حكومەتی توركیا و ستراتیجێكی نوێ بۆ پرسی كورد
ئاسۆ كه‌ریم
ڕەنگە پرسیار بكرێ؛ كوێی ئەو نەخشەو ستراتیجە، نوێیە؟ هێڵە سەرەكییەكانی چین؟ ڕووی لە كێیە؟ چۆن دێتە جێبەجێكردن؟
لە چیدا ئەو ستراتیجە ڕاگەیەنراوە نوێیە:
1. پارتە پەرلەمانییەكەی كوردان، پارتی ئاشتی و دیموكراتی BDP، بەو تەرەفە دەزانێ كە دەكرێ وتووێژی لەگەڵدا بكرێ لەناو پەرلەماندا. واتە پەرلەمان، ببتە ئەو جێگەیەی كە وتووێژی لە بارەی كوردەوە تێدا دەكرێ. هەرچەند، لەنێو هەندێ ناوەندی سیاسیی توركیدا، ئەو حزبە، بە باڵی سیاسیی PKK دادەنرێت. لەپێش هەموو ئەو ناوەندانەوە، ئەردۆگان خۆی BDP ئەوها دەشوبهێنێ. ئەگەر BDP هاتە پێشەوە، ئەوە باشە دەنا، ڕێگە بۆ ئەلتەرناتیڤی تری سیاسی دەكرێتەوە، بەو كوردانەی ناو AKPیشەوە.
2. جێگەو ڕۆڵێك، بە كۆنگرەی نەتەوەیی كوردانی هەر چوار پارچەی كوردستان، بە كوردانی ئەوروپاشەوە، بدرێ كە بەئەگەری زۆرەوە هاوینی ئەمساڵ لە هەولێر بە سەرپەرشتی سەرۆك بارزانی دەبەسترێ و پرسی چارەسەری ئاشتییانەی دۆزی كوردو وەلانانی چەكی تێدا دێتە گۆڕێ. بەو مانایەی كە بەشداربووان، بەناوی كوردەوە، ڕوو لە PKK و PJAK بكەن كە چەك فڕێ بدەن. بە قسەی شیكەرەوان ئەو داوایە، ئەگەر PKK بەدەمیەوە هات، كۆمەڵێ قۆناخ و ڕێوشوێنی تری بەدوادا دێت تا بەباشتركردنی هەلومەرجی ژیان و زیندانبوونی ئۆجالان ڕادەگات وەكو نەخشە ڕێگایەك بۆ چارەسەركردنی پرسی PKK و ئۆجالان...
چ لە ستراتیجە ڕاگەیانراوەكەدا نوێ نییە؟
مانەوەی ڕوانگەی ئەمنییە وەكو خۆی. واتە حكوومەت گفتوگۆی ڕاستەوخۆ لەگەڵ PKK لە «قەندیل و ئەوروپا» یان لەگەڵ ئۆجالان لە ئیمرالی ناكات لەسەرێكەوە و لەسەر گرتنەبەری ڕێوشوێنی ئەمنی و سەربازی بۆ لێدانی نفووزو بنكەو پێگەكانی ئەو حزبە لە هەر كوێیەك بێ، بەردەوام دەبێت لە سەرەكەی ترەوە. واتە بەردەوامبوون لەسەر گرتن و پەلاماردانی چالاكوانانی كوردی سەر بە KCK لە لایەك و ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە لایەكەی ترەوە. ئەگەر وتووێژێكیش لەگەڵ PKK دا بكرێ، تەنیا بۆ ئەوەیە چەكیان پێ دابندرێ.
حكوومەت چ مەبەستێكی لەو ستراتیجەدا هەیە:
بە بڕوای من، حكوومەتی توركیا، نایەوێ بگەڕێتەوە، بۆ وتووێژەكانی ئۆسلۆ و، نایەوێ ڕاستەوخۆ لەگەڵ PKK دابنیشێت. حكوومەت كە BDP وەك حزبێكی ڕێگەپێدراوی قانوونی و پەرلەمانیی، بە موخاتەبی خۆی دەبینێ، هیچ قسەیەكی نایەتەوە سەر. لەناو BDPشدا، هەوڵدەدات ئەوانە لەبەرانبەر خۆیدا ببینێتەوە كە هەندە وابەستەی PKK نین و بۆچوونی خۆیان هەیە كە هەندێ جار لە میدیای توركیدا بە باڵی «میانگیری ناو BDP» ناودەنرێن. بەمەش، حكوومەت دەیەوێ، باری سەرشانی خۆی سووك بكات لەو ڕەخنانەی لێی دەگیرا لە دوای ئاشكرابوونی ڕاپۆرتی وتووێژەكانی ئۆسلۆی نێوان نوێنەرانی PKK و میت MIT.
ڕەنگە هەندێ بڵێن حكوومەت دەیەوێ درز بخاتە نێو PKK و BDP لەلایەك و نێوان BDPەیەكان لە لایەكی ترەوە. بەڵام بەڕای من ئەوە خوێندنەوەیەكی یەكلایەنەیە. حكوومەتی توركیا لە 2009-ەوە، سەبارەت بە كورد لەبەر چەندین هۆكار جۆرێ لە كرانەوە بەسەر عەقڵ و بۆچوونی كاربەدەستانی تورك و ڕای گشتیی توركیادا هاتووە و دەیانەوێ لە هەموو بوارەكاندا لە لە كەمالیزم ببنەوە. هەروا گۆڕانكارییەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوین، ڕەوشی سوریا وا دەخوازن كاربەدەستانی تورك نەكرێ تا سەر بە پێوەری «دەبل ستاندارد» سیاسەت بكەن. لەلایەكەوە، خۆیان بە خەمخۆری گەلانی سوریا و مافەكانی مرۆڤ نیشانی دنیا بدەن و لەناو وڵاتەكەی خۆشیاندا، بە جۆرێكی تر لەگەڵ كورددا. تەنانەت لەناو حزبی دادو گەشەپێدانیشدا، تەوژمێك هەیە كە دەیەوێ زێتر بە ئاقاری كرانەوە بە ڕووی كورددا و خستنەلاوەی ڕوانگەی ئەمنی، هەنگاو بهاوێژرێ. بەو مانایە، دەرفەتێك هەیە، بۆ سیاسەت و خوێندنەوەی بەرانبەر و قۆستنەوەی هەلومەرج لەلایەن كوردەوە. لەو سۆنگەیەوە، ئاخاوتنەكانی صەلاحەدین دەمیرتاش-ی هاوسەرۆكی BDP، ئاماژەیەكی باش بوون كە ئامادەیی حزبەكەی خۆی بۆ وتووێژ نیشاندا. هەڵبەت بۆ ئەوەی كورد، بە تایبەتی BDP متمانە بە دەوڵەت بكەن، دەوڵەت بە لانی كەمەوە دەتوانێ هەڵمەتی گرتنی كوردان كەم بكاتەوە و ڕێگە لە كردنەوەی كێسی داخستنی BDP بگرێ كە بە هۆكاری سیاسی، لەوانەیە بێتە گۆڕێ، وەكو فشارێك بۆ تەنازولپێكردنی BDP.
بۆ ئەمەش دەكرێ BDP لەسەر چەند ئاستێك كار بكات:
1. داخوازییەكانی كورد وەكو نەتەوەیەك، بە ڕوونی لە چەند خاڵێكی كۆنكرێتدا گەڵاڵە بكات. بۆ ئەمەش هەقە خۆی بە تەنیا ئەو كارە نەكات. بەڵكە وەكو حزبێكی بەرپرس كە كورد بە هەڵبژاردن نوێنەرایەتی خۆیان بۆ پەرلەمان بەو داوە، بگەڕێتەوە لای خەڵك. بۆ ئەمەش سەرجەم حزب و لایەن و كەسایەتییە سیاسی و بە نفووزە كۆمەڵایەتییەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنیی دەرەوەی خۆی لە توركیا، بەوانەی ئەوروپاشەوە، كۆبكاتەوە و پرس و ڕای جددیان پێبكات و چ لەو كۆبوونەوەیە بكەوێتەوە، بكاتە ئەجێندای وتووێژی خۆی لەگەڵ دەوڵەتدا.
2. ئەو خاڵانەی كە پێویستە بە بڕوای من، لەو كۆبوونەوەیەدا، بخرێنە بەر لێكدانەوە، كە هیچ كامێكیان لە پلانەكەدا باسیان لێ نەكراوە:
ئەلف: توركیا خەریكە دەستوورێكی نوێ دادەنێ. لەو دەستوورەدا، چۆن ناسنامەی كورد، وەك نەتەوەیەكی ناو توركیا بچەسپێندرێ، گرنگە. بە واتایەكی تر، توركیا، لە دەوڵەتی تاك نەتەوەوە، ببێتە دەوڵەتێكی فرە ناسنامەی نەتەوەیی و ئایینی. چونكە یەكسانبوون لە بەرانبەر قانوون و مافەكانی مرۆڤ و هاووڵاتیبوون، وێڕای گرنگییان، بەس نیین، وەك لە پلانەكەدا ئاماژەیان بۆ كراوە.
بێ: سەرباری سیستمی «شارەوانییەكان» كە لە توركیا لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە هەر 4 ساڵ جارێك بەڕێوەدەچێ، ناوچە زۆرینە كوردنشینەكان، وەكو یەك یەكە Unitی بەیەكەوە گرێدراو، جۆرێ لە خۆ بەڕێوەبردن Self-governance یان بۆ دەستەبەر بكرێ، وەكو تەرتیباتێكی دەستووری بۆ چارەسەری كێشەی كورد لەو وڵاتەدا.
جیم: زمانی كوردی وەكو زمانی خوێندن و پەروەردە، بەڕێوەبردن بەگشتی، لەو ناوچانەی كە كورد خۆیان بەڕێوەدەبەن، لەپاڵ زمانی توركیدا، بەڕەسمی بناسرێ.
3. دەكرێ BDP ئەو پرسانە لەگەڵ پەرلەمەنتارانی كوردی سەر بە حزبی دادو گەشەپێدان AKP بكاتەوە و ئەوانیش بەشداری پێبكات لەو پرسە نەتەوەییەدا.
4. لە كۆنگرەی نەتەوەیی چاوەڕوانكراویشدا، سەبارەت بە توركیا، لەسەر دوو خاڵ پێ دابگرێ، كە كورد وەكو نەتەوەیەك، هەموو مافێكی هەیە و ڕێوشوێنی ئاشتیخوازانە و دیموكراتی و دیالۆگیش، ڕێگەی گەیشتنە بەو مافانە.
پرسی PKK
هەرچەند توركیا، لەو ستراتیجە نوێیەشیدا، دەسبەرداری ڕوانگەی ئەمنیی نەبووە بۆ كۆتاییهێنان بە PKK. لێ ئەگەر ڕێگەی دروست بۆ گەیشتن بە مافەكان، ڕێگەی دیالۆگ و ئاشتیخوازانە بێ، ئەوا بۆ هەردوو تەرەفی هاوكێشەكە ڕاستە. واتە پێویستە دەوڵەتی توركیاش، بگاتە ئەو قەناعەتە كە پرسی PKK و پرسی كورد بە ئۆپەراسیۆن و گرتن و لە زیندان پەستانی هەزاران كەس، بە لە زیندان نانی زێتر لە 30 سەرۆك شارەوانی هەڵبژێرداوی شار و شارۆچكەكانی كوردنشینیشەوە، لە بن نەهاتووە و نابود نەبووە، بەڵكە بە پێچەوانەوەكەی ڕاستە. ئەوە سەرباری زەرەر و زیانی زۆر و ئاڵۆزتربوونی پرسی چارەسەركردنی كێشەی كورد و هاتنە ناوەوەی هۆكاری تر. دیارە پێش بوونی PKK و هەر حزبێكی تر لە توركیا، كورد وەكو نەتەوە هەم هەبووەو هەم وەكو هەر نەتەوەیەكی تر مافی ئەوەی هەیە بڕیار لە چارەنووسی خۆی بدات و زوڵمی لێ نەكرێ، جا شێوەی ئەو بڕیاردانە هەر چۆنێك بێت. لێ حاڵی حازر PKK واقیعێكە، لە بنەڕەتدا وەكو كاردانەوەیەك لە بەرانبەر سیاسەتێكدا كە دەرهەق بە كورد پێڕەو كراوە، دروست بووە و دەستی بۆ چەك بردووە، لێرە قسە لەسەر ئەوە نییە كە كێ PKK بە تیرۆریست دەزانێ یان نا. چونكە هەوڵی زۆر هەیە كە چەك بێ دەنگ بكرێ و گریمان ئەوە سەری گرت، پرسیار ئەوەیە، ئەدی چۆن ڕەفتار لەگەڵ ئەوانەدا دەكرێ كە لەسەر ئەم چەكهەڵگرتنە لە كونی زیندان ئاخنراون بە ئۆجالانیشەوە، یان لە چیاكاندا چەكیان بە شان و دەستەوەیە. خۆ هەر لەو چیایانە نامێننەوەو چەتە و یاخی نین؟ چۆن بهێنرێنە خوارەوە؟ و تێكەڵ بە ژیانی سیاسیی مەدەنی بكرێنەوە. پرسیارێكی تر ئەوەیە كە ئایا دەكرێ پرسی چارەسەركردنی كێشەی كورد بە گشتی، ئەگەر دەوڵەت بە نیازە چارەسەری دادپەروەرانەی بكات، لە تەك پرسی PKKدا، بە جیا و دوو قۆناخ چارەسەر بكرێن بەو مانایەی كە لەوەی یەكەمیاندا، حكوومەتی توركیا بارە گرانەكە هەڵگرێت و بێتە پێشەوە و لە چارەسەری پرسی دووەمیشیاندا، بارەكە زێتر بكەوێتە سەر ئەستۆی كورد خۆیان و دۆستانیانەوە، ئەوجار توركیا. یان نەخێر دەبێت ئەم دوو پرسە بەیەكەوە و هاوزەمان چارەسەر بكرێن، بەو مانایەی كە چارەسەری یەكەمیان، بەشێوەی میكانیكی چارەسەری دووەمیانی بەدوادا نایەت؟ ئاییندە وەڵامی ئەم پرسیارانە دەداتەوە، چونكە وەڵامی ئەو پرسیارانە لە بەشە ئاشكراكەی «پلانە نوێیەكە» دا نادۆزینەوە...
