نەورۆز: هەڵوەستەكردن و تێڕامان لەساڵی ڕابردوو
دەیڤید رۆمانۆ*
لە كوردستانی عێراقدا، دۆخی هەرێمی كوردستان بە چەشنی ڕابردوو بەردەوام بوو. بۆ بەشێكی كوردستان كە تێیدا كوردەكان ئەتوانن بە ڕاستی ئازادبن و وەك كورد بژین، ئەوا بەردەوامبوون نیشانەی سەركەوتنە. بەردەوام هەرێمی كوردستان بە وریاییەوە هەنگاو هەڵدەگرێت لە سیاسەتی دەرەوەیدا، خۆیان لە تێوەگلانی قووڵ دەپارێزن لەو قەیرانانەی لە دەوڵەتە دراوسێكاندا سەرهەڵدەدەن. ئەمەش دەرفەتی بۆ ڕەخساندن تاوەكو تەركیز لەسەر ئەوە بكەن كە بەغدا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەرێمە خۆبەڕێوەبەرەكەیان بە ئاسایی وەربگرن و قبوڵی بكەن، هەروەها تەركیز لەسەر بەرەوپێشبردن و بە دامەزراوەییكردنی سیستمە سیاسیەكەیان بكەن. هێنانەدی هەموو ئەم ئامانجانە كاتیان دەوێت، بەڵام هەر ساڵێك كە تێدەپەڕێت و دۆخەكە ئاساییە، ئەوا ئەمە دەستكەوتێكە شایەنی ئەوەیە شانازی پێوەبكرێت.
لەگەڵ ئەوەشدا، لە دوای 2003ەوە، بە چەشنی هەموو ساڵێك، ساڵی پار گرفتاری كۆمەڵێك نائومێدی بوونەوە. كەركوك و ناوچەناكۆكی لەسەرەكان بە هەمان شێوەی ڕابردوو ناكۆكیان لەسەرە. جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ كاروباری وزە، حوسێن ئەل شەهرستانی، بەردەوام دەستوری بەو شێوەیە تەفسیركرد كە هیچ بوارێك بۆ هەرێمی كوردستان ناهێڵێتەوە تاوەكو باس لە پرسی نەوت بكات، ئەمەش مانای وایە ناكۆكی لەسەر یاسای نەوت و غاز وەك هەمیشە بەردەوام دەبێت. تا ئێستاش پێشمەرگە بێبەشكراون لە داهاتی حكومەتی مەركەزی. زۆرێك لەو بەڵێنانەی لە ساڵی 2010دا مالیكی بە كوردی دابوون، هەروەك ئەوەی هەموو كەس پێشبینی دەكرد-جێبەجێ نەكران.
لە هەمان كاتدا، كوردەكان وەك لایەنێك لە ململانێی دەسەڵاتی عەرەبدا لە بەغدا مانەوە كە ناكرێت ئیستیغنایان لێبكرێت.
لە كوردستانی سوریادا، ئەو ڕاپەڕینەی ساڵێكە لە پێناو ڕوخاندنی دەسەڵاتی ئەسەددا بەرپاكراوە، درێژەی هەیە. كاتێك بۆ یەكەمجار خۆپیشاندانەكان لە بەهاری ڕابردودا سەریانهەڵدا، كوردەكان گیرۆدەبوون لە نێوان دێوەزمەیەكدا كە ئاشنابون پێی و ڕق و ڕەتكردنەوە هەبوو لە نێویانیاندا، لەگەڵ دێوەزمەیەكی دیكە كە پێی ئاشنانەبوون و پێنەدەچوو بتوانن متمانەی پێبكەن. هیچ زەمانەتێك نەبوو كە موعارەزەی سوری بە سەركردایەتی عەرەب و گروپە ئیسلامیە سوننەكان باشتر مامەڵە لەگەڵ مافەكانیاندا بكەن بە بەراورد بە ڕژێمەكەی سوریا كە لە ساڵی 1969ەوە حكومڕانە. بەلەبەرچاوگرتنی ئەم نادڵنیاییە، ئەوا زۆرێك لە كوردەكانی سوریا مافی خۆیان بوو ئامادەنەبن لە ڕوبەرووبونەوە و بەرهەڵستیكردنی ئەسەددا سەركێشی بە ژیانی خۆیانەوە بكەن. بەڵكو تەنها چەند خۆپیشاندانێكی كەمیان ئەنجامدا وەك یادكردنەوەیەك بۆ سەرهەڵدانەكەیان لە 2004دا( كە جگە لە چەند ڕۆشنبیرێكی كەمی عەرەب كەس هاوسۆز نەبوو لەگەڵیاندا)، هەروەها گوزارشتیان لە هاوسۆزی خۆیان كرد بۆ ئەو مەدەنیانەی لە شوێنەكانی دیكەی وڵاتەكە دەكوژران. هەرچۆنێك بێت، ئەم نەورۆزە تروسكەی هیوا و نوێگەری بۆ كوردەكانی سوریا هێناوە. دوای ساڵانێكی دوورودرێژ، بۆ یەكەمجارە پێدەچێت دۆخ و ژیانیان بەرەو باشتر بگۆڕێت، ئەگەرچی هیچ زەمانەتێكیش لە ئارادانییە.
لە كوردستانی توركیادا، پێدەچێت بەرەوپێشچوونەكانی ساڵانی ڕابردوو لە شوێنی خۆیاندا مابێتنەوە. دەستگیركردنی بە كۆمەڵ، چەقبەستنی پرۆسە سیاسیەكە و پەلامارە سەربازییەكان كە بوونە هۆی كوژران و برینداربوونی چەندەها كورد، لە نێویاندا كوژرانی زیاتر لە بیست و چوار كەس لە بۆردمانێكدا لە ناوچەی شێرناخ، ئەو ڕووداوەی گرێ و گرژی لە ساڵی ڕابردوودا جێهێشت. ئەگەر بڕیار بێت بەشێكی كوردستان هەست بە نائومێدی بكات كاتێك هەڵوێستە لەسەر ساڵی پار دەكات، ئەوا دەبێت ئەم بەشە كوردستانی توركیا بێت. ماوەیەكی كەم پێش ئێستا، كاتێك حكومەتی توركیا گفتوگۆی نهێنی لەگەڵ پەكەكەدا ئەنجامدابوو و دەستی دابۆوە چاكسازیەكی تەندروست لە ناوخۆدا، ئومێد بە چارەسەركردنی « كێشەی كورد» لە توركیا دروستبوو. ئەمەش وامان لێدەكات بیربكەینەوە ئایا باشتر نەبوو لەسەرەتاوە ئاستی چاوەڕوانی و ئومێدەكان لای خەڵك بەرزنەكرایەتەوە، تاوەكو ئەو خەون و ئومێدانە لەسەر تاشەبەردی پۆپۆلیزم و حساباتی سیاسی هەڵبژاردنەكان وورد و خاش نەبن.
بە دڵنیاییەوە، زۆرێك لە كوردەكانی ئێران هاوڕانین. هەم كەمینەی ئیتنی هەم كەمینەی ئاینی ( كە زۆربەیان سوننەن) وڵاتەكە، ئەتوانن هەر شتێك بەكاربهێنن بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی ئومێد و هیواكانیان. بە ڕەوچاكردنی ئەوەی چۆن ئەنجومەنی پارێزگاری لە ئێران پاكسازی لە لیستی ئەو كەسانەدا دەكات كە خۆیان دەپاڵێون بۆ گەیشتن بە دەسەڵات( كە تەنها 10% ئەو كەسانە دەهێڵێتەوە كە ئەرك و ماندوو بوونی خۆپاڵاوتن دەكێشن)، پێدەچێت هەوڵدان بۆ گۆڕینی سیستمی سیاسی ئێران لە ناوەوە كارێكی مەحاڵ بێت. لەبەر ئەوەی كوردەكان لاوازن و دوورن لە ناوەندە سەرەكیەكانی دەسەڵاتەوە لە ئێراندا، ئەوا ئەگەر هەر هۆكاری دیكە بگرنەبەر بۆ بەرهەڵستیكردنی رژێمی ئێستای ئەو وڵاتە ڕوبەڕوی شەڕێكی سەخت و دژوار دەبنەوە.
لە هەر حاڵەتێكدا، كاتێك كوردەكان هەڵوێست لەسەر ساڵی ڕابردوویان دەكەن و بیر لە ئومێد و خەونەكانیان بۆ ساڵی داهاتوو دەكەنەوە، ئەوا شتێكی دیكە شایستەی ئەوەیە بەیاد بهێنرێتەوە: هەموویان ئاهەنگ بۆ یەك جەژن دەگێڕن. لەوەش زیاتر، ئەوان ئاهەنگ بۆ ساڵێكی نوێ دەگێڕن كە لێكدانەوەیەكی ناسیۆنالیستی كوردی بۆ كراوە، بە تەركیزكردن لەسەر ئەفسانەی كاوەی ئاسنگەر، كە پیاوێكی ئاسایی بوو و سەركەوتووانە بەرهەڵستی زۆرداری زوحاكی كرد.
* ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری
