بە نزیك بوونەوەی وادە چاوەڕوانكراوەكەی سەری ئەمساڵ، كاتژمێر لە سفر نزیك دەبێتەوەو كۆتایی دێت بەمانەوەی بوونی هێزەكانی ئەمریكا لە عیراقدا، لە پێناوی خوێندنەوەیەكی بابەتیانەی سەنگین و هێمنانەو لەسەرەخۆ بۆ ئەگەرو شیمانەكانی ئەو شتانەی لە پاش تەواوكردنی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا دەكەونەوە..
گرنگە كۆمەڵێك حەقیقەتی تایبەت بە ئامارو داتای وردەوە بخەینەوە بیری خۆمان، ئەو حەقیقەتانە پێمان دەڵێن:
عیراق هێزێكی زۆرینەو بێشوماری چەكداریی هەیە، بەڵام ئامێرو كەلوپەلی سەربازیی نییە، بەو زۆرینەیەی ژمارەی سەربازەوە، نە هێزی ئاسمانی و نە چەكە ستراتیژییە قورسەكان بە شێوەیەكی یەكلاكەرەوەو گەوهەرییانە سازو ئامادە نەكراون، ئەوەش بەهۆی نەبوونی خودی جۆرو بڕی چەكەكان و گۆڕینی فێرگەكان و بڕوای سەربازییانەو زەڕورەتی دۆزینەوەی ئەو ڕاهێنەرە مەشقدەرانەی پسپۆرن لەسەر چەكە چاوەڕوانكراوە نوێیەكان، لەگەڵ بەجێگەیاندنی ئەو مەشقانەی ماوە زەمەنییەكان چڕوكورت دەكەنەوە، ئەوەش لە پێناوی وەرگرتنی ئەزموونە پێویستەكان بۆ ئەو ڕووبەرەی كەدرێژ بۆتەوە..
هیچ شتێك لە حەقیقەتەكە ناشێوێنین لەكاتێكدا گەر بێت و بڵێین: تواناكانی هەواڵگری نیشتمانی زۆر نالەبارەو لە ئاستی پێویستدا نین و لەوانەشە داهێزراویش بن، ئەمە سەڕەرای ئەوەی هەمووچەكەكانی ناو سوپا هێماكانی گەندەڵییان پێوە دیارەو لەم ساڵانەی دواییشدا لەسەر ئەم چەكانە كۆمەڵێك ڕیسوایی ئاشكرا كراون، هەروەها هەندێك خروقات ئەنجام دراون، ئەوەش بەهۆی فرەیی ژێدەرو سەرچاوەكان و بەهۆی دابەشبوونی هەندێ لەهێزە سیاسیەكانەوە كەلەلایەن چەندین جەمسەری هەمەجۆرو لایەنی حزبییەوە فەرمان وەردەگرن، نەك لە لایەنە پیشەییەكانی سەربازییەوە..
كەواتە واقیعیەتێكی سەربازیی لەسەر زەمین ئامادەگی نییە، ئەوەشی دێتە سەر كە تێكڕای بارودۆخی گشتی بەشێوەیەكی دروستانە سازو ئامادە نەكراوە تا بتوانرێت خزمەت بە دامەزراوەیی كردنی دەوڵەتییانە بكرێت، بەشێوەیەكی وا كەیاسا فرەمانڕەوا بێت لە دامەزراوەكاندا، تا كاروبارەكان پیشەییانەو بەپێی پسپۆری و كەفائەت و ئامانجەكان بەڕێوەبچن..
لێرەوە بۆمان دەردەكەوێت كە بارودۆخی عێراق پڕو تژییە بەهەڕەشەو كۆمەڵێك مەترسی چاوەڕوانكراو بۆ داهاتوویەكی نزیك..
دیارترینیان ئەو هەڕەشانە نین كە لەناو هێزی تیرۆریزمیدا خۆیان دەشارنەوە، چونكە بە لۆژیك وا دەردەكەوێت كە لەڕووی لۆجیستیەوە ڕێكخراوی قاعیدە ڕووبەڕووی چەندین زەبرو پێكەوتن و لێدان بوونەتەوە، چ لەسەر ئاستی سەركردایەتییەكەیان و هەروەها لەسەر ئاستەكانی تری رێكخراوەییان، ئەمەش وایكردووە رۆڵە كاریگەرەكەی جارانیان بپووكێتەوە، هەروەها ڕێكخراوە توندڕەوەكانی تریش بەهەمان شێوەی قاعیدەیان لێ بەسەر هاتووە، بە نموونەش بەعسیە سەدامیەكان و ڕێكخراوو هێزەكانی سەر بەبەعس كە بەچەندین شێوەی هەمەجۆرەوە زۆربەیان پاكتاوكراون، یان لەهەموو لایەكەوە گەمارۆ دراون، وەكوجارانیش پشتگیرییان نەماوە، هەر وەك چۆن ئێستا لە دەرەوەی سنوورەكانیشەوە پشتگیری ستراتیژیییان لە ڕێكخستنەكانی بەعسی سوریاوە پێڕاناگات، كەواتە هەڕەشەكان لە لاوازی نێوخۆمانەوە دروست دەبن، هەروەها هەندێك مەترسی ترهەن كە لەچەندین تەوەری تردا خۆیان مەڵاس داوەو لەچەند مەیدانێكی تری ململانێی گەرمەوە دروست بوون و لەم خاڵانەی خوارەوەدا دەردەكەون:
1- یەكێك لەو مەیدانانە بەهۆی دەستێوەردانی هەرێمیەوەیە كە دەست و پەنجەی درێژكردۆتە ناو دامودەزگا ئەمنی و سەربازییەكانەوە، ناشبێت هەروا بەسانایی لە قەبارەی جۆرایەتی زەق و دیاری ئەو دەستێوەردانە مەترسیدارە پوچ و كەم بكرێتەوە.
2- دووەمین مەیدان لەو ناكۆكییە سیاسییە لۆكاڵیانەوە سەرچاوە دەگرن كە لە نێوان جەمسەرە زۆرو زەبەندەكانی ناو دەسەڵاتەوە دروست دەبن، ئێستا لەلایەن جەمسەرێكی ناو دەسەڵاتەوە مەیل خوازییەكی ڕوون و ئاشكرا هەیە بۆ تاكڕەوێتی لە پێناوی قۆرخكردن و گرتنە دەستی تاكڕەوانەی دەسەڵات لە بەغدادا، لەوانەشە ئەم مەیلە زاڵە باڵەكانی واڵا بكات و ببێتە هەڕەشەی هەمەجۆر بۆ فیدرالیەتی كوردستان هەروەها لەكاتی مامەڵەكردنیدا لەگەڵ پارێزگاكاندا باڵی زیاتر بكێشێت بۆ ستەمكاری و مەركەزیەتێكی بێزراو.
3- سێیەمین مەیدانی ململانێ و تاوسەندنی گڕی ئاگرەكە ڕەنگبێت لەو زەمینەسازییە فشەڵەوە سەرچاوەبگرێت كە ناو خودی هێزەكانی ناوخۆو هێزەكانی پاراستنی سنوورەكانی گرتۆتەوە، هەروەها لەو ناڕێكییە بونیادییەی لەتواناكانی هەواڵگرییدا دروست بووە، زۆربەی كارمەندان و كەسانی ناو ئەم دەزگا هەستەوەرانە لە پێناوی بەرژەوەندی و ئاسۆ تەسكەكەكان، لەكاری پیشەیی نیشتمانی دووركەوتوونەتەوە.
4- مەترسییە بنەڕەتییەكانی نەبوونی ڕێكخستن لە كابینەی حكومەت، هەروەها نەبوونی بەرنامەڕێژی جیددی بۆ كاری وەزاریی، كەموكورتی لەكاروباری دەزگاكانی مەدەنی و ملكەچبوونی دامودەزگاكان بۆ كۆمەڵێك میكانیزمی وا كە بە هیچ شێوەیەك وەڵامدەرەوەی ئامانجەكانی دامودەزگای مەدەنییانە نین، زیاتر هەوڵەكانیان بۆ ئەوەیە وەك دەسكەوتێك هەموو كێكەكە بۆ خۆیان ڕابكێشن و لەنێوان هەندێك جەمسەرو كەسانی نزیك بەخۆیان پارچەكانی دابەش بكەن، بێ ئەوەی ئەو جەمسەرو كەسانە هیچ شتێك دەربارەی پسپۆرایەتی و بەرنامەڕێژی و مەدەنیەت بزانن، بۆ جەخت كردنەوە لەسەر ئەم قسەیە: ئەمجۆرە كارە نەشیاوە گەرچی ڕەهایی تەواوی وەرنەگرتووە، بەڵام ئێستا زۆر باو بووە واتا دامودەزگا نیشتمانییەكان لە پەرەسەندنە ئەرێنییەكان خاڵی نین، با كەمیش بن بەڵام ناگاتە ئاستی ئەركە فیعلیەكان و هەروەها ئامانجە چاوەڕوانكراوەكان بەدی ناهێنێت.
دیارترین هێزە هەرێمییەكان كە لەدیمەنی گشتی عێراقیدا بەڕوونی و ئاشكرایی دەركەوتون، هێزەكانی ئێرانن، كە لەناو مەیدانەكانی عێراقدا ململانێیەكی درێژخایەنیان لەگەڵ ئەمەریكیەكاندا درێژە پێداوە، بە واتایەكی ترخاكی عێراق بەپیت و سازدراو بووە بۆ گەمەكردن لە ڕێگای بەكارهێنانی فاكتەرە ئاینیەكانەوە، ئەو فاكتەرانەی كە هەندێك لە هۆزە سیاسییەكان ئاڵا هەڵگرین و هەندێك هێزی سیاسی بە بەرنامەوە ئەم فاكتەرە دەقۆزنەوە. هەروەها بەپشت بەستنی تەواو بەهێزە میلیشیاییەكان خۆیان تەیارداوە، بە تایبەتی ئەوانەیان كە بۆماوەی زیاتر لە 30 ساڵ لەناو خاكی ئێراندا مەشق ئەدرێن و هەر لەوێش ژیابوون و گۆشكراون. هەروەها هێزە هەواڵگرییە سەربازیەكانێتی كەلەسەر خاكی عێراق و لە ژێر ناوی كۆمپانیای ئابووری و پیاوانی ئاینی كاراكراون، هەروەها ئەم باڵە دزەی كردووەتە ناو دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەكانی عێراقەوەو لەسەرشێوازی میلیشیا كار دەكەن، چ ئەوانەیان كە هەڵگری رەگەزنامەی عێراقین یا ئەوانەی تریان كە بەڕەسەن عێراقی نین.
مەترسی سەرەكیتریش، لەومامەڵەكردنە لاوازو سلبیانەدایە كە لەبەرامبەر وەڵامنەدانەوەی هەر دەستێوەردانێكی هەرێمییەوە دێن چ لەوڵاتانی دراوسێوە یان لەوڵاتانی ترەوە بێت، یەكەمین ڕێگای دەربازبوون لەم مەترسییانە تەنیا بەهۆی گۆڕانكارییەوە دەكرێت تا لە ناو بونیادەكانی حكومەتەوە دەست پێبكات، ئەوەش بەپشت بەستنی تەواو لە ڕێگەی سیستمی هاوبەشی كردنەوە، هەروەها سەرخستنی كارەكان لە ڕێگای بەرنامەیەكی یەكگرتووی هاوبەشەوە كە وردەكارییەكانی ئەو بەرنامەیە سەرخستنی بونیادییانەی دامودەزگای دەوڵەتییانەی نیشتمانی تێدا وەدی بێت، بۆ رزگار بوون لەهەموو شێوازەكانی تری گەندەڵی و پاككردنەوەی دامودەزگا نیشتمانیەكان لەم دەردە پیسەی گەندەڵێتی. دواترداوای هاریكاری نێودەوڵەتی بكەین..
تاكو دڵسۆزانەش دەستوور هەموار نەكرێتەوە، هیچ ڕێگا چارەیەكی تر بۆ ئەو گرفتە ئاڵۆزانە بوونی نییە، دەستوورێك هەر بەپێی تێكستەكانی ناو خۆی، ماوەی 7 ساڵە لەچاوەڕوانی هەمواركردنیداین، تا بە ئاڕاستەی داڕشتنەوەی یاسای حزبەكان و هەڵبژاردن و دەزگا قەزائیەكان بچێت، لە پێناوی ئەوەی یاسایەكی تایبەت لە ئەنجومەنی فیدراڵییەوە دەربچێت بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانێكی نیشتمانی عێراقی كە نیسابی یاسایی تەواو بێت و لە هەردوو ئەنجومەنی نوێنەران و حكومەتی فیدراڵی پێكهاتبێت، تاكو قۆناغی دامەزراندنی نیشتمانی تازەمان ئازادانەو سەربەخۆ بێت..
رەنگە ئەو یاسایانەی ئاماژەمان پێدان، كاتێك ئەنجام بدرێت كە لەلایەن دەزگا قەزائیەكان و سەربەخۆیی قەزاوە بپارێزرێن، هەروەها بواری خوێندن نوێ بكرێتەوەو بەئاڕاستەی پرۆژەكانی بونیاتنانەوەی نیشتمانی و داخوازییەكانی ئەم بونیاتنانەوەیەوە بچێت.
ئیرادەی نیشتمانی وا دەخوازێت دیالۆگی نێوان سەركردایەتیەكان بە ئاڕاستەی دروستی كاروانی دیموكراتی ڕاستەقینەوە ببرێن نەك دیموكراتی ساختە، هەروەها بەخێرایییەوە هەموو لایەنەكان بۆ بەستنی كۆنگرەیەكی نیشتمانی فراوان بانگهێشت بكرێن كە تێیدا هەموو ئەو هێزانەی دڵسۆزن بۆ بونیاتنان و سەرخستنی بنەماكانی كاری سیاسی نیشتمانی بەشداربن تێیدا، لەوێدا سێكوچكەی گەندەڵی و تیرۆرو تائیفیەت ڕەت بكەنەوە.
بەخێرایی كاروانی كارو بونیادنانەوە پێش هەر كاروبارێكی نەرێنی تر بكەوێت بە تایبەت ئەو كاروبارانەی هەڕەشەن بۆ یەكێتی نیشتمانی وڵات و سەروەربوونی، بەڵكو هەڕەشەشن لە ناسنامەو بوونی نیشتمانیمان..
نامانەوێت بەهۆی خاوبوونەوەو شلبوونەوەی كارەكانەوە، بەرەو بارودۆخێك بچین كە هەڕەشە بێت لە هەموومان، نغرۆبوونی كەشتییەكە بێ ئاوارتە (بێ ئیستیسنا) هەڕەشەیە بۆ لەناوبردنی هەمووان، لەبەرئەوە باشترە هەمووان ڕەچاوی ئەو كاروانە لەسەرخۆو بابەتیانەی كوردستان بكەین و چاویشی لێ بكەین، ئەو كاروانە وەك مۆدێلێكی نیشتمانی عیراقی وایە بۆ پاراستنی هەموو بەشەكانی عیراقی فیدراڵی و هەمووان دەخاتە سەر ڕێگەی پێشكەوتن و هاریكاری كردنی دراوسێیەكان لەسەر بناغەی پێكەوەژیانی ئاشتیانەی بونیادنەر، ئەمەش بكرێتە ئەلتەرناتیڤی ئەو دەستێوەردانانەی كە كەلێن دەخەنە كاروانی پەرەپێدانەوە و پەرەسەندنەكانیش بە پەراوێز دەخەن!
باشترە ئاگاداربین و دەست بخەینە ناو دەستی یەكترەوەو بۆ بەرزڕاگرتنی ناسنامەی نیشتمانی هەنگاوەكانمان گورجتر بكەینەوە، هەروەها بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی مەدەنی لە عیراقێكی دیموكراتی فیدراڵیدا، هەوڵ بۆ عیراقێك بدەین كە لە ئاسەوارە ستەمكارییەكانی ڕابردووی خۆی دابڕانێك ڕابگەیەنێ، دابڕان لەو ڕابردووەی مافەكانی هاووڵاتیان و ئازادی و داخوازییە ڕەواكانیانی پێشێل دەكرد..؟
لەوانەیە ئەمە بێتە دی، بێگومان ئەگەر بە نیەتی پاكەوە ئەم كاروانی ئاشتبوونەوەیە لەگەڵ زات دەست پێبكات، رەنگە بێتەدی، ئەو كاتەش هەموومان لە هەڕەشەكانی لەناو بردنی خۆمان ئاگادار دەبینەوە .


* سەرۆكی زانكۆی ئیبن روشد لە هۆڵەندا