كێشەی نەخیب: تێكەڵ بوونی فاكتەرەكانی مەزهەب و نەوت و جوگرافیاو مێژوو
فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد
نەخیب ناوچەیەكی جێی ململانێیە لە نێوان كەربەلاو ئەنباردا. ساڵی 2004 لە سەروبەندی داڕشتنی ماددەی 58ی یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەتی عیراقدا (ماددەی 140ی ئێستای دەستور)، شیعەكان لە دوو لاوە ویستیان ماددەكە بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بقۆزنەوە، لە لایەك لەو ڕوانگەیەوە كە ماددەكە گرفت لە نێوان سوننەو كورددا دروست دەكاو هەندێ قەڵەمڕەوی جوگرافی لە ناوچە سوننە نشینەكان دەسەنێتەوە و لەلایەكی ترەوە لەو ڕوانگەیەوە كە ماددەكە دەرفەت بۆ شیعە پێكدێنێ داوای هەندێ ناوچەی قەڵەمڕەوی سوننەكان بكەن، لەوانە نەخیب.
توندترین وتار كە شیعەكان دوا بەدوای ڕووداوەكەی نەخیب نوسیویانە، ئەو وتارەیە كە سەججاد جەواد جەبەل لە ئینتەرنێت بڵاوی كردۆتەوە و تێیدا تەوژمێكی زۆری بە گوتاری شیعە لە دژی سوننە داوە. وتارەكە باسی ((تەوەرەكانی ستراتیجی ئاسایشی شیعە))دەكا، نەخیب بە((درێژەپێدانی قوڵایی شیعە))دادەنێ و لەهەمووشی سەرنجڕاكێشتر ئەوەیە كە نەخیب بە ((داگیركراو))دادەنێ و داواكارە بەشێوەیەكی ئاشتییانە لە ماوەی مانگێكدا بگێڕدرێتەوە سەر كەربەلا، ئەگەر نا دەبێ هانا بۆ ڕێوشوێنی چەكداريی ببرێ.
لەهەمان سایت، سەعدون شیحان وەڵامی جەبەلی دایەوەو پێی لەسەر ئەوە داگرت كە نەخیب لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عیراقەوە سەر بە ئەنبار بووەو كەس مافی داواكردنی نییە.
شیعەو سوننەكان بۆ یەكلاكردنەوەی چارەنووسی بیابانی نەخیب دەگەڕێنەوە سەر مێژوو، بەڵام هەر یەكێكیان داتای پێچەوانە پێشكەش دەكا. پەرلەمانتار جەواد حەسناوی دەڵێ ((هەمووان دەزانين ناوچەی نەخیب لە سەردەمی ڕژێمی پێشوو لە كەربەلا سەنراوەتەوەو خراوەتە سەر ئەنبار)). پەرلەمانتار عەلی تمیمی دەڵێ ((گەورەیی ڕووبەری پارێزگای ئەنبار پێویست بەوە دەكا كە ناوچەی نەخیب بەشێكی پارێزگای كەربەلا بێ)). محەمەد موسەویی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای كەربەلا لەم بارەیەوە دەڵێ ((ڕژێمی پێشوو پاش 1978 نەخیبی خستە سەر ئەنبار، ئەگەرچی نەخیب تەنها 85 كیلۆمەتر لە كەربەلاوە دوورە و لەڕووی جوگرافیاشەوە كەربەلا بۆ نەخیب لە ئەنبار نزیكترە)). موسەوی نایشارێتەوە ((كە چەردەیەك هۆی ئەمنی بەشێوەیەكی سەرەكی و هۆی ئابوری بەشێوەیەكی لاوەكی))لەپشت داواكردنەوەی نەخیبن.
شیعەكان پێیان وایە پاش ئەوەی بەغدا هەموو بیابانەكەی لە كەربەلا سەندەوە، ڕووبەری كەربەلا لە 82 هەزار كیلۆمەترەوە كەم بۆوەو بوو بە 5 هەزار كیلۆ مەتر. دەشڵێن ئەنبار كە ئێستا ڕووبەری دەگاتە 138 هەزار كیلۆمەترو بەگەورەترین پارێزگای عیراق دادەنرێ، لەبنەڕەتدا پێویستی بەفراوانكردنی ڕووبەر نەبووە.
سوننەكان قسەی خۆیان هەیەو دەڵێن نەخیب تەنها بۆ ماوەی یەك ساڵ سەر بە كەربەلا بووەو لەبنەڕەتدا سەر بە ئەنبار بووە. شیحان وای دەگێڕێتەوە كە نەخیب هەر لە سەرەتاوە سەر بە ئەنبار بووەو لەساڵانی پەنجاكاندا لە ئەنبار سەنراوەتەوەو خراوەتە سەر كەربەلا، دواتر لە كەربەلا سەنراوەتەوەو دراوەتەوە بە ئەنبار. دیكۆمێنتێك كە دەچێتەوە سەر ماوەی حوكمڕانیی جەنڕال عەبدولكەریم قاسم و لەم ماوەیە لە ئینتەرنێت بڵاوكرایەوەو دەشێ بڵاوكەرەوەكان سوننە بن، پێكهێنانی ناحیەی نەخیب بۆ ساڵی 1960 دەگێڕێتەوەو وای دادەنێ كە لەو كاتەدا بیابانی نەخیب سەر بەئەنبار بووە. داتاكانی تر كێشەكە دەبەنەوە سەر مەڕسومی ژمارە 408 ساڵی 1979 كەدەستكاریی سنووری كەربەلای كردووەو نەخیبی لێ سەندۆتەوە. ئەمە دەری دەخا كە بیابانی نەخیب چەند جارێك دەستاودەستی پێ كراوەو هەر جارەی سەر بەیەكێ لە دوو پارێزگاكە بووە.
لەم ڕووەوە نەخشەكانی سەردەمی پاشایەتی كەربەلایەكی گەورەتر لەوەی ئێستا پیشان دەدەن كە كەوتۆتە نێوان ڕوباری فورات و سنووری عیراق- سعودیە. ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە كە ناشێ نەخیب تەنها بۆ یەك ساڵ سەر بە كەربەلا بووبێ. بەڵام ئەمە بەو مانایە نییە كە دەشێ كەربەلا داواكە بە ئاسانی بباتەوە، چونكە ئەگەر مەسەلەكە بخرێتە چوارچێوەی ماددەی 140وە، دەبێ دانیشتوانی نەخیب خۆیان بڕیار لەچارەنووسی خۆیان بدەن. ئەوەی كە چانسی كەربەلا تاڕادەیەك لاواز دەكا ئەوەیە كە زۆربەی دانیشتووانی نەخیب شیعە نین، سوننەن. بۆیە بەپێودانگی جوگرافیا (دووریی نەخیب لە ئەنبار) كێشەكە زۆرتر لە قازانجی كەربەلادایەو بەپێودانگی مەزهەب زۆرتر لەقازانجی ئەنبار دایە. دەبێ ئەوەش لەبەر چاو بێ كە دەشێ كێشەكە دووراییەكی ئابوریی هەبێ، چونكە بەپێی زانیاریی ئەمریكییەكان لەژێر زەویی بیابانی نەخیب و روتبە زۆرتر لە 200 ملیار بەرمیل نەوت هەیە. ئەم فاكتەرە ئابوورییەش لێی ڕادەبینرێ كێشەی نێوان هەر دوو پارێزگا دژوارتر بكات.
