ئاڵا، هێمای هەر نیشتمان و هەر نەتەوە و كۆمەڵگایەكە.
تەنانەت تیپی وەرزشی و یانەكانیش ئاڵای خۆیان هەیە، لە جیهانی سیاسەتدا ئاڵا سومبولی سەروەری و سەربەخۆییە هەرچەندە وڵاتەكەش سەربەخۆ نەبێت بەڵام هەڵكردنی ئاڵا بەمانای ئاواتی سەربەخۆیی و سەربەستییە.
لە سەردانێكدا بۆ وڵاتی كەنەدا، لە جێگە گشتیەكاندا ئاڵای كەنەدامان دەدی و، لە تەنیشتەوە ئاڵای هەرێمی(كیوبك) ی فەرەنسی زمان.
واتە، هەرێمەكە تەنیا لەبەر زمانی جیاوازی خەڵكەكەی، فیدرالیزمی داواكردووە، لە كاتێكدا كوردستان نیشتمانێكی ئێجگار جیاوازە لە دەوروبەری، چونكە دانیشتوانانی كوردستان، زمان و مێژوو و كەلتوور و هونەر و جلوبەرگ و ئەرز و دابونەرێتی تەواو جیاوازی خۆی هەیە.
لە عێراقدا میللەتی عەرەب، بە ئایینزاكانیەوە، هێشتا تایبەتمەندییە كۆمەڵایەتی و كەلتووری و نەتەوەیی گەلی كوردستانی، بە تەواوی قبوڵنەكردووە.
ئەوەتا هەرچەندە دەستووری عێراق دان دەنێ بە كەیانی فیدرالی كوردستانا بەڵام عێراق وەكو دەوڵەتێك هێشتا نەبووە بە فیدرالیزم، بەڵكو دەمكوتی داخوازی دانیشتوانانی بەسرەو ئەنبار(رەمادی) و پارێزگاكانی دیكەش دەكەن، كە بە پێی مافی دەستووری دەیانەوێ هەرێمی فیدرالی خۆیان دابمەزرێنن.
واتە : هێشتا پایە و بناغەی دیموكراتیانەی دەوڵەتی عێراق سست و لاوازە، بەڵكو لەسەر بنەما و ستراتیجی دەوڵەتی عێراقی دوای جەنگی یەكەمی جیهانی دەڕۆن.
ئەو بنەمایە دەوڵەتی ئینگلیز بەشێوەیەك دایڕشتووە كە هەرێمی كوردستان هەر بە عێراقەوە بلكێت، ئەگەریش ئۆتۆنۆمی وەرگرت ئەوە لاواز و بێدەسەڵات و تەسك- سنوور دەبێ، واتە: كەركوك و خانەقین و شنگال و جێگەی هەرە ستراتیجی دیكەی لە ناوەڕۆكی هەرێمی كوردستان دابڕیوە، ساڵی 1973 كرژوكاڵی نێوان حكومەتی سەدام حسێن و شۆڕشی ئەیلول لە شاری خانەقینەوە تەقیەوە، رژێمی ئەو كاتەی عێراق لەسەرانسەری كوردستاندا كێشە و گرفت و تەنگو چەڵەمەی خۆلقاندبوو، بەڵام لە كۆتایی 1973 ەوە، هەموو كرژوكالییەكان لە خانەقین دەركەوتن، رژێم دەستی كرد بە قەدەغەكردنی خوێندنی كوردی لە خانەقین و دەزگا و رێكخراوە كوردستانیەكانی هەڵوەشاندەوە.
ئەمڕۆ(2011) وەكو بڵێی ساڵی 1973 یە، كە هەمان(دەوڵەتی عێراق)ـه لە خانەقینەوە شەڕ و قەیران دەورووژێنێ.
تكایە وردببنەوە لە واژەی(دەوڵەتی عێراق)، چونكە من باسی حكومەت و رژێمی سیاسی ئێستای عێراق ناكەم، كە گوایە كوردیش بەشداریەتی و پێكهاتەیەكی سەرەكییەتی.
رژێمی سیاسی دەگۆڕێت.
حكومەتەكانیش دەگۆڕێن.
واتە: نە سیاسەتی رژێمەكان سەقامگیرن، نەش بەرنامەی حكومەتەكان، بەڵام پایەو بنەمایەكی دیكە لەپشتی ڕژێم و حكومەت هەیە ئەویش(دەوڵەتە) كە لە هەر وڵاتێكدا لەسەر ستراتیژی تایبەتی خۆی دادەمەزرێ، چ ئاشكرابێت یا نهێنی.
جا رژێمە سیاسیەكە هەرچی بێ و حكومەتەكە سەر بە هەر حزب و بیرێكی سیاسی ببێت، ئەوا هەندێ بنەماو خاڵ و ئامانجی گشتی دەوڵەت هەن، كە هەر رژێمێك و حكومەتێك بێنە سەركار، ئەوە هەر پابەندی دەبن و لێی لانادەن.
سیاسەتی ئەمڕۆی حكومەتی نووری مالكی بۆ دابەزاندنی ئاڵای كوردستان لە خانەقین و دەوربەری، تەنیا سیاسەتی حكومەتەكە نییە، بەڵكو جێبەجێكردنی ستراتیجی دەوڵەتی عێراقە، كە هەروەك خۆی ماوە، هەر چەندە كودەتا و راپەڕین و گۆڕانكاریی سیاسی بەسەر عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هاتووە، ئەوە ستراتیژ و ئامانجەكانی دەوڵەتی عێراق نەگۆڕاون.
دەتوانین بڵێین كە وەرگرتنی مافی فیدرالیزمی كوردستانیش لەچوارچێوەی ئەو ستراتیجیە تێنەپەڕیوە، هەر بۆیەش حكومەتی مالكی ناوچەی خانەقین بە بەشێكی هەرێمی كوردستان نازانێت و دەیەوێ ئاڵای كوردستانی تیا دابەزێنرێت، رەنگە سبەینێ داوابكات لە كەركوك و مەخمور و جێگەكانی دیكەش ئاڵای كوردستان هەڵنەدرێت، ئەگەر بڕێك وردتری بۆ بچین دەڵێین كە ئەم داوایە جۆرە شەڕخوازییەكە و، وروژاندنی جەنگ و توندوتیژییە، دەیانەوێ گەلی كوردستان بۆ مەیدانی شەڕ ڕابكێشن، ئەوەش ئاسانە، چونكە گریمان سوپای هێزەكانی عێراق هاتن بەزۆر ئاڵای كوردستان لە هەندێ ناحیە و قەزا دابەزێنن، ئەوا حكومەتی هەرێم، و گشت گەلی كوردستان، دەكەوێتـە دوو ڕێیانی دژوار، هەڵبژاردنی هەر ڕێگایەكی زەحمەت و سەختە.. واتە: لە حاڵەتی بەزۆر دابەزاندنی ئاڵای كوردستان لەهەر ناوچەیەك وەكو خانەقین، یا گەلی كوردستان تووشی جەنگ دەبێت بۆ بەرگری بە بڵند مانەوەی ئاڵاكەی، یا بێدەنگ دەبێ تا تووشی شەڕ نەبێ، هەردوو رێگا ناخۆش و ئاڵۆزن، بێدەنگی لەم حاڵەتەدا نوشوستیی بزووتنەوە و ئامانجەكانی كوردە، شەڕیش زەحمەتە، چ لەبەر باری نێودەوڵەتی و ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین، یا لەبەر ئەوەی كە شەڕ هەڕەشە لە دەسكەوتەكانی كوردستان دەكات.
رژێمی بەعسی سەدام حوسێن بە هەمان شێوە چ لە خانەقین، یا لە كەركووك و پرۆژەی ئۆتۆنۆمیدا، شۆڕشی ئەیلول (واتە بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان)، راكێشایە جەنگێكی خوێناوی و سەخت، كە بەو بیانووەوە سەدام لەگەڵ شای ئێران ساڵی 1975 رێككەوت ئەویش لەسەر پێستی كوردی بەشخوراو.
ئەز ناڵێم كە حكومەتی ئێستای عێراق هەمان تواناو هەلومەرجی رژێمی سەدامی هەیە، بەڵام لە جەوهەردا بەهەمان ڕێچكەدا دەڕوا بۆ وروژاندنی كۆسپ و شەڕ و زیان لە پێش بزووتنەوەی كوردستاندا، كە هەرێمی ئەمڕۆ تەنیا ئەنجامی هەموو قوربانییەكانە، دەشتوانین سیاسەتی حكومەتی مالكی دەربارەی ئاڵا لە خانەقین بخەینە چوارچێوەی ستراتیجی گشتی دەوڵەتی عێراق كە رێگەگرتنە لە پێشكەوتنی گەلی كوردستان و هەرێمەكەی، ئەو ستراتیجیە لەو كێشانەدا دیارە كە ئەو(واتە حكومەتی عێراق) نایەوێ چارەسەری بكات بەڵكو دەستووریش پێشێل دەكات و كورد بەدەمەوە دەگرێت و چاوەڕوانی دەرفەتی لە بارترە بۆ جێبەجێكردنی ستراتیژی ئەسڵی دەوڵەتی عێراق كە 1921 دایانمەزراندوە.
هەموو لایەكیش دەزانن كە حكومەتی ئێستای بەغدا خۆی دەدزێتەوە لە چارەسەری ماددەی 140 و كێشەی دەرهێنانی نەوت و گازی كوردستان و، بودجە و پێشمەرگە و پەراوێزكردنی نوێنەرانی كورد لە حكومەتی فیدرالیدا و چەندین كێشەی دیكە، بەڵام پرسیارێكی دیكەش لە ئارادایە كە بۆچی ئا لەم بارودۆخەدا حكومەتی بەغدا بە جەلەولاو سەعدیە، ئەمجا لە خانەقین كێشە بۆ كورد دەنێتەوە؟
ئایا ئەمە هاوكاریی(سێ قۆڵی) نییە دژی بزاڤی رزگاریخوازی نەتەوەی كورد؟
چونكە ئا لەم سات و كاتەدا دەوڵەتی توركیا لە باكوورەوە فشاری هێناوەتە سەر هەرێم و دەوڵەتی ئێران لە رۆژهەڵاتەوە.. ئیتر بۆچی كردەوەكانی حكومەتی بەغدا بە(فشار لە باشوورەوە) لە قەڵەم نەدەین.
دیارە هەقمانە وەها بۆی بچین و ئەم بیركردنەوە لە خۆڕا نەهاتووە، ئەگەر وردبینەوە من ناوی( دەوڵەت)ی توركیا و ئێرانم هێناوە. كە مەبەستم ئەوە ئەو دەوڵەتانەش لەسەر ستراتیجی كۆنی خۆیان بەرامبەر بە مەسەلەی گشتی كوردستان دەڕۆن، كەواتە سیاسەتەكە نێودەوڵەتییە، خۆ ئاشكرایە هەر لە رێككەوتننامەی(سەعد ئاباد)ەوە، ساڵی 1937 دەوڵەتەكانی عێراق و توركیا و ئێران و سوریا و چەند دەوڵەتی زلهێز ستراتیجی گەمارۆدان و خنكاندنی هەر پێشكەوتنێكی مەسەلە و بزووتنەوەی كوردستانیان داوە.
نابێت هیچ كاتێك ئەو حەقیقەتە لە یاد بكەین، گەرنا دەكەوینەوە هەڵە و قۆرتی دژوارتر.
كوردستان لە 1918ەوە، بەپێی رێككەوتنی(سایكس بیكۆ) بە جۆرێك دابەشكراوە كە هیچ بەشێكی لەو وڵاتەدا ئەوەندە قورسایی و رێژەی نەبێ تا بتوانێ كاریگەری یەكلاكەرەوە سەر وڵاتەكە، لە هەر چوار وڵاتەكەدا كورد كەمینەیەو ئابوورییەكی لاوازی هەیە، هەمیشەش بە دەستی دەوڵەتی باڵادەستی ئەو وڵاتانەیە، ئەوەتا ئێستا دەیانەوێ(ئازادیی بەكارهێنانی ئاسمانی كوردستانیش) لێمان وەربگرنەوە بە بیانووی ئەوەی كە ئاسمان مەسەلەیەكی(سەروەریە و دەبێ بەدەستی دەوڵەت بێت.
ساڵی 1973 ئەز لە رۆژنامەی(ئەلتەئاخی) بووم لە بەغداوە لە نزیكەوە بەدوای كێشەی خوێندنی كوردی لە خانەقیندا دەچووین، كە چۆن رژێمی بەعس هەر جارێك شتێكی لێ دەقرتاند تا هەڵیوەشاندەوە، ئەوەش بەو مانایە بوو كە سەدام حوسێن ئامادەیی كردبوو تا قەزای خانەقین نەخرێتە سەر هەرێمی (ئۆتۆنۆمی)، ئەو ستراتیجیەی كە هێشتا بەردەوامە.
بە واتایەكی دیكە، داوای حكومەتی ئێستای بەغدا بۆ دابەزاندنی ئاڵای كوردستان لە خانەقین مانای ئەوە دەدات كە نایەوێ ئەم قەزایە بخرێتە سەر هەرێمی فیدراڵی كوردستان، واتە: نایەوێ ماددەی(140) جێبەجێ ببێ، دەبا لێی تێبگەین، حكومەتی بەغدا درێژە بە گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی هەرێم دەدات تەنیا بۆ سەرگەرمی و بە هەدەردان. هەرچەندە مومكینیشەو ئەنجامی بازییە سیاسییەكە پێچەوانەی خواست و ستراتیجی ئەو بگەڕێتەوە، چونكە كێشەی ئەساسیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێشتا یەكلانەبووەتەوە، بە ئاسانی ساغ نابێتەوە. ئەوەتا نوری مالكی، بەخۆی، لە لێدوانی بۆ رۆژنامەی (الشرق الاوسط) مەترسی دەردەبڕێ لەوەی كە ئاڵۆزیی وڵاتانی دەوروبەر ببێتە هۆی(سایكس بیكۆ) یەكێ دیكەو پارچە پارچە بوونی چەندین وڵات بۆ هەرێم و بەشی جیاواز.
دیارە حكومەتی مالكی(بەرەو پێش هەڵدێ) ئەوەتا داوا دەكات سوپای عێراق بچێتە سنوورەكانی كوردستان بۆ لێدان و دەركردنی هێزی پەكەكەو پژاك، بەرپرسانی هەرێم ئەوەشیان بە فشارێكی دیكەی بەغدا بۆ سەر هەرێم وەرگرتووە هەرچی بێت. ئەوە ڕەوڕەوەی ڕووداو و سیاسەتەكان خێرا بەرەو ئەنجامێكی نادیار دەڕۆن، ئا لەم بارودۆخەشدا حكومەتی ئەمەریكا هەندێ دەزگای دەوڵەتی ئێران تۆمەتبار كردووە بەوە كە ویستویانە باڵیۆزی وڵاتی سعودیە لە واشنتۆن تیرۆر بكەن و باڵیۆزخانەی سعودیە و ئیسرائیل بتەقێننەوە، حكومەتی سعودیە كێشەكەی بە جیددی وەرگرتووەو قەیرانی كۆنی نێوان سعودیە و ئێران تازە بووەتەوە، هەروەها ئەمەریكا و هاوپەیمانانی خەریكی بڕیار وەرگرتنی تازەن بۆ گەمارۆدانی ئێران.
سەیریش ئەوەیە، كە یەك دوو هەفتە بەر لە ئێستا، دەوڵەتی ئێران گەفی لە حكومەتی توركیا كردو داوای كرد سیاسەتی بەرامبەر سووریا بگۆڕێت، چونكە دیارە كە حكومەتی ئوردۆغان دەستی لە رژێمی سوریا شوشتووە.
ئایا گەمەیەكی دیكەی گەمارۆدانی ئێران و هاوپەیمانانی دەبینین، كە لە ئەنجامدا حكومەتی بەغداش دەگرێتەوە؟ یا گەمەیەكی نێودەوڵەتی بۆ مەرامی شاراوەی دوورتر؟
ئێمە لە كوردستان ئەوەندەمان پێدەكرێت هۆشیارو دیار و چاوكراوە چاودێری ڕووداوە تێكچڕژاوەكانی رۆژهەڵات بكەین، بە هیچ رووداوێك دڵخۆش نەبین، بەڵام هەر رووداوێكی گرنگ بە جیدی وەربگرین، چونكە گشت جموجووڵ و هەڵسوكەوت و گۆڕانكارییەكان، دوور یا نزیك، ئێمەش دەگرنەوە و پێوەندییان بە ئاڵا و ئامانجە ستراتیجییەكانەوە هەیە.
كەواتە: هەڕەشە زیادن، مەترسیش زۆرن، بەرامبەر بەوەش ئومێد و ئەگەری پێشكەوتنی تازەش كەم نین.