لە وڵاتی ئێمەدا لە غیابی یاسادا قسەوباسێكی چڕو زۆر هەیە سەبارەت بە دیموكراسیەت، لەكاتێكدا یاسای توندوتۆڵ و تەواومان نییەو ئەڵێین ئێمە دیموكراسین، ئەو چەند یاسایەشی هەن سەروەرییان نییەو رێزیان لێناگیرێت كەچی ئیددیعای ئەوە ئەكەین ئێمە دیموكراسین و لەهیچمان كەم نییە. لەو وڵاتەدا كە هێشتا هیچی لەدەسەڵاتەكانی دین و دەوڵەت و حزب و دەوڵەت لەیەكتر جیانەكراونەتەوەو رۆژانە ئەو هەموو خروقاتە زەقانە بەبەرچاومانەوە ڕوو دەدەن كەچی ئەڵێین دیموكراسین.
لەو وڵاتەدا كە دەسەڵاتەكانی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادگا تێكەڵوپێكەڵن و هیچیان بەسەر هیچەوە نییە كەچی ئەڵێین دیموكراسین، لەو وڵاتەدا كە چینی ناوەڕاست بوونی نەماوەو گەندەڵی شادەماری ژیانی كۆمەڵگای ئیفلیج كردوە، كەچی ئەڵێین دیموكراسین، لەو وڵاتەدا كە ژن هێشتا بە رێژەی سەدی دەبرێتە بازنەی كاری حكومەت و سیاسەتەوە كەچی ئەڵێین دیموكراسین.
هەڵبەتە بەشبەحاڵی خۆم قەناعەتی تەواوم هەیە دیموكراسیەت وەكوو خۆی لەهیچ جێگایەكی ئەم دنیایە بوونی نییە، چونكە دیموكراسیەت بریتیە لە كۆمەڵێك پرۆسە و میكانیزم كە لە كار و ئەدای رۆژانەی وڵاتێكدا رەنگدەداتەوە، دیموكراسیەت بریتیە لە كۆمەڵێك یاسا كە ماف و ئەركەكانی هاووڵاتی پێ دەستنیشان دەكرێت و دەپارێزرێت. ئیدی ئەگەر ئەو میكانیزمە لە كاری سیاسی و حكومی نەبوو و یاسا بوونی نەبوو و حزب و دین و حكومەت لەیەك جیانەبوون، هەرگیز دیموكراسیەت بوونی نییە و عەیبیشە باسی بكرێت.
لەهۆڵەندا، لەو وڵاتەی كە بۆت هەیە ئاسایی لەسەر تەلەفزیۆن بەڵام دوور لە تەشهیر و مەرامی شەخسی و بەشێوەیەكی پرۆفیشناڵانە وەكوو رۆژنامەنووس لەسەر تەلەفزیۆن رەخنەی خۆت نەك لە حكومەت بەڵكوو لە خێزانی شاهانەی هۆڵەندی بگریت، بەمەرجێك دیكۆمێنتی راستەقینەت بەدەستەوەبێت..
لەو وڵاتەدا كە كەس بۆی نییە ئیشارەتی مروری سوور تێپەڕێنێت، ئەوەشی تێیپەڕێنێت، ئەگەر كوڕی شاژنیش بێت دوای چەند رۆژێك نامەیەكی سزای بۆ دەچێتە ماڵەوەو ئەبێت بڕی سزای خۆی بدات.
لەهۆڵەندا، ئەو وڵاتەی كە یاسا سەروەرەو ماف و ئەركەكانی هەموو هاووڵاتیانی تەواو زامن و دەستنیشانكردوە، بۆ بەرپرسێك نییە بەس لەبەر ئەوەی بەرپرسە ئیتر بڕێك پارە كە سەرچاوەكەی نەزانراوبوو بچێتە گیرفانییەوە و لێكۆڵینەوەی یاسایی لەگەڵ نەكرێت، بەڵكوو كارمەندێكی پاكەرەوەی سەرجادەكان هیچی لەوەزیرێك كەمتر نییە لەسایەی یاساداو، هەر ئەو یاسایەش رێز لە كەرامەتی ئەو كارمەندە وەكو كەرامەتی وەزیرەكە ئەگرێت.
لەهۆڵەندا، كە كەیسێك دەچێتە دادگاوە بۆ كەس نییە، خودی شاژنیش دەستێوەردانی تیابكات و، قسەی تیابكات، هەتا هەرسێ دادگای سەرەتایی و پیاچوونەوە و باڵای هۆڵەندی تێئەپەڕێنێت و ئەگەر نەگەیشتە ئەنجام بۆی هەیە ئەو كەیسە بچێت دادگای ستراسبۆرگ، هەتا بە ئەنجامی تەواوی خۆی ئەگات. چونكە هەموو دەسەڵاتەكان بەشێوەیەكی یاسایی ئاشكرا لەیەكتر جیاكراونەتەوەو، نەك بۆ هیچ بەرپرسێكی حزبی نییە دەست بخاتە كاری حكومەتەوە، بۆ خودی شاژن نییە لەژێر هیچ بەهانەیەكدا دەست بخاتە كاری هیچ دەزگایەكی تەشریعی و تەنفیزی وڵاتەوە.
لە هۆڵەندا، كە هیچ قسەوباسێكی تیانییە سەبارەت بە ماف و ئازادیەكانی ژن و بەشداری سیاسی ئافرەتان لەناو بازنەكانی بڕیاری حكومەتدا و، ئەسڵەن مەسەلەیەك نییە پێی بوترێت رێژەی بەشداری سیاسی ژن، چونكە ژن لەسایەی یاسا ئینسانییەكاندا هەموو مافەكانی شانبەشانی پیاو دەستكەوتوەو ئەوەی لە پیاوێكی جیابكاتەوە تەنیا توانا و لێهاتوویی و جێدەستیەتی وەكوو كەسێك لە پۆستێكدا كە خزمەت بكات.
لە هۆڵەندا، كە مافی منداڵ پێش مافی گەورەكانەو ئەگەر لەسەر جادە منداڵێك زللەیەك بخوات هەموو ئەوەی لەو ناوەن تەلەفۆن بۆ پۆلیس دەكەن و بەپێی یاسا زۆرجار كاردەگاتە ئەوەی منداڵەكە لە باوك و دایكی بسەنرێتەوە چونكە عەزێتی منداڵەكە دەدەن.
لەهۆڵەندا هەموو ئەمانە و دەیان و سەدان شتی تر هەن كەلە سایەیاندا بەیاسا كە ئینسان هەست بە ئینسانییەتی خۆی دەكات، كەچی بەپێی دوایین راپۆرتی رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی (Amnesty International) كەبەمدواییە دەرچووە، گوایا هۆڵەندا یەك لەو وڵاتانەیە كە كێشەی ئەنتی ئیسلام و بیانی تیا تەشەنەی كردوەو بەشێوەیەكی بەرچاو دژایەتی ئیسلام و بیانییەكانی تیادەكرێت، بەمەرجێك سەدان رێكخراویش هەن بۆ داكۆكیكردن لە مافی كەمینەو بیانی و هۆمۆ و هەتیوباز و لەشفرۆشەكان .. تاد. كەچی بەپێی راپۆرتەكە ساڵی 2010 سانسۆرێكی زۆر هەیە لەسەر بەشداری ژنی لەچك بەسەر و موحەجەبە لەبازاڕی كاردا، لە كۆمپانیا تایبەتەكان و بازاڕەكان و هەروەها لە زۆربەی دامودەزگا حكومیەكاندا بەبیانووی لەچكەكەیان یان ئەو پۆشاكەی كە ئاماژەی دینی تێدایە. هەر بەپێی ئەو راپۆرتەی ئەمنستی ئینتەرناشنال گوایا زۆربەی سكاڵاكان لەلایەن ژنەوەن، بەهۆی دوورخستنەوەیان لەبازاڕی كارەوە بەهۆی لەچك و جلوبەرگەكانیانەوە كە بەلای هۆڵەندیەكانەوە سیمبۆلی دینییە، ئەمەش رووبەڕووی دیاردەی جیاكاریان دەكاتەوە لەسەر بنەمای باوەڕی دینی. ئەو پیاوانەی كە ریشیان هەیە لەناو موسڵمانەكاندا بەهەمان شێوە رووبەڕووی هەمان دیاردە دەبنەوە بەڵام كەمتر لە ژنان.
هەر ساڵی 2010 زیاتر لە 400 سكاڵا لە بیرۆی قەڵاچۆكردنی جیاكاری (تمییز)ی ناو شارەوانی تۆماركراوە كە هۆكارەكەی ئایینە. كە ئەوەش بۆ وڵاتێكی كراوەو دیموكراتی وەكوو هۆڵەندا كە حكومەتێكی سیكولاریزم بەڕێوەی دەبات زۆرە. ئەگەرچی یاسای سزاكانی هۆڵەندی سزای بۆ هەموو جۆرەكانی جیاكاری داناوە لەناویاندا جیاكاری لەسەر بنەمای دین و بیروباوەڕ.
هەڵبەتە كە رێكخراوێكی وەكوو ئەمنیستی دێتە هۆڵەنداوە لەلایەن بەرپرسە حكومیەكانەوە میوانداری ناكرێن و خوانی شەوانەیان بۆ ناڕازێنرێتەوە بۆ ئەوەی راپۆرتەكەیان بە دڵی حكومەتی ئەو وڵاتە بێت. ئەوەتا هۆڵەندا ئیستا سەرقاڵی هەڵوەشاندنەوەی حكومەتن و بەنیازن مانگی سێپتەمبەری داهاتوو دەنگدان ئەنجامدرێتەوە و حكومەتی نوێ پێكبهێنرێت، ئەمەش دوای ئەوە دێت كە حزبی pvv ئەنتی ئیسلام و بیانییەكان كۆمەڵێ كاری نابەجێیان كرد بەتایبەت نوێنەری بەناوبانگیان لەناو پەرلەماندا خێرت فیڵدەرز كە بەناوبانگە بە ڕك و كینەی بەرانبەر بە بیانی و رەشپێست و ئیسلامەكان، دوای ئەوەی سایتێكی تایبەتی دانا بۆ تۆماركردنی سكاڵا لە دژی كۆچكردووەكانی ئەوروپای خۆرهەڵات وەكوو پۆڵۆنی و بۆلغاریەكان. تاد كە دواجار لە پەرلەمانی ئەوروپیەوە بە بڕیارێكی سیاسی ئەو سایتە داخرا. ئەمە هەمووی لەبەر ئەوەی ئەندام پەرلەمانەكان بووق و زوڕنای دەمی حزبەكانیان نین، بەڵكوو خزمەتكاری ئەو خەڵكەن كە دەنگیان پێبەخشیون.
ئەو كاتەی كە راپۆرتەكەی ئەمنسیتم خوێندەوە یەكسەر بیرم لە هەلومەرجی ئیستای كوردستان كردەوە و پرسیم: داخوا بەپێی پێوەرەكانی ئەو رێكخراوە كوردستان لە كوێی ئەو وڵاتانەوە دێت كە رێزی لە مافی مرۆڤ گرتوە؟.