بە دووری نازانین كە هەر تاكێكی ئێمە بۆ جارێكیش بێت ئەم پرسیارەی لە خۆی كردبێت یان بە بیریدا هاتبێت:بۆ ئێمە واین و ئەوان وانین؟ دیارە مەبەستمانە بپرسین بۆ ئێمە دواكەوتووین و ئەوان پێشكەوتوون؟ هۆكارەكان چین؟
• ئایا ئەوان خاوەنی مێژو و شارستانییەكی دێرینن وئێمە نا؟
• ئایا ئەوان خاوەنی نیشتمانێكی دەوڵەمەندن بە سەرچاوە سروشتییەكان وئێمە نا؟
• ئایا پەروەردگار مێشك و هۆشێكی تایبەتی بەوان بەخشیوە وئێمە نا؟
• ئایا ئەوان خاوەنی جەستەیەكی لێهاتوون بۆ كاركردن و بەرهەمهێنان وئێمە نا؟
چاوپیاخشاندنێك بە نەخشەی جوگرافی كۆمەڵگا ودەوڵەتە پێشكەوتووەكان و كۆمەڵگا ودەوڵەتە دواكەوتووەكان وەڵامێكی نەرێنی ئەو پرسیارانە دەداتەوە. هەر بۆ نموونە دەڵێن:
• ژاپون ناكەوێتە نێو خانەی دەوڵەتە دەوڵەمەندەكان بە سەرچاوە سروشتیەكان كەچی لە ریزی پێشەوەی دەوڵەتە پێشكەوتووەكانی جیهانە.
• دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست خاوەنی مێژو و شاراستانییەكی دێرینن بەڵام لە ڕیزی دەوڵەتە پێشكەوتووەكانی جیهاندا نین.
• زانستی پزیشكی سەلماندویەتی كە پەروەردگار مێشك و هۆشی بە شێوەیەكی دادپەروەرانە بە سەر گەلان و نەتەوەكانی جیهاندا دابەشكردوەو خاوەنی گەورەترین مێشكی مرۆڤیش قولەڕەشێكی ئەفریقی بووە، هەرچەندە گەورەو بچوكی مێشكی ئادەمیزاد، ئەوەندەی من بزانم، پێوەندی بە ئاستی زیرەكی مرۆڤەوە نییە.
• جیاوازی جەستەیی و لێهاتوویی بۆ كاركردن بەدی ناكرێت لە نێوان گەلانی جیهان بەڵگەی ئەم ڕاستیەش ئەوەیە كە كۆچكەرانی دەوڵەتە دواكەوتووەكان بۆ دەوڵەتانی ئەوروپاو ئەمریكای ئەنگلۆسەكسۆن بە هێزی بەرهەمهێنەری گرنگ دادەنرێن لەم وڵاتانە.
پشتبەستن بەوەی كە ئاماژەی بۆ كرا سروشتییەو هەموومان ئەم پرسیارە لە خۆمان و خەڵكی تر بكەین و هۆكارەكانی پێشكەوتنی ئەوان و دواكەوتنی ئێمە چین؟
ئەم پرسیارە وەڵامێكی كورتی هەیە ئەویش بریتیە لە: بوونی جیاوازی لە نێوان هەڵسوكەوتی ئێمەو هەڵسوكەوتی ئەواندا دەبینرێت. بەڵێ جیاوازی هەڵسوكەوتی ئێمە و ئەوان.
زۆرینەی ئەوانی پێشكەوتوو، لە ژیانیاندا خاوەنی هەڵسوكەوتێكن كە پشت بەم پرەنسیپانە دەبەستێت:(خۆشەویستی كارو هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی سەركەوتن تیایدا، راستگۆیی، هەست بە لێپرسیاویەتی كردن، رێزگرتن لە یاسا . تاد).
زۆرینەی ئێمەی دواكەوتوو پەیڕەوی ئەم پرەینسیپانە ناكەن لە هەڵسوكەوتنەكانماندا. جیاوازی ئەم پرەینسیپ وهەڵسوكەوتانە وایكردوە كە تاكی ئەوان :»چۆن بیردەكاتەوە بە هەمان شێوە دەدوێت و بە هەمان جۆر رەفتار،(هەڵسوكەوت)، دەكات « واتە بیر و زمان و كاری یەكە. بە پێچەوانەی تاكی ئێمە كە»بە جۆریك بیردەكاتەوە، بە شێوەیەكی تر دەدوێت و بەجــــــــــــۆرێكی تر رەفــــتار(هەڵسوكەوت) دەكات واتە بیری و زمانی یەك نین و هەردووكیشیان لەگەڵ كرداری (هەڵسوكەوتی) جیاوازن و یەك ناگرنەوە».
هەڵسوكەوتی مرۆڤــــ ئەنجامی پرۆسەیەكی پەروەردەیی و رۆشنبیری درێژەخایەنە بۆیە گۆڕینی كارێكی ئاسان نییە بەڵام مەحاڵیش نییە. بۆ گۆڕینی هەڵسوكەوتی نەرێنی ئێمە بۆ هەڵسوكەوتێكی ئەرێنی، كەپێشكەوتنی ئێمەی پێوە گرێدراوە، پێویستە كۆمەڵێك گۆڕانكاریی ریشەیی لەشێوازی پەروەردەو رۆشنبیری(بە هەموو شێوەكانیانەوە)و لە شێوازی حوكمڕانی ئەنجام بدەین. بێ سوود نییە لێرەدا ئاماژە بۆ وەڵامی وەزیری بازرگانی و پیشەسازی دەوڵەتی «فینلاند Finland»بكەین، كاتێك رۆژنامەنووسێك پرسیاری لێكرد بۆ گەلی«فینلاند» بەختەوەرترین گەلی جیهانن؟ وەزیری ناوبراو لە وەڵامدا وتی :
«بەختەوەری گەلی»فینلاند» دەگەڕێتەوە بۆ 6)) شەش هۆكار، كە یەكەمیان پەروەردگار پێیبەخشیون وبریتیە لە دڵڕفێنی سروشتی نیشتمان، دووەمیان تایبەتە بە خودی فینلاندییەكان كە چێژ لە دڵسوزی كاركردن وەردەگرن، (4) چوار هۆكاركەی تریش حكومەتی«فینلاند» بۆی دابینكردون و بریتین لە:(نەبوونی گەندەڵی كارگێڕی كە رێژەكەی سفرە لە فینلاند، دابینكردی دادپەروەری كۆمەڵایەتی، سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری و دابینكردنی سیستمێكی فێركردنی باش و بیمەی تەندروستی بۆ هەمووان)» .
لە وەڵامی وەزیری فینلاند دەردەكەوێت كە»حكومەت و شێوازی حوكمڕانی بەرپرسن لە دابینكردنی(3 | 2) دوو لەسەر سێی بەختەوەری بۆ هاووڵاتیان»!.
بۆ هەڵسەنگاندنی هەڵسوكەوتی نەرێنی ئێمە وتەی منداڵێكی تەمەن(11) یانزە ساڵی كوردی ئەم هەرێمەو پەروەردەكراوی دەوڵەتێكی ئەوروپایم دێتەوە یاد، كاتێك فڕۆكەكەیان خەریكی نیشتنەوە دەبێت لە فڕۆكەخانەیەكی كوردستان، هەڵوێستی نەفەرەكانی فڕۆكەكە دەبێنێت چۆن بێ گوێدان بە رێنماییەكان و پێش ئەوەی فڕۆكەكە بە تەواوی بنیشێتەوە، هەڵدەستنە سەر پێ و مۆبایلەكانیان بەكاردەهێنن، كە وتبووی: «ئێستا تێدەگەم بۆ كوردستان بێكارەبایە!»دیارە مەبەستی ئەو منداڵە زیرەكە ئەوەبووە كە «خەڵكی ئەم دەڤەرە رێز لە یاساو رێنماییەكان ناگرن، كە بێگومان دەرئەنجامەكی پاشا گەردانی و ئاژاوەو لەدەستدانی كۆنترۆڵ و تێكچوونی سیستمە». باوكی ئەو منداڵەیش دەڵێت «تا ئەو كاتەی كە بە یەك شێوە مامەڵە لە گەڵ گڵۆپی ئۆتۆمبێلەكانمان، كە بەكار هێنانی هیچی تێناچێت، گڵۆپی ماڵەكانمان، كە زێدەرۆیكردن تیایدا كاریگەریەتی لەسەر هاووڵاتیانمان دەبێت، نەكەین نابێت، چاوەڕێی پێشكەوتنی گەورە بین لەم هەرێمەدا» دیارە ئەویش مەبەستییەتی پێمان بڵێت «پێویستە بە یەك چاوو یەك شێوە تەماشاو مامەڵە لەگەڵ سامانە گشتییەكان و سامانە تایبەتیەكان بكەین و نەكەین و گەر وا نەكەین نابێت چاوەڕێی پێشكەوتنی گەورەبین».