ئایا سیاسەتمەدارانی كورد پێویستیی زیاتریان بە ڕاشكاوییە..؟!
October 17, 2011
وتار و بیروڕا
جەخت دەكەمەوە لەسەرئەوەی كە بێدەنگبوون لە بەرامبەر سیاسەتە هەڵەكان، لەژێر زەبری هەر بارودۆخێكدا بێت كە هەرێم پێیدا تێدەپەڕێ، یان رەخنەنەگرتن لە سیاسەتی هەڵەی حزبە دەسەڵاتدارەكان و حكومەتی كوردستان نەك تەنیا هەڵوێستێكی لاروهەڵەیەو بەس، بەڵكو گەورەترین زیان بە بەرژەوەندی گەلی كورد دەگەیەنێت، هەروەها دەبێتە بەربەست لەبەردەم پێشكەوتنی هەرێم و توندوتۆڵ بوونی پێگەكانی.
ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی كە ئێستا هەرێم پێیدا تێدەپەڕێت، پێویستی بەوەیە لەلایەن خەڵكانی دڵسۆز بە دیموكراتییەت و مافەكانی مرۆڤ و پێشكەوتنی ئابووری و كۆمەڵایەتی كوردستانییەوە، هەروەها لە لایەن هەموو عێراقییەكانەوە پێویستە مەبدەئی ڕەخنەگرتن پیادە بكەن نەك چپاندن بە گوێدا، پێویست بە دەنگی بەرز دەكات تاكو هەمووان گوێ بیستی ناڕەزاییەتیەكان بن، دواتر ئەم دەنگە بەرزەش بگۆڕدرێ بۆ گفتوگۆو، لەپێناوی باشترین رێگەكانی پیادەكردنی سیاسەتدا. دەنگە بەرزەكان لە ناو كۆمەڵگەدا ڕەنگ بدەنەوە، ئەم ململانێی ناوخۆییەی لە هەرێمدا دروست بووەو بەڕێوەنەبردنی ئەو ململانێیە بەشێوازێكی عەقڵانی، هەروەها دووركەوتنەوە لە چارەسەرە سیاسییەكان و خۆنزیك خستنەوە لەو چارەسەرانەی كە ئارامی و ئاساییش سەنگین دەكەن، گەرچی ئێستا گرفتەكان و ململانێكانی مت كردووەو ئەمانە چارەسەرێك نییە لە چارەسەرەكان، بەڵكو لەلایەكەوە ئاڵۆزییەكان زیاتر دەكات، لەلایەكی تریشەوە بوار بۆ هێزە دەرەكییەكان و وڵاتە بێگانەكان دەڕەخسێنێت كە زیاتر ڕێگە بەخۆیان بدەن تا دەست لەكاروباری ناوخۆ وەربدەن و دوژمنایەتییان بگەیەننە ئاستی دوژمنكاری و هێڕشی سەربازی بۆ سەردانیشتووانی عێراق. بۆیە لە بەرامبەر ئەو گرفتانەی ئێستا لە هەرێمدا هەن، نابێت چاومان بقوچێنین، ڕاستە گەلی كوردستان لەناو كەشوهەوایەكی ئارامدا دەژی، ئەمەش كارێكی باش و گرنگە بەڵام ئەم گەلە پێویستی بە كۆمەڵێك مەسەلەی تریشە كە ناكرێ پشتگوێ بخرێن، بەڵكو پێویستیان بە توێژینەوەو چارەسەركردنی پرسەكانە ئەگینا ئاقیبەت باش دەرناچێت، ناكرێت تەنیا پشت بە حەماسەتی نەتەوەیی و نیشتمانی ببەسترێت، دواجار بۆ ئەم حەماسەتەش سنوورێك هەیە گەر بێتو مرۆڤ لەبەرژەوەندی ڕۆژانە و ئاستی بژێوی ئەندامانی خێزانەكەی بدرێت، ئیتر لەوێدا سنوور بۆ حەماسەت دادەنرێت، من لێرەدا لەسەر داواكاری هێزو حزبە سیاسییەكانی ئۆپۆزسیۆنی هەرێم قسە ناكەم ئەوانەم مەبەست نییە، بەڵكو قسە لەسەر داخوازییەكانی گەلی كوردستان دەكەم بە هەموو نەتەوەكانییەوە، گەرچی داخوازییەكانی ئۆپۆزسیۆنیش بایەخی ئەوتۆی خۆیان هەیە، بەتایبەتی ڕاوەستاندنی دەستگیركردن لەسەر بیروڕای سیاسی جیاواز، هەروەها بە دواداچوون و لێكۆڵینەوە لەسەر ئەو كەسانەی كە تەعدا لە نووسەران و ئەو رۆژنامەنووسانە دەكەن كە ڕەخنە لە بارودۆخەكە دەگرن، یان ئەو داخوازییانەی داوای ئازادكردنی گیراوەكانی سەر بە ئۆپۆزسیۆن دەكات، یان ئەوانەی داخوازیی دەكەن ئەندامە دەركراوەكانی ئۆپۆزسیۆن بگێڕدرێنەوە بۆ سەركارو وەزیفەو پیشەكانی كە لەسەری لادراون، بەڵكو لێرەدا مەبەستی سەرەكیم لەو داخوازییانەیە كە لە هەرێمدا پێوەندییان بە جەوهەری ژیانی سیاسییەوە هەیە، ئەوەش لەم خاڵانەی خوارەوەدا كۆدەكەمەوە:
1- دەستێوەرنەدانی حزبە دەسەڵاتدارەكان لەكاروباری ڕۆژانەی حكومەتدا. پێویستە بەرنامەكانی حكومەت بە یەكسانی و بێ جیاكاری گوزارشت لە بەرژەوەندی هەموو گەل بكەن.
2- نەهێشتنی هەژموونگەریی حزبە دەسەڵاتدارەكان لەسەر مەسەلەی دامەزراندنی خەڵكی لە دامودەزگاكانی دەوڵەتدا، ئەوەش لەسەر هەموو ئاست و بوارە جیاوازەكان و هەروەها ڕەتكردنەوەی بیرۆكەی دانەمەزراندنی كەسانی ناحزبی و سەربەخۆو بێلایەن، بە تایبەت لە پیشە راوێژكارییەكان و هەروەها لەناو خانەی بەڕێوبەرە گشتییەكان و بەڕێوەبەرەكاندا، هەندێ جاریش لەناو پیشە سادەو ساكارەكانیشدا.
3- نەهێشتنی گەندەڵی لەقوچەك بەرەو بنكەی هەڕەم، نەك لە خوارەوە بەرەو ناوەند و وەستان لەو ئاستەدا هەروەكو چۆن ئەم حاڵەتە بووە بەباو، پێویستە نەهێشتنی گەندەڵی لە دامودەزگاكانی میری هەرێمەوە فراوانتر بێ، حزبە سیاسییە دەسەڵاتدارەكان و ئەوانەش بگرێتەوە كە حكومەت بەڕێوە دەبەن لە هەموو بوارەكانەوە.
4- نەهێشتنی بێكاری ڕووپۆشكراو، بەتایبەت لەناو ئەوانەدا كە بەبێ ئەوەی كارو دەوامیان هەبێت مووچە وەردەگرن، یان ئەوانەی كە سێ یان چوار مووچە پێكەوە بەناحەقی وەردەگرن، هەروەها رووبەڕووبوونەوەی سیاسەتی هاوردە كردنی ڕەها و كراوە لە بازرگانیدا، چونكە هەرێم پێویستی بە سیاسەتی پەرەپێدان و داهێنان و دروستكاری و بووژانەوەی كشتوكاڵە بەشێوازێكی عەقڵانی، یان بەشێوەیەكی پێشكەوتووی وەها كە هاوكار بێت لە پێشخستن و خستنەكاری دروستانەی بودجەی گشتیدا.
5- ئازادكردنی هۆیەكانی ڕاگەیاندن لە هەموو جۆرە سانسۆرێكی حزبی و حكومی، هەروەها ڕاگرتنی ئەو بڕیارانەی لە دادگاكانەوە كە دەرهەق بە ڕۆژنامەنووسان بۆ سزادانیان دەردەكرێن، بە تاوانی ئەوەی كە ڕەخنەیان ئاڕاستەی سەرۆكایەتی هەرێم و حكومەت و پەرلەمان كردووە، یان ڕەخنەیان لە دژی دامودەزگاكانی هەرێم گرتووە، بەگشتی هیچ پێویست ناكات دادگاكان كات و بڕیاری خۆیان بۆ ڕۆژنامەنووسان تەرخان بكەن.
6- دابینكردنی خزمەتگوزارییە پێویستییەكانی دانیشتووان، بەتایبەتی خزمەتگوزاری كارەباو ئاوو گواستنەوەو تەندروستی و قوتابخانەو شانۆو شوێنەكانی دیكەی ڕۆشنبیری و كتێبخانەكان و سینەماو پیشانگە هونەرییەكان.
7- كاركردن لەپێناوی نەهێشتنی ئەو بەربەستانەی كە ناهێڵن بە ڕۆحێكی نەرم و بابەتییەوە، خاڵە ناكۆكەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی ناوەندی چارەسەر بكرێن. هەروەها دووركەوتنەوە لە ڕاگەیاندنی زبرو توندو گرژانە، هەوڵدان بۆ جووڵاندنی لیژنەكانی تایبەت بە چارەسەركردنی ناوچەكانی جێناكۆكی.
8- بەكارهێنانی شەفافییەت لە بڵاوكردنەوەی ئەو بەڵگەنامانەی لەنێوان عێراق و توركیادا مۆركراون، یان ئەو بەڵگەنامانەی لەنێوان لایەنەكانی عێراقیدا بۆ یەكلاكردنەوەی ناكۆكییەكانی ناوخۆ مۆر دەكرێن، تاكو لەناو بولێڵایی نهێنی دەربچن و سەرجەم گەل بتوانن بیروڕای خۆیان لە بەرامبەری پرسەكان دەرببڕن، بەتایبەت ئەو گرفتانەی كە بە بنبەست گەیشتوون و چارەسەریان پێویستە، بەرپرسیارێتی راستەوخۆ لە بەرامبەرئەوەی لە هەرێمدا ڕوودەدات بە پلەی یەكەم و پێش هەر كەسێك دەكەوێتە ئەستۆی سەرۆكی هەرێمەوە، دواتر سەرۆكایەتی حكومەت و ئەندام پەرلەمانەكان بەرپرسیارن، كەواتە ناكرێت بوترێت سەرۆكی هەرێم ئاگای لەم گرفتانەی ئێستا نییە، ئەوەتا بۆنی گەندەڵی دارایی لوتی هەموو عێراقییەكی پڕ كردووە.
لەو ماوانەی پێش ئێستادا سایتەكان و ڕۆژنامەكانی دەرەوەو ناوەوە زۆر لەسەر كارەكانی ریسوایی و گەندەڵی بڵاودەكەنەوە، بەتایبەت ئەو ریسواییانەی پێوەندییان بە دابەشكردنی ناداوەرانەی زەویوزاری هەرێمەوە هەیە، كە لەسەر وەزیرەكان و بەڕێوەبەرە گشتییەكان و ڕاوێژكارانەو بۆ چەند جارێك زەوییان لەسەر تاپۆكراون و خەڵكانی تری موستەحەق لەبەر هەندێ هۆكاری شەخسی یان بەهۆی جیاكاری ئایینی لێی بێبەش كراون بەپێی زانیارییەكانم و بە پشتن بەستنم بەو زانیارییانەی بڵاوكراونەتەوە، ئێستا هەندێك لە بەشداربووان و تێوەگلاوانی ئەو سەرپێچی و تەجاوزاتانە لە پێگەكانی بەرپرسیارێتی دوورخراونەتەوە. بەبێ ئەوەی سزای توند لەدەرهەقیان بدرێت تاكو ببنە پەندی زەمانە بۆ ئەوانی تریش، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە كە ئەم سەرپێچیكارانە بدرێنە دادگاكان، بۆ ئەوەی خەڵكی بزانن كە بەرپرسانی هەرێم لە نەهێشتنی گەندەڵیدا چەندە راستگۆ و جیدین، بەپێچەوانەی ئەمەوە واتای ئەوە دەگەیەنێت كە كۆمەڵێكی زۆر لە گەورە بەرپرسیاران لەم گەندەڵیانەدا تێوەگلابێتن، لێرەوە دەیڵێمەوە چپاندن بە گوێی بەرپرسیاران و ئەو مەسیجانەی كە بۆیان دەچێت یان ئەو ڕەخنە ناڕاستەوخۆیانەی كە لە زاری هەندێكەوە دەكەوێتەوە، بەتەنیا بۆ وەدیهێنانی چاكسازییە زەروروییەكانی هەرێم بەس نییە، زۆر مەسیج تریش ئاڕاستەی گەورە بەرپرسانی هەرێم كراون چ بۆ سەرۆكایەتی یان بۆ حكومەت، بەڵام بەبێ سوود ماونەتەوە، كارەكان لە هەرێمدا لەو بوارەدا بەبێ سزادانی توندی تێوەگلاوان لە شوێنی خۆیان دەسوڕێنەوە، پیشەسازی لە هەرێمدا بزرە، تەنیا بازرگانی كردن پەرەی سەندووە، كە ئەمەش واتا بە هەدەردانی پارەی هەرێم لەو لایەنانەوە كە خزمەت بە پێشكەوتن و پەرەسەندنی بوارەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی ناگەیەنێت، و نابێتە هۆی نەهێشتنی بێكاری و بێكاری رووپۆشكراو، ڕاستە كە دروستكردنی تۆڕی رێگاوبان و پردەكان لە هەرێمدا پێویستیەكی ستراتیژین، هەروەها دروستكردنی خانووی نیشتەجێبوون و بازاڕی هاوچەرخ پێویستن، گۆڕەپان و پاركەكانیش نەك تەنیا پێویستن بەڵكو بۆ حەوانەوەی هاووڵاتیانیش سوودبەخشن، بەڵام ئەمە تەنیا دیوێكی دراوەكەیە، دیوەكەی تری كە گرنگترە، پەرەپێدانی بوارەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتییە، هەرێمی كوردستان بە كۆمەڵێ وڵاتی نادۆستەوە دەورە دراوە، نەك چاویان بەرایی نایەت بەڵكو بە پیلانەوە دژایەتی ئەزموونی كوردستانیش دەكەن، رووبەڕووبوونەوەی ئەمانەش تەنیا بە پەرەپێدانی ستراتیژی ئاسایشی خۆراك و پیشەسازی ناوخۆوە دەكرێت، كە پشت دەبەستێت بە سەرچاوەی خۆڕسك و بەكەرەستەی خاو و توانای ناوخۆیی.
ئابووری كوردستان هەروەك ئابووری عێراق ئابوورییەكی نابەرهەمهێن و بەكاربەرەو ئەوەی كە سوود لەم ئابوورییە وەردەگرێت نە میللەتە، نە توێژ و چینەكانی جووتیاران و بەرهەمهێنەرە بچكۆلەكان و بۆرژوازییە بچكۆلەكانە، نە ڕۆشنبیران و خوێندكارانە، بەڵكو تەنیا سوودمەندێك كۆمپانیا بازرگانییە بێگانەكانن، كە گەمە بە هێنان و بردنی كەرەسەكانەوە دەكەن لەناو هەرێمدا، دوای ئەوانیش كۆمپانیا بازرگانییە ناوخۆییەكان كە كۆنتاكتی راستەوخۆیان لەگەڵ كۆمپانیا بێگانەكاندا هەیە، بە بێ بوونی چاودێری لەگەڵ ئەواندا گەندەڵ بوون، كەواتە بەم شێوەیە ناتوانرێت سەرمایە لە هەرێمدا بپارێزرێت، ئەوەش زیانێكی گەورەیە بۆ سامانی نیشتمانی.
گرفتی عێراق و هەرێمی كوردستان جەخت كردنەوەیانە لەسەر سیاسەتێك كە وەكو زانست و هونەر و بەڕێوەبردنی زانستییانە پیادە ناكرێت، هەروەها نزیك نابێتەوە لە مەعریفە و رۆشنبیری، بەڵكو سیاسەتمەداران لەم خاڵانە دووردەكەونەوە، بەو شێوەیە هەڵەی گەورە ئەنجام دەدەن و بە سلبی دژ بە بەرژەوەندی گەل و پێشكەوتنی ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری دەوەستنەوە. بۆیە دەڵێم چرپە چرپ سوودی نییە بەڵكو بەرزكردنەوەی دەنگی ناڕەزایەتی لە پێناوی سیاسەتێكی نوێدا زەرورەتەو هەروەها لە پێناوی چاكسازییەكی ریشەیی لە سەر ئاستی هەرێم و عێراق، ئەوەی پێویستە لەسەر سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەنجومەنی نوێنەران و حزبە دەستڕۆیشتووەكان ئەوەیە كە ئاگاداری ئەوە بن میللەت چی دەوێت، هیچ چارەسەرێك بەبێ گەڕانەوە بۆ میللەت دانەنێن بەڵكو بەبەردەوامی گوێ لە بیروڕاو پێداویستیەكانیان بگرن و ناڕەزایەتییەكانیان بە هەند وەربگرن. بێدەنگ بوونی گەل بۆ ماوەیەكی درێژ واناگەیەنێت كە بەو بارودۆخەی ئێستا ڕازییە، چونكە لە بێدەنگیدا سامناكی و مەترسی تەقینەوەیەكی كتوپڕ خۆی مەڵاس داوە، ئومێد دەكەم بەرپرسانی هەرێم لە هەولێر هەروەها بەرپرسی حكومەتی ناوەندیش لە بەغداوە سیاسەتی باوو سواوی ئێستایان بگۆڕن، بە وردی گوێ لە داخوازییەكانی گەنجان و جەماوەر بگرن، نەك تەنیا خۆیان و كاتیان لە گوێگرتن بۆ حزبە سیاسییە ئۆپۆزسیۆنەكان تەرخان بكەن، چونكە رای گەل بەرفراوانتر و قووڵتر و گوزارشتكارترە لەچاو رای حزبە ئۆپۆزسیۆنەكان و حزبەكانی دەسەڵاتدار. رووبەڕووبونەوەی دوژمنایەتی دەرەكیش لەناو عێراقەوە پێویستی بە كۆمەڵێك بڕیار و كاروباری بنەڕەتییە كە لەم چەند خاڵەدا لێرەدا كۆی دەكەمەوە.
1- زەرورەتی گوێڕاگرتنی بەرپرسان بۆ رەخنەی بونیادنەرانە كەلەلایەن گەلەوە ئاڕاستەیان دەكرێن و هەروەها ئەوانەشی كە لەلایەن نووسەران و رۆژنامەنووسان و سیاسەتمەدارانەوە ئاڕاستە دەكرێن، سوودلێوەرگرتنیان لە پێناوی چاكسازی ڕاستەقینە بۆ بارودۆخی كوردستانی عێراق، رەتكردنەوەی گوێگرتن و رەتكردنەوەی رەخنە بەبیانووی ئەوەی گوایە دوژمنان بەخراپ سوودیان لێوەردەگرن لەبەرامبەر پێداویستی فیعلی ڕەخنەو چاكسازیدا خۆی راناگرێت.
2- یەكگرتنی گەل لە رێگەی وەڵامدانەوەی بەرپرسیارانەی داخوازییە بنەڕەتییەكانیەوە دێت، ئەویش بە كاركردن و نەهێشتنی بێكاری و دروستكردنی پەرەپێدانی ڕاستەقینە و نەهێشتنی هەژاری و كەمكردنەوەی كەلێنی بەرینی نێوان دەوڵەمەندان و هەژاران لە كۆمەڵگەی كوردستاندا.
3- بایەخدانێكی بەرفراوان بەگەنجان و ئافرەتان و پاراستنی مافەكانی مرۆڤ و مافەكانی هاووڵاتی بوونی ئازاد و یەكسان، دوور لە ڕۆحی حزبایەتی تەسك و هەژموونی حزبایەتی.
4- بایەخدان بەچارەسەرە سیاسییەكان، دوور لە چارەسەرە ئاسایشییەكان لە بەرامبەر چارەسەركردنی بزاڤی ناڕەزایەتی دەربڕینی گەنجانە و میللیدا.
5- خەباتكردن لە پێناوی بەدیموكراتی كردنی عێراق و بەدیموكراتی كردنی هەرێمی كوردستانیش كە پێویستە هاو ئاست بن، برایانمان لە هاوپەیمانی پێویستە لە هەموو كاتێك زیاتر درك بە بایەخ و گرنگیدانی یەكێتی و یەكگرتنی هێزە دیموكراتییەكانی عێراق بكەن، ئەو هێزانەی كە ئێستا ئاڵای ناڕەزایی دەربڕینیان لە دژی دوژمنكارییەكانی ئێران و توركیا بەرزكردۆتەوە، لەكاتێكدا نە هێزە ئیسلامییە سیاسییەكانی عێراق و نە حكومەتی عێراقیش هیچ هەڵوێستێكی نیشتمانییان بۆ ئەو هێڕشانەی سوپاكانی دەوروبەر نەنواندووە، وەك ئەوەی وڵات هیچ جۆرە دوژمنایەتییەكی لەسەر نەبێ و هیچ یەك لە ئەندامەكانی بەهۆی دوژمنایەتی سەربازی بەردەوامی ئەو دوو دەوڵەتەی دراوسێوە نەكوژرابن و بریندار نەبووبن و دەربەدەر نەكرابن، گوێی خۆیان كەڕ كردووە وەك ئەوەی هیچ پیلانێكی فرە جەمسەر لە دژی هەرێمی كوردستان و لە دژی عێراق ئامادە نەكرابێ و جێبەجێ نەكرابێ. چ لە لایەن ئەوانەی دركیان بەم سامناكییە كردووە یان ئەوانەی هەرگیز دركی پێناكەن.