میزۆپۆتامیا یەكەم لانكەی ئیمپڕاتۆڕییەت بوو لەسەرەتای درووستبوونی زەوی، بە جیاوازیەكی زۆرەوە، «ئەمریكا» دواهەمین زلهێزە لەسەر زەویە هیلاك و شەكەتەكە. بە گوزارشتی «فرانسس فۆكۆیاما» بریتیە لە هەڵكشانی»دوایین مرۆڤ – Last Man» لە «كۆتایی مێژوودا – End of History». لەكاتێكدا یەكەم بانگەوازی جەنگ لەلایەن ئیمپڕاتۆڕییەتی یەكەم و ئیمپراتۆریەتەكانی دیكەوە درا، كە تەوەری ئەو بانگەوازەش سەپاندنی ئیرادەیەكی تێكشكێنەر بوو بەسەر ئەوانی دیكە و بە تاڵانبردنی سامانەكانیان بوو، ئیمپڕیالییە نوێیەكە برەو بە خەونەكانی دەدات لە بواری دیموكراسی و ئازادیدا، بەڵام ڕوو بە ڕوو لەگەڵ خەڵك و خاكی ئیمپریالە دێرێنەكەدا، پێدەچێت ئەمریكا و یەكێك لە متمانەپێكراوترین هاوپەیمانەكانی- بەریتانیا - لە گێژەندا بن. هەر لە سەردەمی «گێرترود بێڵ-ی ئەنجیلۆ» «دایكی عیراق»، ەوە كە هەوڵدراوە بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی عیراقی دیموكراتی و هاوچەرخ. عیراق لە ڕابردوودا و تا ئێستاش دەوڵەتی دەسەڵات بووە. هەموو كەسێك لە عیراقی نوێدا شانازی بە ئینتیمابوونی بە ئیمپڕاتۆڕییەت و «سولالەی» سەردەمە دێرینەكانەوە دەكات. چارەسەرەكە، ئەگەر چارەسەر هەبێت، بریتیە لە دامەزراندنی دەوڵەتی هاوڵاتیبوون كە ئەتوانێت ئەم ئاڵۆزیانە لە خۆیدا بتوێنێتەوە كە لە ڕابردوو ماونەتەوە. هەر بۆ ئەم مەبەستە، دەبێت بە دڵتەنگیەوە ئیعتیراف بەوە بكەین كە ڕزگاربوونی عیراق لەدەست دواهەمین دیكتاتۆر بەس نەبوو بۆ هێنانەدی ئایندەیەكی پڕشنگدار. بەشێك لەم شكستە دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی تێڕوانین لەلایەن بڕیاردەرانی ئەمریكا لە لەبارەی چۆنیەتی برەودان بە دیموكراسییەت و دەستەبەركردنی پەرەپێدان و گەشەپێدانی پێویست بۆ هەمووان. هەروەها هۆكاری دووەمی ئەم شكستە بۆ ئاڵۆزیە سیاسیەكانی ناوچەكە بە تێكڕا دەگەڕێتەوە. كە پێشتر و ئێستاش هۆكارێك دژ بە سەقامگیربوونی دۆخی عیراق بووە. بە داخەوە پێدەچێت پێكەوەگرێدانی ئاسایش و سەقامگیریی لەگەڵ پڕۆسەی بەدیموكراتیكردن كارێكی بە كۆتا نەهاتوو یان سەرنەكەوتوو بێت. كە ئەمەش قەیرانێكی تایبەت بەخۆی خوڵقاندووە كە بریتیە لەوەی ئەولەوییەت بە كامیان بدرێت دیموكراسیی یان سەقامگیری؟ لەبەر ئەوە، كاتێك خەونی ئەمریكی وەك سەرچاوەیەك دەبینرێت بۆ لیبراڵ دیموكراسی بۆ هەمووان ئەوە پێویستە دیموكراسییەت ئامانج بێت. بەداخەوە لەبەر ئەوەی ترس باڵی كێشاوە بەسەر عیراقدا، ئەوا تەفزیڵی سەقامگیری لە سەر دیموكراسییەت دەكرێت. ئەم قەیرانە لە ناوەڕۆكدا مەترسی بانگهێشتكردن بۆ درووستبوونی دیكتاتۆرییەت لە خۆدەگرێت.
لەگەڵ كازیوەی هەزارەی نوێدا، چەمك و واتای ئاسایشی نەتەوەیی بەشێوەیەكی هەمیشەیی گۆڕا و تەحەددیە دەرەكیەكانی سەدەی 21ـەمین وا لەهەموو بڕیاردەرانی سەرتاسەری جیهان دەكات پێداچوونەوە بە چەمكە ئەمنییەكانیاندا بكەن، بە ئاڕاستەی ئاسایشی خۆراك و ئاسایشی ئاو و ئاسایشی وزە (گوڵان 813، 817، 829). موفارەقەكە ئەوەیە عیراقییەكان بوونەتە قوربانی پێداویستیەكانی دابینكردنی ئاسایش بەرەو هێنانەدی سەقامگیری و تۆڵەسەندنەوەی دڵڕەشانەی قوربانییەكانی دەستی ئەم ڕێ و شوێنانە. ڕەگ و ڕیشەی كێشەكە لە بانگەشەی هەندێ لە پێكهاتەكانی عیراقەوە سەرچاوە دەگرێت لەبارەی دیموكراسی و یەكسانیەوە كە لەلایەن ئەوانی دیكەوە ئەم بانگەشەیە بە ناعەدالەتی كۆمەڵایەتی دادەنرێت، كە بۆتە هۆی ئەوەی تەواوی پرۆسەكە بە زیان بۆ دیموكراسی بشكێتەوە. یاخود خزمەت بە پرۆسەكە دیموكراتیەكە نەكات. مۆدێرنە چی یە؟ مۆدێرنە بریتیە لەئاستێكی دیاری كراو لە بەدامەزراوەییكردن لەنێو مرۆڤەكان، هەروەها لەنێو پێكهاتەكانی هەموو نەتەوەیەك. پێدەچێت زەحمەت بێت هەم بۆ كۆمەڵگە مەحەلیەكان و هەم بۆ كۆمەڵگە نێودەوڵەتیەكان ئاستێكی دیاری كراو لە فشار لەسەر دەوڵەتی دەسەڵات دروست بكرێت. ئەگەر بەسادەیی بدوێین، ئەوا هێشتا مەترسی لەئارادایە. مەترسی ئەوەی دەوڵەتی دەسەڵاتخوازی جێگەی دەسەڵاتی دیموكراسی تازە دروست بوو بگرێتەوە. بۆ ئەو مەبەستە، بەهێزكردنی كۆمەڵگەكانی «عیراق» لەڕێگەی «فیدرالیزم»ەوە گونجاوترین چارەسەرە و پێویستیەكی بەپەلەیە، هەرێمی كوردستانیش بە دەسپێك دادەنرێت بۆ ئەم پلانە پڕ تموحە. سەرەڕای ئەوەش، ئەوە ساتێكی خەمناكە بۆ تێكڕای عیراقییەكان، لەبەر ئەوەی دەستكەوتە دیموكراتیە بەرچاوەكان لە ئاست ئەو ئێش و ئازارانەدا نین كە لە نایەكسانەوە سەرچاوەیان گرتووە. ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ئەم تەنگژەیە گەورەتر دەبێت بەهۆی لاوازبوونی كاریگەری خەڵك لە لایەك و ئەو توانا زەبەلاحەی بەهۆی داهاتی خەیاڵی نەوتەوە هاتۆتە ئاراوە. لەبەر ئەوە دەبێت پڕۆسەی دیموكراسی هاوشان لەگەڵ پرۆسەی پەرەپێداندا بە بێ جیاوازی لە خزمەتی خەڵكدا بن. پێدەچێت لە عیراق و هەروەها لە وڵاتانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست درزێك كەوتبێتە نێوان پایەكانی لیبراڵ دیموكراسی. دیموكراسی و یەكسانی. ئەم درزتێكەوتنە نادیارە، بەڵام ڕۆژ لە دوای ڕۆژ قوڵتر دەبێتەوە (گوڵان 820). ئەمەش دوور نییە لە خەم و نیگەرانیە سەرەكیەكەی «زبیگنیو برژنسكی»: (نایەكسانی جیهانی دەبێت كێشەی گەورەی سیاسەت لە سەدەی بیست و یەكدا).
لەم سیاقەدا، ئەمە ساتێكی سەختە بۆ ئەمریكا كە لە هەوڵی بەدەستهێنانی دەسەڵاتی جیهانیدایە. لەوانەیە ئەم ڕەوت و ئاڕاستە شمولیە وا لە لایەنگرەكانی ئازادی لێرە و لەوێ بكات كە دەست لە كەرامەتی خۆیان هەڵگرن و بەهاكانی كۆمەڵگەكانیش بگۆڕن بۆ بەهای شەخسی. (گوڵان 823). بەكورتی، ئێستا پێویستیەكی بەپەلە هەیە بۆ سەركردایەتییەكی ڕاستەقینە نەك بۆ سیاسیەكان. لەگەڵ ئەوەشدا، ڕووداوە گەورەكان سەلماندیان كە هێزی جیهانی ناتوانێت ببێتە دەسەڵاتی جیهانی. لە كاتێكدا بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵاتی جیهانی دەبێت تۆ قبوڵ بكرێیت لە سەرەتادا. بەم دواییانەدا «تۆماس ئێڵ فریدمان» ئەمەی تاوتوێ دەكرد، « هەمیشە ئەمەریكا بەهێز و كاریگەری هەبووە كاتێك خەون و داهێنان، كاتێك سامان و كەرامەت، كاتێك هەوڵی بەدەستهێنانی قازانجی زۆر و یەكلاكردنەوەی كێشە گەورەكانی پێكەوەگرێداوە «. بێگومان دیموكراسی لە عیراقدا بە مانای گفتوگۆكردن و دۆزێنەوەی ڕێگایەك بۆ پێكەوەژیانی باشتر دێت. مەرجی سەقامگیریی سیاسیش لە عیراق بریتیە لە كولتورێكی تێگەیشتن كە بتوانێت عەدالەتی كۆمەڵایەتی بهێنێتەدی. بەپێچەوانەوە، دیموكراسییەت دەبێتە باسێكی ئەكادیمیی بەتاڵ. هێشتا ڕۆشنبیرەكانی ڕۆژئاوا لەو پێشێلكاریە تێنەگیشتون كە دیكتاتۆرەكانی پێشوو دەرهەق بەكەرامەتی هاوڵاتییەكانیان كردیان. «تۆماس ئێڵ فریدمان» ئاماژەی بەو قەیرانە كردووە كە پەیوەستە بە سیاسەتی نەوت. مایەی داخە، «جیهانی ئازاد» و «دیكتاتۆرەكانی نەوت» پەیوەندیەكی سەیریان دروستكرد كە شكۆی دیموكراسییەت لەكەدار دەكات. دەبێت خوێنەران لەوە تێبگەن بۆچی هێزی نەوت، كە ئاماژەیە بە سەروەت و سامانی عیراق لە دژی دیموكراسی كاری كردووە نەك لە پێناوی دیموكراسیدا. بەكورتی، پێویستە قەیرانی ئێستا كە ئەنجامی پێكدادانی قووڵی نێوان دیموكراسییەت و ئەو هۆكارە ناڕەواییانەیە كە بە بیانووی چەسپاندنی سەقامگیری لە عیراق گیراونەتەبەر، بە هاوكاری جیهانی ئازاد چارەسەر بكرێت. لەبەر ئەوەی پێگەی بەرزی دیموكراسی و كۆمەڵگەی مۆدێرن، بە دەڕبڕینی «فرانسس فۆكۆیاما دوورتر لە خواستەكان دەڕوات و ئەوە لە حكومەتە دیموكراتیەكان داوا دەكات كە وەك پێگەیشتوو مامەڵە لەگەڵ نەتەوەكانیاندا بكەن، نەك وەك منداڵ». بەم شێوەیەش عیراقییەكان ئەتوانن بڕیار لە چارەنووسی خۆیان بدەن.