پرسی مافەكانی ژن دوورنین لەكەشوهەوای سیاسی و ئەو سیستەمە حوكمڕانیەی لە كۆمەڵگادا بەڕێوە دەچێت، هەروەك پرسی ماف و ئازادیەكانی ژن تەنها پرسێكی كۆمەڵایەتی و ئینسانی نییە رەهەندێكی بەهایی دیموكراتی و شارستانی هەبێت، بەڵكوو پرسی ماف و ئازادیەكانی ژن پرسێكی تەواو نیشتمانیە و رەهەندی سیاسی و دیموكراسی هەڵگرتوە.
بەدرێژایی مێژووی مرۆڤایەتی لەپێناو ئازادیەكان و دیموكراسیەتدا خەباتی كردوە و، هەر لەم سەدانەی رابردووی نزیكدا نەتەوەیەكگرتوەكان چەندین یاسا و رێككەوتننامەی داناوە كە ماف و ئازادیەكان و بنەماكانی دیموكراسیەت ئەچەسپێنن. هەر لەسەر ئاستی دنیا سەدان بزوتنەوە و بزاڤی رزگاریخواز دروستبوون بۆ ئامانجی داكۆكیكردن لە مافەكانی مرۆڤ و هەر ئەو بزووتنەوانەی مافەكانی مرۆڤ بوونەتە هێزێكی جەماوەری فراوان لەسەرتاسەری دنیا كە پشتگیری لە مافە ئینسانی و یاساییەكانی و دەستووریەكانی ژن دەكەن.
لەگەڵ سەرهەڵدانی شۆڕشی بۆرژواوە لە نیوەی دووەمی سەدەی هەژدە، چەمكی دیموكراسیەت بووەتە ئەو چەمكەی كە هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا باسی لێوەدەكەن و داوای دەكەن بەوپێیەی پەیوەندی توندوتۆڵی لەگەڵ پێشكەوتن و بووژانەوەی ئەخلاقی و سیاسی كۆمەڵگاوە هەیە.
هەڵبەتە ئازادی بریتی نییە لە تەنیا مافێكی یاسایی، بەڵكوو بریتیە لەو چەمكەی كە پێویستی بە توانایەكی كۆمەڵایەتی و پەروەردەیی و ئەخلاقی و تەنانەت ئابووریش هەیە بۆ ئەوەی بەرجەستە بكرێت، چونكە مومكین نییە كەسێك بتوانێت ئازادبێت ئەگەر تێگەیشتنی نەبێت بۆ مانا و لێكدانەوەكانی ئەو چەمكە تەنانەت ئەگەر دەقێكی یاساییش هەبێت ئەو مافەی بۆ زامن بكات، پاشان ئازادی تەواوەتیش بەئامانج نایەت ئەگەر عەدالەتی سیاسی و كۆمەڵایەتی نەبوو و دواجار عەدالەتی سیاسی و كۆمەڵایەتش بەرجەستەنابێت ئەگەر بەشداری تەواوەتی و راستەقینەی سیاسی و كۆمەڵایەتی و بەشداری بڕیاردان لەنێوان هەموو تاكەكانی كۆمەڵگادا بەهەردوو رەگەزەوە نەبێت..
ساڵی 1992 و لەگەڵ یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە كوردستان قۆناغێكی نوێ سەریهەڵدا دوای قۆناغی دیكتاتۆری حزبی بەعس و قەدەغەكردنی بەشداری دەنگ و رەنگ و حزبی جیاواز لە حوكمڕانیدا و، دوای قۆرغكردنی دەسەڵاتی حوكمڕانی لەلایەن بنەماڵەیەكەوە و نەبوونی چاودێری یاسایی و رۆژنامەوانی و دەستووری و جەماوەری. دوای ئەمە هەمووی یەكەمین هەڵبژاردن كرا و ژن بەشداری تیاكرد و چووە ناو پەرلەمانەوە، بەڵام لەدوای ئەوە ئەكرێ بپرسین داخوا لەو رۆژەوە هەتا ئەمڕۆ چ گۆڕانكاریەك بەسەر هەلومەرجی ژندا هاتووە؟ وەڵامی ئەم پرسیارەش ئەبەسترێتەوە بە وەڵامی پرسیارێكی لەوە گرنگتر ئەویش: ئایا هەلومەرجی سیاسی و حوكمڕانی لە كوردستاندا لەو رۆژەوە هەتا ئەمڕۆ بە چ ئاقارێكدا رۆیشتوە و ئایا بووژانەوەی راستەقینەی بەخۆیەوە بینیوە؟ هەڵبەتە وردبوونەوە لە واقیعی سیاسی و حوكمڕانی ئەمڕۆی كوردستان ئەوەمان پێدەڵێت كە هەلومەرجی سیاسی و حوكمڕانی لە كوردستاندا هیچ قۆناغێكی رۆشن و بووژانەوەیەكی تەواوی بەخۆیەوە نەبینیوە، جگە لە قۆرغبوونەوەی دەسەڵات لەناو دەستی دوو حزبدا، لەگەڵ ئەوەی ئیستا دەنگی جیاوازیش لە ئۆپۆزیسیۆن وان لە گۆڕەپانی سیاسیدا و لەگەڵ ئەوەی پەراوێزێكی (تەسك) بۆ رای جیاواز هەیە كە بەباوەڕی من ناكاتە ئەوەی دەنگی ئازاد هەیە، چونكە لەزۆركەس بەتایبەت ئەو دوو حزبە وایە كە هەبوونی دەنگی جیاواز مانای هەبوونی ئازادییە، كە ئەمە بەهیچ پێوەرێك وانییە، هەبوونی دەنگی جیاواز شتێكە و ئازادی و رێكخستنی ئەو ئازادیە و تۆكمەكردنی بە یاسا و چەسپاندنی لەدەستووردا شتێكی تەواو جیاوازە. بۆیە دەگەڕێمەوە سەر هەلومەرجی ژن لە كۆمەڵگای كوردستاندا و وەكوو تەحسیڵ حاسڵ هیچ گۆڕانكاریەكی ئەوتۆی بەسەردا نەهاتووە، جگە لە زۆربوونی رێكخراوەكان كە هەموو سێبەری حزبەكان و حزبە حوكمڕانەكانن.
ئەگەر دەسەڵاتێكی حوكمڕان غەمی هوشیاركردنەوەی كۆمەڵگا یەكەمین غەمی نەبێت و قەلەقی ئازادبوونی تاكەكانی كۆمەڵگا یەكەمین قەلەقی نەبێت و، تەنیا بیر لە زیاتر كۆنتڕۆڵ كردنی سەرچاوەكانی داهات و ئابووری بكاتەوە و تەنیا بیری لای ئەوەبێت ئەو وڵاتە بەمیراتی وەرگرتوە و پلان بۆ ئەوە دانێت بۆ سەدان ساڵی تر بۆ نەوەكانی بنەماڵەكەی خۆی بەجێبهێڵێت نەك پرسی ماف و ئازادیەكانی ژن هیچ گۆڕانكارییەكی بەسەردا نایەت، بەڵكو هەرگیز یەك پایە لە پایەكانی دیموكراسیەت لەو كۆمەڵگایەدا جێگیرنابێت.