لەپەراوێزی یادكردنەوەی 91 ساڵەی ساڵڕۆژی دامەزراندنی سوپای عیراقدا
January 21, 2012
وتار و بیروڕا
یەكێكیان ئەوەیە كە لەعیراق یادی سوپایەك دەكرێتەوە كەنەماوە. ئەو سوپایەی كەڕۆژی دامەزراندنی كراوەتە پشوی فەرمی و ساڵانە یادی دەكرێتەوە، لەساڵی 2003 بەبڕیاری فەرمانڕەوای مەدەنیی ئەمریكا لەعیراق پۆل بریمەرو بەڕەزامەندیی زۆربەی لایەنە سیاسییەكان هەڵوەشێنرایەوەو عیراق لانی كەم تا ساڵ و نیوێك بەبێ سوپا مایەوە. لەبەر ئەوە، یادكردنەوەی ساڵیادی دامەزراندنی ئەو سوپایە هیچ مانایەكی نییە.
دووەمیان ئەوەیە كە لەعیراق یادی سوپایەك دەكرێتەوە كەتاوانی بەرامبەر بەگەلەكەی خۆی كردووەو ئەگەر هەشت ساڵی شەڕی عیراق- ئێرانی لێ دەركەین، ئەم سوپایە ئەوەندەی لەهاووڵاتییانی خۆی كوشتووە، ئەوەندەی لەدوژمن نەكوشتووە. هەر ئەم سوپایەشە كە ساڵی 1936 وەزیری بەرگریی خۆی كوشت و دواتریش لەساڵی 1958دا پاشای خۆی و پاش ئەمە بەپێنج ساڵ لەوەزیری بەرگری و سەرەك وەزیرانی خۆی هەڵگەڕایەوەو كوشتنی.
لەكوردستان كەس بڕوانامەی ئەستۆپاكی بەسوپای عیراق نابەخشێ. مێژووی سوپای عیراق لەساڵی 1961 بەدواوە، مێژووی ریزە تاوانێكی جەنگ و تاوانی دژ بەمرۆڤایەتی و تاوانی جینۆسایدە لەكوردستاندا. لەسەر دەستی ئەم سوپایە كورد كیمیاباران كران و گوندەكانیان وێران كران. ساڵی 1989 ژمارەی گوندی ئاوەدان لەكوردستاندا لەپەنجا گوند تێنەدەپەڕی، لەكاتێكدا لەساڵی 1977دا كوردستان نزیكەی 4500 گوندی هەبوو.
سوپای عیراق هەر بەكوشتنی كورد دانەكەوتووە، بەڵكو زۆری لەشیعەش كوشتووە، بەتایبەتی لەساڵی 1991. لەم سۆنگەیەوە، یادكردنەوەی ساڵیادی دامەزراندنی سوپای عیراق یەك مانای هەیە، ئەویش ئەوەیە كەئەو سوپایەی ئەمڕۆ لەعیراقدا هەیەو سەرەك وەزیران نوری مالیكی بەپێی ماددەی 78ی دەستور بەفەرماندەی گشتیی دەژمێردرێ، درێژەپێدانی هەمان سوپایە كە لەساڵی 1921دامەزراوە. بەكردەوە، دانانی سوپای ئێستای عیراق بەدرێژەپێدانی سوپای پێشوو هیچ شانازییەكی بۆ تۆمار ناكاو لەڕاستیدا دانانی ئەو سوپایە بەدرێژەپێدانی سوپای 1921 مایەی شەرمەزارییە نەك شانازی پێوە كردن.
دەبووایە چینی سیاسیی تازەی عیراق پەی بەوە بەرێ كەعیراقی تازە پێویستی بەوە نییە سوپاكەی بەتۆماری پڕ بەزین و تاوانی سوپای پێشووەوە ببەستێتەوە. ئەگەرچی هەردوو سوپا لەسەر دەستی بێگانە دروست كراون، سوپای 1921 لەسەر دەستی بریتانیاو سوپای پاش 2003 لەسەر دەستی ئەمریكا، بەڵام جیاوازییەكی زۆر لەنێوان ئەركەكانیان هەیە. سوپای 1921 لەبنەڕەتدا بۆ پاراستنی دەوڵەت لەجموجۆڵی كوردو شیعە دامەزراوەو ئەركەكەی سەركوت كردنی گەل بووە، لەكاتێكدا سوپای پاش 2003 لەڕووی تیۆرییەوە بۆ پاراستنی دیموكراسی دامەزراوەو دەستوری2005 ئەو مافەی لەدەسەڵاتی راپەڕاندن سەندۆتەوە كەسوپا بۆ سەركوتكردنی گەل بەكار بهێنێ و هیچ رۆڵێكیشی لەبواری دەستاودەست كردنی دەسەڵاتدا بەو سوپایە نەبەخشیوە.
لەكوردستاندا ناتوانین سوپای جینۆسایدو چەكی كیمیایی بەسوپای خۆمان بزانین. بەدڵنیاییەوە ئەگەر ئەم سوپایەی ئێستا درێژەپێدانی ئەو بێ، وەك سیاسەتی فەرمیی دەوڵەت بانگهێشتی بۆ دەكا، دەبێ میتۆدی بیركردنەوەكە كەموكوڕیی تێدا بێ. هەر بۆ نموونە، لەڕوسیا كۆمۆنیستەكان پاش ئەوەی لەساڵی 1917 دەسەڵاتیان گرتە دەست، سوپای سوریان پێكهێناو نەفرەتیان لەسوپای سەردەمی قەیسەر كرد. روسە لیبرالەكانی ئەمڕۆ یادی سوپای سوری كۆمۆنیستەكان ناكەنەوە. لەئێرانیش، ئێرانییەكان لەساڵی 1979دا پاش روخانی رژێمی شا هەموو پێوەندییەكیان لەگەڵ سوپای سەردەمی پاشایەتی پچڕاند.
ئەمە بەم مانایە دێ كە یادكردنەوەی 91 ساڵەی سوپای عیراق هیچ مانایەكی نییە. عیراق تاكە وڵاتە لەجیهاندا كەهەموو ساڵ یادی سوپایەكی مردوو دەكاتەوە.