوەكان دەتوانێ پێشبینییەكان بەلایەكدا بخا.
Top