كۆششێك بۆ سەقامگیركردنی رۆڵی سیاسیی ئەزهەر لەمیسر لەئارادایە. ئەم كۆششە، جگە لەوەی كە خودی ئەزهەر هەوڵی بۆ دەدا، بەشێكی زۆری لایەنە میسرییەكانیش، لەوانە عەلمانییەكان و چەپەكان، دژی نین. مێژووی ئەزهەر ڕەنگدانەوەی مێژووی میسرە. لەسەدەی دەیەمی زاینیدا جەوهەر سقللی بە فەرمانی خەلیفە موعیزی فاتیمی، ئەزهەری دامەزراند. فاتیمییەكان هیوایان لەسەر ئەوە هەڵچنی بوو كە ئەزهەر بكەنە مەكۆی بڵاوكردنەوەی بیروباوەڕی شیعەی ئیسماعیلی. بەڵام پاش ئەوەی سەڵاحەددینی ئەیوبی دەوڵەتی فاتیمیی لەناو بردو میسری بۆ قەڵەمڕەوی سوننەگەرایی گێڕایەوە، ئەزهەریش ڕەنگی شیعەگەریی ئیسماعیلیی لەخۆی داماڵی و بووە مەكۆیەكی سوننەگەرا. لەسەردەمی محەمەد عەلی پاشادا ئەزهەر بەشێكی زۆری كاریگەری و دەسەڵاتەكانی لەدەستداو لەسەردەمی جەمال عەبدولناسر نەك هەر هیچ دەسەڵاتێكی نەما، بەڵكو بووە پاشكۆو سێبەری دەسەڵات و تا كۆتایی هاتنی ڕژێمی حوسنی موبارەك هەر وا مایەوە.
ئەزهەری ئێستا وەكو ئەوەی جاران نییە. شێخی ئێستای ئەزهەر، ئەحمەد تەیب كە دەرچووی زانكۆی سۆربۆنی فەرەنسایە، لەهەنگاوێكی مێژووییدا مەرجەعیەتی بۆ ئەزهەر گێڕایەوەو رزگاری كرد لەهەژموونی دەوڵەت.
ئەزهەرێكی ئازاد بۆ میسری پاش موبارەك پێویستە، بەتایبەتی لەسایەی پەرەسەندنی ڕۆڵی ڕەوتە ئیسلامی و سەلەفییەكان. ئەزهەر لێی رادەبینرێ هەمان ئەو ڕۆڵە بگێڕێ كەمەرجەعیەتی نەجەف لەناو شیعەكاندا دەیگێڕێ. لەكاتێكدا هەردوو مەرجەعیەتی ئەزهەرو نەجەف جەخت لەسەر سەقامگیركردنی ڕۆڵیان لەكاروباری گشتی دەكەنەوە، ڕۆڵی سیاسییان لەئامانجی سیاسی داماڵدراوەو هەردووكیان زۆرتر ڕۆڵی ڕێنمایی دەبینن.
ئەو سێ دیكۆمێنتەی كە ئەزهەر لە ماوەی نێوان هاوینی 2011 و كانونی دووەمی 2012 بڵاوی كردۆتەوە، بۆ سەقامگیركردنی ڕۆڵی سیاسیی ئەزهەر لەهێنانە دی میسرێكی نوێ بایەخی خۆیان هەیە. سێ دیكۆمێنتەكە سەرباری ئەوەی كە لێیان ڕادەبینرێ لیبرالیزمێكی ئیسلامیی كراوەو لێبوردە بێننە دی، دەشێ نۆژەنكەرەوەی بەشێكی بنەڕەتیی بنەما سیاسییەكانی مێژووی ئیسلامیش بن. دیكۆمێنتەكانی ئەزهەر، بەتایبەتی ئەوەی كە سەبارەت بەئایندەی میسرەو لە11ی حوزەیرانی ساڵی ڕابردوو بڵاو كراوەتەوە، دەكرێ بەو چاوە سەیریان بكرێ كە بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ پێداچوونەوەیەكی ڕەخنەگرانەن بەبیری سیاسیی موسڵمانان بەدرێژایی 14سەدەی ڕابردوو.
ئاشكرایە كەمێژووی سیاسیی ئیسلام دەستوورو هەڵبژاردنی ئازادو فرەیی و ئۆپۆزیسیۆنی یاسایی و چەمكی هاووڵاتیبو,ن و لێك جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكانی تێدا نییە، بەڵام دیكۆمێنتەكانی ئەزهەر بانگەشە بۆ دیموكراسی و هەڵبژاردن و لێك جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان دەكەن، تەنانەت بەهیچ شێوەیەك بەلای گێڕانەوەی خەلافەتدا ناچن. لەمێژووی ئیسلامدا لەدوای كوژرانی خەلیفە عەلیی كوڕی ئەبو تالیب، هەڵبژادنی خەلیفە بەمیتۆدێكی وا بەڕێوە نەچووە كەبتوانرێ بەڕێوشوێنێكی دیموكراتییانە بشوبهێنرێ. لانی كەم سیستمی خەلافەت لەدوو خاڵدا بۆتە مایەی خنكاندنی هەر بیركردنەوەیەك لەپەرەپێدانی بیری سیاسی، خاڵی یەكەمیان ئەوەیە كە خەلیفە دەسەڵاتی ڕەهای لە كاروباری سیاسیدا هەبووەو جگە لەكۆت و بەندی شەرعی كە ڕێگر نەبووە لەپەیدابوونی دكتاتۆری، هیچ كۆت و بەندێك لەسەر هەڵسوكەوتی نەبووە. خاڵی دووەم ئەوەیە كە خەلیفە هیچ ماوەیەكی حوكمڕانیی بۆ دیاری نەكراوەو هەر كە هەڵبژێردراوە، بەدرێژایی تەمەنی حوكمی كردوە.
دیكۆمێنتەكانی ئەزهەر بانگەشە بۆ سەرۆكێكی هەڵبژێردراو بۆ ماوەیەكی دیاریكراوو دەستبەستراو بەكۆت و بەندی یاساو دەستوور دەكەن، هەڵبژاردن بەئەلتەرناتیڤی نەریتی بەیعە دادەنێن و گەل بەسەرچاوەی دەسەڵات.
بوارەكانی تری سێ دیكۆمێنتەكە دەشێ دەرفەتێكی گونجاو بۆ لیبرالیزمێكی ئیسلامی پێك بێنن. ئاشكرایە كەبیری سیاسیی ئیسلامی بە بەراورد لەگەڵ بیری سیاسیی ئەوروپایی گەشەكردنێكی زۆری بەخۆوە نەدیوەو بەدرێژایی 14 سەدە نەیتوانیوە ئەزموونێكی دیموكراتییانەی گەش و مایەی شانازی پێشكەش بكا. بەدڵنیاییەوە كات بۆ پەرەپێدانی بیری سیاسیی ئیسلامی زۆر درەنگە، بەڵام لەپاش شكستی گەورەترین بزووتنەوەی چاكسازیی دینی لەسەر دەستی ئەفغانی و محەمەد عەبدەو لەسەرەتای سەدەی بیستەم، دیكۆمێنتەكانی ئەزهەر كە پاش سەد ساڵ لە شكستی ئەم بزووتنەوەیە سەر دەردێنن، وەك ئەوە وان كە لەپێشبڕكێدا بن لەگەڵ كاتدا. خاڵی جیاكەرەوە لەم رووەوە ئەوەیە كە هەلومەرجی زاڵی ئەمڕۆ لەچاو هەلومەرجی سەردەمی ژیانی ئەفغانی و عەبدو، لەبارترە بۆ چاكسازی. لانی كەم دیكۆمێنتەكان كاریگەرییان لەسەر بۆچوونی دوو سەركردەی ئیسلامگەرا بەجێ هێشتووە كە بریتین لەراشد غەنوشی و سەدرەددین بیانونی. غەنوشی لە تونس دانی بەوەدا نا كە عەلمانیەت بەمانای دژایەتی كردنی ئاین نایەت، بەڵكو بەمانای ئازادیی بیر دێ و بیانونی لە سوریا بانگەشەی بۆ دەوڵەتێكی مەدەنی كرد. ئەمە بەم واتایە دێ كە ناوچەكە لە جەنجاڵی باهۆزە سیاسییەكاندا خەریكە بیری سیاسیی ئیسلامی لە توندڕەوییەوە بەرەو لیبرالیزم پاڵ پێوە دەنێ، ئەمەش بۆ هەمووان دەرفەتێكە بۆ هێنانەكایەی ڕۆژهەڵاتێكی ناوەڕاستی كراوەترو لێبوردەترو باشتر لەوەی كە لەمەوبەر لەئارادا بوو.