ئەمریكا لە بەرپرسیارێتی هەڵدێ
ئاسۆ كه‌ریم
رەنگە بەرژەوەندیی ئەمریكا، چ لە عێراق و چ لە ناوچەكە بەگشتی، پێوەندییەكی زۆری بە مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق نەبێت و تا رادەیەك ئەو بەرژەوەندییانە، بە شێوەو فۆرماتی تر، پارێزراون. ئەمریكا داوای دەكرد (3-5) هەزار سەرباز و پسپۆڕی لە عێراقدا بمێنێتەوە. بەڵام ئەمریكا گرفتێكی ئەوتۆی نییە، لە كەنداو، لە توركیا، لە ئەفغانستان بنكەو بوونی سەربازیی بەهێزی هەیە. لەهەرگۆڕانكاری و پێشهاتێكدا، لە سۆنگەی باڵادەستیی تەكنەلۆجیای چەكەوە، هەموو دەمێ حزووری هەیە، دەتوانێ بەرژەوەندییەكانی خۆیی پێ بپارێزێ...
بەم كشانەوەیە، ئەو هەموو خەرجییە زۆرە((بەگوێرەی هەندێ دیراسات، خەرجی مانەوەی ساڵانەی سەربازێكی ئەمریكی لە عێراقدا، (400)هەزار دۆلار بووە)) لە كۆڵ خۆی دەكاتەوەو نایەوێ باج و زیانی گیانی و ماددیی زیاتر بدات. ئاخر ئەمریكا پارەیەكی زۆری لە عێراق خەرجكرد، زێتر لە 4400 سەربازی لە عێراق لێ كوژرا... پاشان باراك ئۆباما، لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و لە خیتابەكانیدا، بەڵێنی دابوو، ئەو هێزەكانی لە عێراق دەكێشێتەوە و دەیەوێ خۆی سەرڕاست نیشانبدا، لەبەردەم ئەمریكییەكان((ساڵێكی تر وادەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییە))و لەبەردەم ڕای گشتی دنیادا.. راستە ئەمریكا، ئامانجی خۆی بەدیهێناو دوژمنێكی سەرسەختی لە عێراق لەسەركار لابرد كە مەترسی هەبوو بۆ سەر ئاشتی و تەناهیی ناوچەكەو بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی ئەو لە ناوچەكەدا، بەڵام ئایا ئەمریكا، توانی لە دوای خۆی لە عێراق، سیستەمێكی دیموكراتیی جێگیر بەجێبهێڵێ وەك دەیانگوت، یان دیموكراسیی لە خیتابی ئەمریكیدا، «شتێك»ی تر جێگەی گرتۆتەوە و ئایا ئەمریكا توانی عێراق بكاتە نموونەیەكی دیموكراتی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە بەهاری عەرەبی گۆڕانكاریی گەورە لەگەڵ خۆیدا دەهێنێ. بێ شك، عێراق ئەو نموونەیە نییە كە ئەو وڵاتانە چاوی لێ بكەن، بەڵكە ئەوە توركیا، یان نموونەیەكی هاوشێوەی ئەوە كە میسر و تونس و لیبیا... ئاواتی بۆ دەخوازن..
بەڵام ئایا ئەو كشانەوەیە بە قازانجی عێراقە؟
وەكو پرەنسیپ، پێموانییە هیچ كەسێكی نیشتمانپەروەر هەبێت، پێی خۆش بێت هێزێكی بێگانەی داگیركەر، تەنانەت دۆستیش، لەناو خاكی وڵاتەكەیدا بێت. چ جای كە هێزێكانی ئەمریكا لە ماوەی (2003-2011) زۆر بە كەپوبڵندییەوە مامەڵەو ڕەفتاریان لەگەڵ عێراقییەكاندا كردو بە ئیرادەی خۆیان، خۆیان كردە داگیركەر بە هەموو رەهەندە نیگەتیڤەكانییەوە((بڕیاری 1483ی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان)).
دووەم، عێراق هێشتا لە رووی تەناهییەوە، زۆر شلۆقە. سەیری پایتەخت بكە، حەفتە نییە، ئەگەر نەڵێین رۆژ نییە، تەقینەوەی تیرۆریستی تێدا روونەدات. ئەوە لەكاتێكدایە كە پایتەخت هێزێكی زۆری بەو هەموو خاڵی پشكنین و كۆنترۆڵە تێدا بڵاوكراوەتەوە. بێ لەوە هێزەكانی عێراق، لە رووی پێكهاتە، چەك و تفاق، راهێنان و شارەزایی و پیشەییەوە، كەموكورتییەكی زۆریان هەیە و تەنانەت بەدوور نازانرێ، بەو حاڵەشەوە، ئەو هێزانە پەلبزافتی بكەن و بیر لە «كودەتا» بكەنەوە. چونكە هێشتا نەبوونەتە هێزگەلێكی نیشتمانی. ئەوە لە «مەجال»ی ئاسمانیی عێراقی بگەڕێ، ئەگەر ئەمریكا نەیپارێزێ، ئەوا لەملاو ئەولاوە بە ئاسانی پێشێڵ دەكرێ.
سێیەم، عێراق لە دوای هەڵبژاردنی 7/3/2010-ەوە، تەنانەت پاش رێككەوتنەكەی هەولێر و دامەزرانی حكوومەت و دابەشكردنی پۆستە سیادییەكانیش، سەقامگیرییەكی سیاسیی«نسبی»یشی بەخۆوە نەدیوە. حكوومەتێكی شلۆقی پڕ لە كێشە، پڕ لە ڕاكێش- ڕاكێشی تایەفی و حزبی و ئیتنی. ئەوەتا تا ئێستاش پۆستەكانی«دیفاع، داخلیە، ئەمنی وەتەنی»پڕ نەكراونەتەوەو بەوەكالەت بەڕێوەدەبرێن. ئەم كێشەیەو كێشەی«ئەنجوومەنی سیاساتی ستراتیجی»كە پێدەچێ وا بە زوویی چارەسەر نەبن، ماوەی نێوان لیستی عێراقیەو لیستی دەوڵەتی قانوون و «تەحالوفی وەتەنی شیعی» بەگشتی و هەروا سوننە و شیعە هەراوتر دەكەن. دیارە ئەگەر سەقامگیریی سیاسی و شەراكەتی نیشتمانی و توافووق نەبێت لەنێوان پێكهاتە سەرەكییەكان و نوخبەی سیاسیدا، چ باسی دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ بكەین كە نییە، كە ئەمریكا لە پاساوهێنانەوەی بۆ داگیركردنی عێراق دەیهێنانەوە، لەكاتێكدا، مەیل و خولیای تاكڕەوانەی مالیكی بەدیاركەوتووەو دوای كشانەوەی ئەمریكا، ئەو مەیل و خولیایە، عێراق بەرەو كوێ دەبات؟
چوارەم، كێشە هەڵپەسێردراو چارەسەرنەكراوەكانی نێوان هەولێرو بەغدا بەتایبەتی كێشەی كەركووك و ناوچەكانی تر و نەوت و گاز... مخابن ئاسۆیەكی روون بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە نابیندرێ و خەریكە وردە كێشەی تریشیان دەچێتە پاڵ و دەگەنە بنبەست. بەداخەوە، كورد جەخت لەسەر پابەندبوون بەدەستوور دەكاتەوە، بەڵام كە لایەنی بەرانبەر ئیلتیزامی پێوەنەكات، چ گەرەنتییەكی دەستووری یان هەرێمایەتی یان نێودەوڵەتی هەیە كە بوون و قەوارە سیاسییەكەی و ماف و بەرژەوەندییەكانی بپارێزێ؟
پێنجەم، پێوەندیی عێراق بە وڵاتانی ترەوە. عێراق گرفت و كێشەی لەگەڵ كوێت لەسەر«بەندەری موبارەك»هەیە.لەگەڵ سعودیەو وڵاتانی كەنداو پێوەندییەكی ساردوسڕو بارگاوی هەیە، بە سەنگەربەندیی تایەفی«شیعی-سوننی»و«سعودی- ئێرانی».لەبەر سەنگەربەندی هەرێمایەتی، هەر گۆڕانكارییەك لە سوریا ڕووبدات، عێراقی ئێستا كە شیعەی بەسەردا زاڵە ماوەیەكی دەوێ تا خۆی لەگەڵ دەگونجێنێ. لەگەڵ توركیای دادو گەشەپێدان-یش، ئەگەر ئێستاش لەبەر فاكتەری كوردی و تەناهیی هەنووكەیی، حكوومەتی عێراق پشی- پشی بۆ توركیا بكات، ئەوا لە ماوەیەكی تردا، لەو ڕۆڵەی كە توركیا لە ناوچەكە دەیگێڕێ، بەتایبەتی لە ناوچەی عەرەبی پاش بەهاری عەرەبی، نیگەران دەبێت و زوو یان درەنگ، لێكدابڕان و تەوەربەندی (ئێران-توركی) دروست دەبێت. كەواتە، دوای كشانەوەی ئەمریكا، عێراق، بەم ستاتۆ و ڕەوشەی ئێستایەوە، ناكارێ ببێتە ئەكتەرێكی كاراو زیاتر دەبێتە بابەت و جێ ململانەی نفووزی ئەملا و ئەولاو ئەوەش كێشەكانی عێراق قووڵتر دەكاتەوە..
شەشەم، حكوومەتی عێراق تا ئێستا لە ڕووی ئاوەدانكردنەوە و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییە سەرەكی و بنەڕەتییەكانی وەكو ئاوو كارەبا، خوێندن و فێربوون و تەندروستی، بێ كەڵك بووە. گەندەڵی و بێ كەفائەتی ئیداری و حوكمڕانی تەواو بە دامەزراوەكانی دەوڵەتەوە دیارن و لەبەر «خولیای بەهێزی سانترالیستیی حكوومەت»ی مالیكی ڕێگە لە پارێزگاكان بە شیعەنشینەكانیشەوە گیراوە، لەو بوارانەدا دەستپێشكەر بن، یان هەرێمی تر مینای هەرێمی كوردستان دروست ببن. لە سۆنگەی ئەمەشەوە، ناڕەزایی خەڵك، ئەگەر لەبەر ئەمریكا، تەقیەیان كردبێت و دژی حكومەت نەوەستابنەوە ئەوە لێرە بەدواوە پێموایە بە ڕوونی بەدەردەكەوێت و شەقامەكان دەجووڵێن. تەنانەت پێموایە «تەحالوفی وەتەنی شیعی»یش، ئەگەر بە كاریگەریی ئێران نەبێ، وەكو خۆی نامێنێتەوە.. داخوازییەكانی ئەمڕۆژانەی سەدرییەكان و خیتابی ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی بەڵگەن.
كەواتە عێراق، ڕووی لە گێژاوێكی سیاسیی نادیارو قەیرانێكی تەناهیی گەورەیەو تەنانەت بە دوور نازانرێ سەربكێشێتە شەڕی ناوەخۆوە. راستە عێراقییەكان دەبێ بەیەكەوە هەڵبكەن و وڵاتی خۆیان بەڕێوەببەن و بە گوێرەی دەستووری 2005 حوكمڕانی بكەن. بەڵام تا ئێستا ئەوەیان بۆ نەكراوە. كە ئەمریكا لە كۆتایی 2011 عێراق جێدەهێڵێ، ئەو هەموو گرفتانەی لەسەرەوە ئاماژەم بۆ كردن، دوای خۆی بۆ عێراقییەكان جێدەهێڵێ و ئەمریكا ناكارێ نكوڵی لەوە بكات كە دەستی لە هاتنە ئاراو كەوتنەوەی رەوشەكە بەم شێوەیە هەبووە.
ئایا ئەمریكا هیچ بەرپرسیارەتییەكی قانوونی، سیاسی و ئەخلاقی ناكەوێتە مل لەئاست عێراقییەكان، لە ئاست كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، لە ئاست ئەمریكییەكان خۆیان؟!
هەروا سوك و ئاسان قەلفڕی لێ بكەن. راستە لایەنە باڵادەستەكانی عێراق رازی نەبوون بە مانەوەی ئەمریكییەكان، بەڵام دەبێ ئەمریكا پابەندبوونی خۆی بە رێككەوتننامەی سۆفا و و بەندەكانی ناوی دووپات بكاتەوە، بەتایبەتی لە هێنانەی «عێراقێكی جێگیر و دیموكرات و فیدراڵدا».
