سەدەی بیست و یەك بەسەدەی قەیرانە ئابوورییەكان و تێكچوونی ژینگەو مەترسیە سروشتیەكان دادەنرێت، لەناو ئەم گێژاوەدا هیچ وڵاتێك بەتەنیا ناتوانێت ببێتە خاوەنی ئابوورییەكی گەشەكردوو.

گەرچی ئابووریناسە كلاسیكیەكان بەشێوەیەكی تەواو نەیانتوانی ڕوودانی ئەم مەترسیانە شیبكەنەوە بەڵام بە بەردەوامی بە گومان بوون لە بەرامبەر ئەو مەترسیانەی كە رووبەڕووی ئابووری جیهان و ژینگە دەبێتەوە، ئەم واقیعەو بوونی ناسەقامگیری ئابووری و كۆمەڵایەتی كە هاوكاتە لەگەڵ هاتنی توندوتیژی و ئەو ئاڵۆزییانەی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی عەرەبی گرتۆتەوە، كە بڕیاری سیاسی لەهەر هاوكێشەیەكی سیاسی زۆر قورس و ئاڵۆز دەكات .

ئێمە لەناو هەناوی نوێخوازی لەسەردەمێكی ئاڵۆزدا دەژین كە گەمەی كلاسیكی پێشووی ململانێی نەتەوەكان گۆڕدراوەو بووە بە گەمەی مرۆڤ لەگەڵ ژینگەو ئابووری، ململانێی نێوان نەتەوەكان بەكۆتادێت لەگەڵ هاتنی قەیرانەكانی دارایی و ئابووریی و ژینگە، تۆماس فریدمان لەدوا كتێبی بەناونیشانی ( گەرم و فلات و قەرەباڵغ )ئاگادارمان دەكاتەوە لەو تەنگژانەی كە جیهان تێیدا دەژی؛ بەوەی گۆی زەوی گەرم دەبێت و ئاڵۆزی و توندوتیژیەكان ئەوەندە نزیك دەبن لەیەكتری بەروونی و ئاشكرا لێمانەوە دیاردەبێت و بگرە كاریگەری تووندی بەسەرمانەوە دەبێت و ژمارەی دانیشتووانیش زیاد دەبێت، عەقڵانیەت پێمان دەڵێت ئەركی سەرشانی سیاسەتمەدارانە بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو تەنگژە ئاڵۆزانە گومان و بێ متمانەیی لەكاتی گونجاودا هەڵبگرن، ئەمەش لەلایەك خێرایی دەوێت لەلایەكی تر هەندێك كاری چاوەڕوانكراوی پێویستە، لەسەر بنەمای سیاسەتی لۆژیكانە هەنگاو بنرێت، كە تەنیا بە لۆژیكی پێكەوەژیان دێتە بەرهەم. لەلایەك پێكەوەژیان لەنێوان نەتەوەكاندا لەلایەكیشەوە لەگەڵ ژینگەدا .

لەم چوارچێوەیەدا كاری گرنگی داهاتووی حكومەتی هەرێمی كوردستان دروستكردنی شەراكەتێكە لەناو عێراق یا لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، ئالێرەدا كاتێك نیچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان باس لەشەراكەتی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا وەكو یەكێك لەستراتیژییەكان دەكات، قسەوباسێكی زۆر هەڵدەگرێت و، ئەو دوو پرسیارە دێتە پێشەوە چۆن و بۆچی ئەو شەراكەتە دروستبكرێت ؟ لەكاتێكدا كە چەندین كێشەو ئاستەنگ بوونی لەبەردەم سەركەوتنی ئەم هەنگاوە ستراتیژییە هەیە، وەڵام و بۆچوونەكان هەرچیەك بن لەناو ئەوەدا خۆی دەبینێتەوە كە پرۆسەی شەراكەتی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا دەبێت هەنگاوی بۆ بنرێت، لەكاتێكدا پێشتریش زۆر لە ئابووریناس و نوخبەی ئەم وڵاتە پێشوازییەكی گەرم لە پرۆسەی شەراكەت دەكەن، هەروەكو چۆن لەساڵی 2007ەوە لەلایەن نێچیرڤان بارزانی كار بۆ سەركەوتنی پرۆسەی پێكەوەژیانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا نراوە، كە لەو كاتەوە تا ئێستا گۆڕانكاری جەوهەری لەستراتیژیەتی ئاسایشی نەتەوەیی روویداوە كە ڕێگا خۆش دەكات بۆ تەواوكارییەكی ئابووری بۆ ئاسایشی خۆراكی و ئاوو وزە، بۆ هەڵسوكەوتكردن لەگەڵ ئەم مەسەلە گرنگانەش پێویستە كار بۆ سەقامگیری ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی لەناوچەكەدا بكەین، لەم پێناوەشدا گەربێت و سەرنجێك لەپێگەی جوگرافیای توركیا بدەین كە پردێكە لەنێوان هەردوو جیهانی رۆژهەڵات و رۆژئاوا ئەوا هەرێمی كوردستان دەرگای پشتەوەی ئەو پردەیە بەهەردوو كوردستانی باشوورو باكوور، ناتوانرێت لەم پێكەوەژیان و شەراكەتە باس نەكرێت، ئالێرەدا هەرێمی كوردستان كە ناڕوانێت بەسەر كەناری دەریایەكەوە پێویستی بەكردنەوەی ئەو دەرگایە هەیە هەروەكو چۆن توركەكانیش پێویستیان بەكردنەوەی دەرگاكە هەیە بۆ تێپەڕبوونیان بەسەر ئەو پردە ستراتیژییەدا .

لەم هاوكێشەیەدا تێكەڵاوبوون و ئاڵۆزیەك لەنێوان مەسەلە سیاسی و ئابووریەكان هەیە كە وا لە سیاسەتمەدارەكان دەكات هەنگاو بۆ چارەسەركردنی كۆمەڵێك كێشەو گرفت بنێن، ئەمەش سیاسەتێكی روون و ئاشكرای دەوێت كە تا ئێستا ونە. دابینكردنی وزە لەتوركیا لە چاڵە پێترۆڵەكانی كوردستان دابین دەبێت و سەرچاوە ئاوییەكان و خۆراكیش بۆ ئێمە لە توركیایەوە دابین دەكرێت، چونكە بیناكردنی بەنداوەكان نابێتە هۆی چارەسەركردنی كێشە ئابووری و كۆمەڵایەتیەكان كە ئەوكات ئەو بەنداوانە بەو پاساوانە دروستكرا تاوەكو وێرانی و پەراوێزخستنی ناوچەكانی كوردستانی توركیا چارەسەر بكات و زامنی سەقامگیری ئابووری و كۆمەڵایەتی لەم ناوچانەدا بكات، چونكە لەلایەك زیان بەو پانتاییە زەوییانە دەگەیەنێت كە بۆ كشتوكاڵ پێویستە لەلایەكی ترەوە بۆ پیسبوونی ژینگەو تەشەنەكردنی پەتا بەتایبەتی نەخۆشی مەلاریا زۆر مەترسیدارە .

بەمشێوەیە هەرێمی كوردستان كە باشترین سەبەتەی خۆراكە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست دوای ئەوەی زەوییە كشتوكاڵیەكان لەئەنادۆڵ و باشووری توركیا بەهۆی ئەمباری ئەو بەنداوانە داپۆشراو تەنیا زەوییە بەردەڵانەكە ماوەتەوە ئالێرەدا زەوی بەپیتی هەرێمی كوردستان بەهاوشێوەی چاڵە پێترۆڵ و غازەكان بۆ توركیا پێویستە، بەمشێوەیە تەنیا وزە نییە كە پاساو دەدات بۆ نزیكبوونەوەو پێكەوەژیان و دروستكردنی پردی پێوەندی بەڵكو ( خۆراك و ئاوو وزە) شە، لەدوا رۆژدا ناتوانرێت تەنیا بەداهاتی نەوتی خاو رووبەرووی بەرزبوونەوەی بەردەوامی نرخی گرانی خۆراك ببێتەوە كە لەجیهاندا تا دێت روو لەزیادبوون دەكات . لێرەدا پێویستە هەنگاو بەرەو ئیلتزامی سیاسی بنێین نەك تەنیا بەئەمانی سیاسی، لەكاتێكدا هەرێمی كوردستان و توركیا شاییەكی جوان دەست پێ دەكەن لەناوچەو بارودۆخێكدا كە رووی لەتەنگژەی سیاسی و پێكدادانەكان و بەهاری عەرەبی كردووە، ئەمەش هەمووی لەپێناو بەدەستهێنانی (دیموكراتی و پەرەپێدانی ئابووری)، ئێمە لەدوارۆژدا پێویستە هەنگاو بەرەو پەرەپێدانی ئابووریش بدەین هەروەك چۆن بانگەشە بەرەو دیموكراتی دەكەین چونكە تەنیا قسەكردن لەسەر دیموكراسی خەڵك بێزار دەكات گەربێتوو خۆشگوزەرانی و پەرەپێدانی ئابووری لەگەڵ نەبێت .

هەر لەدامەزرانی حكومەتی عێراقەوە تا ئێستاش تەكامولی ئابووری لەنێوان هەرێمی كوردستان و عێراق نەكراوە ئێستا دەتوانین لەگەڵ توركیا ئەم تەكامولە ئەنجام بدەین و بیكەین، لە وڵاتێكدا كە هەرچی كەرەستەو خزمەتگوزاری و كەلوپەل هەیە لەدەرەوە دەیهێنێت و دووچاری شكست بووە لە پەرەپێدانی ئابووری و دابینكردنی بچووكترین خزمەتگوزاری بۆ هاووڵاتیانی .

گەربێتوو سەركردەو جەماوەرو دەسەڵاتدارانی سیاسی رێك نەكەون لەسەر چارەسەرێك كە بەدڵی هەمووان بێت، ئەو كات پرۆسەی دیموكراتیش لەسەرانسەری ناوچەكەدا رووبەرووی مەترسیەكی گەورە دەبێتەوە، كاتی ئەوەش هاتووە دەسەڵاتدارانی سیاسی و بڕیار بەدەستان لەتوركیا لەمەسەلەی پێكەوەژیانیان لەگەڵ كورد و كوردستان بەهەمانشێوەی حیكمەتی (سوڵتان سلێمان حكیم )بكەن كە قبووڵ و پێشوازی لە رای جیاوازو پێكەوەژیان دەكرد، بەرادەیەك قبووڵی فرەیی و رای جیاواز بگیرێت و لەپرۆسەی ئابووریش دا دادپەروەری پەیڕەو بكرێت. لەم روانگەیەوە هەڵبژاردن و هەنگاونان بۆ پێكەوەژیان لەگەڵ توركیا وەك ئەوە وایە خۆشگوزەرانی و پەرەپێدانمان بووێت بەپێچەوانەشەوە هەڵبژاردنی هێزی شەڕانگێزی، ماڵوێرانیە بۆ هەردوولا.