سوریا پاش ڤیتۆی روسیا و چین
February 20, 2012
وتار و بیروڕا
دەستێوەردان لەپێناوی نەهێشتنی كۆمەڵكوژی و دابین كردنی ئامانجی مرۆڤانە، لەڕۆژئاوا جەماوەرێكی زۆری هەیە. بەڵام ناكرێ ئەوەی كە لە لیبیا ڕوویدا، كتومت لە سوریا دووبارە ببێتەوە. دەستێوەردانی مرۆڤانە لە سوریا، لانی كەم پێویستی بەچوار مەرج هەیە.
یەكێكیان، پشت بەستنە بەبڕیارێكی ئەنجومەنی ئاسایش بۆ دابین كردنی چەترێكی یاسایی بۆ دەستێوەردان. دووەمیان، بوونی ناوچەیەك لەدەرەوەی دەسەڵاتی ڕژێم. سێیەمیان، جەخت كردن لەسەر ئامانجی مرۆڤانەی دەستێوەردانەكە كە دەبێ بۆ ڕاگرتنی كۆمەڵكوژی و پاراستنی سیڤیلەكان بێ. مەرجی چوارەم جەخت كردنە لەسەر ئەوەی كە نابێ ڕژێم بەدەستی دەرەكی بڕوخێنرێ. لە نمونەی لیبیا هەر چوار مەرج لەئارادا بوون، بۆیە چەند رۆژێك پاش دەرچونی بڕیارەكەی ئەنجومەنی ئاسایش، ناتۆ دەستی بەئۆپەراسیەنەكانی كرد. سیناریۆی لیبیا بەهەندێ دەستكاری و هەمواركردنەوە، دەشێ لە سوریا دووبارە ببێتەوە، بەتایبەتی ئەگەر كۆمەڵكوژی بەردەوام بێ و زیاتر پەرەبسەنێ. ئەمە بەم مانایە دێ كە تاكتیكی كۆمەڵكوژی كە ڕژێمی سوریا بەئەنقەست هانای بۆ دەبا بەمەبەستی تۆقاندنی ناڕازییەكان، ڕەنگە لەكۆتاییدا خراپ لەسەری بشكێتەوە و ببێ بەگەورەترین پاساوی دەستێوەردانی دەرەكی. بەڵام هێشتا لە سوریا بەنغازییەكی لەبابەتی ئەوەی لیبیا پەیدا نەبووە. بەكردەوە، بەبێ پەیدابوونی یان پەیداكردنی ناوچەیەك لەدەرەوەی دەسەڵاتی ڕژێم، ڕۆژئاواو هەر هێزێكی تر دەست لەمەسەلەكە وەرنادا. مەرجی سەرەكیی رۆژئاوا بۆ دەستێوەردان، مسۆگەربوونی ڕووخانی ڕژێمە. بەبێ ناوچەیەك لەدەرەوەی دەسەڵاتی ڕژێم، ئەستەمە دەستوەردان ئامانجەكانی بپێكێ.
لە سیناریۆی لیبیا، ناتۆ خۆی لەوە پاراست كە هێزی زەمینی بخاتە گەڕ. ئەمەش زۆرتر، دوو هۆی لەپشتەوە بوو. یەكەم كەمكردنەوەی زیانی جەستەیی لەڕیزی سەربازانی ناتۆو دووەم، بۆ ڕەخساندنی دەرفەتێك بۆ بەشداری كردنی هێزە لۆكالەكان لە ڕوخاندنی ڕژێم. ئەگەر هێزە لۆكالەكان قەڵەمڕەوێكی ئازادیان لەبەر دەست نەبووایە و ئەگەر قەزافی بیتوانیانە بەزووترین كات دەست بەسەر قەڵەمڕەوە ئازادەكەدا بگرێتەوە، دەستوەردان ڕووی نەدەدا.
لە وتارێكیدا لە ڕۆژنامەی «نیویۆرك تایمس»، رۆبەرت بیب بانگەشە بۆ ئەوە دەكا كە ئەمریكا لەماوەی دە ساڵدا سێ جار دەستێوەردانی سەركەوتوی ئەنجام داوە. یەكێكیان لەساڵی 1991 لەهەرێمی كوردستان بۆ فریاكەوتنی كورد لەكاتی كۆڕەوە ملیۆنییەكەدا، دووەمیان لەساڵی 1993 بۆ پاراستنی بۆسنییەكان و سێیەمیشیان لەساڵی 1999 بۆ نەهێشتنی پاكتاوكردنی ڕەگەزی لەهەرێمی كۆسۆفۆ.
بیب دەڵێ لەكاتی دەستێوەردانی ناتۆ لە لیبیا، هێشتا لیبیا كۆمەڵكوژی و جینۆسایدی تێدا ڕووی نەدابوو، بەڵام ئەگەر ناتۆ خێرا فریا نەكەوتایە، بەدڵنیاییەوە كۆمەڵكوژی و جینۆساید لەناوچەكانی دەرەوەی دەسەڵاتی قەزافی ڕووی دەدا. ئاماژە گرنگەكەی ئەم وتارە ئەوەیە كە مەرج نییە ڕۆژئاوا پاش ڕوودانی جینۆساید دەستێوەردان بكا، بەڵكو دەشێ پێش ڕوودانی جینۆساید جموجۆڵ بكا.
گەورەترین تەگەرەی بەردەم ئەم سیناریۆیە، نەبوونی بڕیارێكە لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە. بەڵام بۆچونێكی بەهێز هەیە وای دەبینێ كە ڕوسیا ناتوانێ تا سەر بەرگری لە ڕژێمی سوریا بكاو هەروەها پێی وایە هانا بردنی ڕوسیا بۆ بەكارهێنانی ڤیتۆ بۆ پەكخستنی دەرچوونی بڕیارەكە لەدژی سوریا، دەشێ پەیوەندیی بەبانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ڕوسیاوە هەبێ، چونكە لەم ماوەیەدا ڤلادیمیر پۆتین نایەوێ وەك لاوازو دەستەوەسان بەرامبەر بەڕۆژئاوا دەركەوێ. بۆیە مەرج نییە ڕوسیای پاش 6ی ئازاری داهاتوو هەمان هەڵوێستی پێش 6ی ئازاری هەبێ، بەتایبەتی كەڕەوشەكە بەرەو ئەوە دەچێ كە بۆ ڕوسیا زیانی لەقازانج زۆرتر بێ.