نزیك بوونەوەی وادەی كشانەوەی ئەمەریكا نیگەرانی بە دوای خۆیدا دەهێنێت
وا بڕیارە ئەو 46،000 سەربازەی ئەمەریكا كە لە عێراقدا ماونەتەوە، لە 31 كانونی یەكەمی ساڵی 2011دا بە تەواوەتی بكشێنەوە. گەرچی واشنتۆن ئامادەیی دەربڕیوە بۆ درێژكردنەوەی ماوەی مانەوەی بەشێك لە سەربازەكانی، ئەگەر بەغدا داوایەكی لەم چەشنەی لێبكات، بەڵام هێشتا داوایەكی لەم شێوەیە نەكراوە. سەركردە كوردەكان ڕاشكاوانە ڕایانگەیاندوە وڵاتەكە زۆر پێویستی بەوە هەیە هێزەكانی ئەمەریكا بۆ ماوەیەكی زیاتر بمێننەوە، كە لەم مەسەلەیەدا زۆربەی سەركردە سیاسیە عێراقیەكان بە نهێنی لەگەڵ هەولێردا هاوڕان.
بێ خستنەڕووی ئەم داواكارییە لە لایەن حكومەتی عێراقەوە، كە دەبێت ڕێككەوتنێكی هەمواركراوی باری هێزەكان(سۆفا) لە خۆبگرێت كە حەسانەی دیبلۆماسی بۆ هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراقدا دابین بكات، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە ئەمەریكا پرۆسەی كشانەوەكە تەواو بكات هەروەك ئەوەی پلانی بۆ دانراوە. هەروەها وادەی كۆتای داواكردنی درێژكردنەوەی ماوەی مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا زۆر نزیكترە لە مانگی كانونی یەكەم: بەهۆی ئاڵۆزی و دژواری پێداویستیە لۆجستیكیەكانی دابینكردنی كەلوپەل و كۆكردنەوەو ڕەوانەكردنەوەی (تسریح) ژمارەیەكی گەورەی هێزەكان، ئەوا زۆر زەحمەت دەبێت بتوانیت لە دوای مانگی ئابەوە پلانەكان بگۆڕیت.
لەم ڕوانگەیەوە دەتوانین بڵێین نزیكبوونەوەی وادەی كۆتایی بۆ داواكردنی درێژكردنەوەی مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا، بۆتەهۆی هەڵكشانی نیگەرانیەكان لە عێراقدا. لە كاتێكدا لە ساڵی 2003ەوە هێزە ئەمنیەكانی عێراق بە شێوەیەكی بەرچاو بەرەوپێشچوونە، بەڵام هێشتا نەیانتوانیوە كۆنتڕۆڵی سنوورەكانی عێراق بكەن و نەیان سەلماندووە كە توانای ئیدارەكردنی ئەو یاخیبوونەیان هەیە كە لە كاتی دروستبوونی پشێوی و نائارامبوونی خەڵكەكەدا دێتەئاراوە. هەروەها ئەوەی گرنگە ئەوەیە سوپای عێراق پێویستی بە كاتی زیاترە بۆ ئەوەی ببێتە سوپایەكی نیشتمانی كە زاڵبێت بەسەر دابەشبوونە تائیفی و مەزهەبیەكاندا. ڕەنگە ئەمە ڕوونادات ئەگەر زۆرێك لە سەركردەكانی بەغدا بەردەوام وەك شیعە، سوننەو و كورد ڕەفتار بكەن، تەنانەت ئەو كاتەی وەك عێراقیەكیش قسە دەكەن.
لە نێوان ساڵانی 2006 و 2011دا، ئەمەریكیەكان و ئەو سەركردە عێراقیانەی كاریان لەگەڵدا دەكردن بۆ كەمكردنەوەی ناسەقامگیری و توندوتیژی پەرەیان بە چەند ستراتیژیەتێك دا.
سەركردە عەرەبە خێڵەكییە سوننیەكان قایلكران، پارەیان پێدراو پێدوایستیان بۆ دابین كرا بۆ ئەوەی پشت لە یاخیبووە جیهادیەكان بكەن و ببنە بەشێك لەو هەوڵانەی لە عێراقدا بە سەركردایەتی ئەمەریكا خرابوونەگەڕ (ئەنجومەنەكانی سەحوە)، زیادكردنی خێرای ژمارەی هێزەكانی ئەمەریكا لە 2006-2008دا زیاتر هاوكاربوون بۆ ئەوەی بارودۆخەكە لە وڵاتەكەدا كۆنتڕۆڵ بكرێت، ئەو هێڕشە گەورەیەی بە سەرۆكایەتی نوری ئەل مالیكی و بە پاڵپشتی ئەمەریكا كرایەسەر میلیشیای مەهدی كە لەلایەن سەركردەی پۆپۆلیستی شیعەوە، موقتەدا ئەل سەدر سەركردایەتی دەكرا، بووەهۆی ئەوەی دەست لە ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی چەكداری هەڵگرێت، هەروەها تەركیزكردن لەسەر پاراستنی هێمنی و ئارامی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان لە دوای ساڵی 2009ەوە (كە لەلایەن هێزە هاوبەشە ئەمەریكی-عەرەب و كوردەكانەوە ئەنجام دران) سەركەوتوو بوو لە هێوركردنەوەی و كەمكردنەوەی گرژی نێوان كورد و عەرەبدا.
هیچ یەكێك لەم دەستپێشخەریانە بێ بوونێكی سەربازی گەورەی ئەمەریكا لە عێراقدا سەركەوتوو نەدەبوون. كەواتە ئێستا ئەو پرسیارە دروست دەبێت، ئایا ئەو دەستكەوتانەی ئەمەریكیەكان و سەركردە عێراقیە هاوپەیمانەكانیان لە ساڵی 2003ەوە تاوەكو ئێستا بەدەستیان هێناوە بەسن؟ ئەگەر هێزە زەمینیەكانی ئەمەریكا بكشێنەوە، ئەوا تەنانەت پاڵپشتی ئاسمانی ئەمەریكاش بۆ عێراق وەك پێویست نابێت، لەبەر ئەوەی هیچ ئەمەریكیەك لە عێراقدا نامێنێت تاوەكو ئامانجەكان دیاری بكات و پێوەندی بكات بۆ ئەوەی هەماهەنگی لەگەڵ فڕۆكەكاندا بكات. ئایا سوپای ئێستای عێراق، كە پاڵپشتیەكی ئاسمانی كەمتری هەیە بە بەراورد بە ڕابردوو، دەتوانێت كارێكی لێهاتوو و بوێرانەی چەشنی شەڕەكەی بەسرە لە 2007دا دووبارە بكاتەوە؟ ئایا دەتوانن هەمان ئاستی كارایی خۆیان بپارێزن لە پەلامارەكانیاندا بۆ سەر ئەلقاعیدە و گرووپە هاوشێوەكانیان لە عێراق؟
پێدەچێت زۆربەی سەركردە عێراقییەكان پێیان وابێت وەڵامی ئەم پرسیارە “نەخێرە” لە ئێستادا. لەگەڵ ئەوەشدا، دوو ئاستەنگی سەرەكی هەن لە بەردەم هەر كەسێكدا، جگە لە كوردەكان، كە ڕێگرن لەوەی داوای درێژكردنەوەی ماوەی مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا بكرێت: ئێران و هەستی جەماوەری نێو عەرەبەكانی عێراق.
بە دڵنیاییەوە، ئێران، خوازیاری ئەوەیە بە زووترین كات ئەمەریكا پاشەكشە بكات، پێشی باشە ئەم پاشەكشەیە بە سەرشۆری و لە ئەنجامی شكستهێنانەوە بێت. لە ئێستادا هیچ وڵاتێك بە وێنەی ئێران لە عێراقدا دەستڕۆیشتوو نییە، هەروەها ئێرانییەكان دەتوانن ژیانی هەر عێراقیەك تاڵ بكەن كە داوای مانەوەی ئەمەریكا بكات. زۆربەی گرووپە سیاسییەكانی عێراق، جا عەرەب بن، شیعە یا سووننە بن، كورد یان توركمان بن، بە شێوەیەك لە شێوەكان پاڵپشتی دارایی لە ئێران وەردەگرن. كۆتایی هێنان بەم پاڵپشتیە دەبێتەهۆی ئاوابوونی خۆری گرووپەكە لەسەر دەستی ئەو ڕكابەرەی بەردەوام ئەم پاڵپشتیەی ئێرانی پێدەگات. سەركردەكانی دیكە ترسیان لە ئیغتیالكردن یان چارەنووسێكی پڕ لە دژوار هەیە ئەگەر داواكارییەكانی تاران پشتگوێ بخەن. ئەو گرووپە سیاسیانەش كە ئێران دەستڕۆیشتوییەكی كەمتری هەیە بەسەریانەوە، وەك كوردەكان، ئەوا تاران-دەتوانێت لە بەرامبەریاندا فشاری دیكە بكات- دەتوانێت ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی، تۆپبارانكردن و تەنانەت سنووربەزاندنی لەشكریش بۆ سنوورە هاوبەشەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا زیاد بكات-ئەویش لە ژێر پەردەو بە بیانوی هێڕشكردنە سەر پژاكەوە، كە تەوقیتەكەی جێی گومانەو گونجێنراوە لەگەڵ داواكاریی كوردەكان بۆ ئەوەی هێزەكانی ئەمەریكا ماوەیەكی زیاتر لە عێراقدا بمێننەوە.
هەروەها هەستی جەماوەری نێو عەرەبەكانی عێراقیش ڕۆڵی خۆی هەیە. هەستیاری ناسیۆنالیستی عەرەب بۆ بوونی سەربازە دەرەكییەكان و كاریگەری كەناڵی ئەلجەزیرە كە بە بەردەوام باس لە داگیركارە ئەمەریكیەكان دەكات و بەم شێوەیە وەسفیان دەكات پێكەوە لەگەڵ ئەو هەوڵانەی ئەمەریكا لە پێنج ساڵی یەكەمی دوای ڕووخانی سەددام حوسێندا كردی، دۆخێكیان خوڵقاند خەڵكە ئاساییەكە لە عەرەبەكانی عێراق خوازیاری ئەوەبن زووتر نەك درەنگتر – ئەمەریكا- بە تەواوەتی وڵاتەكە جێبهێڵێت.
بە دڵنیاییەوە، خەڵكە ئاساییەكە لە عەرەبەكانی عێراق بێئاگان لەوەی ئەمەریكا لە پشت پەردەوە چی كردووە بۆ ڕێگرتن لە شەڕی ناوخۆ لە وڵاتەكەدا، لە كۆبوونەوەی بەردەوام لەگەڵ سەركردەی تێكڕای گرووپەكان و بڵاوكردنەوەی هێز هەر كاتێك گرژی و ئاڵۆزییەكان بەرەو دۆخی تەقینەوە دەچوون، بۆ بەكارهێنانی ژمارەیەكی گەورەی ڕاوێژكار و وەبەرهێنانی ژمارەیەكی گەورەی سەرچاوە لە گرنگترین كەرتەكانی وڵاتەكەدا. هەر سەركردەیەكی عەرەبی عێراقی، تەنانەت ئەگەر لای خۆشییەوە لەو ڕاستیە تێبگات كە پێویست بەوە دەكات ئەمەریكا بۆ ماوەیەكی زیاتر بمێنێتەوە، ئەوا دەبێت هەستە جەماوەرییەكە فەرامۆش نەكات. ئەمە تەواو ڕاستە بە تایبەتی بەهۆی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانەوە، كە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانیش گۆڕانكارییەكی دیكەیە لە وڵاتەكەدا و بەهۆی ئەمەریكاوە هاتەدی.
ئەگەر شتێك بووبێتە ڕەمزی ڕۆڵی دوانەیی ئێران و هەستی جەماوەری عەرەب لە پێشگرتن لە درێژكردنەوەی مانەوەی سەربازییانەی ئەمەریكا، ئەوا دەبێت ئەو ڕەمزە موقتەدا بێت. كە خیتابێكی سەرسەختانەو جەماوەریانەی عەرەبی و ناسیۆنالیستی عێراقی هەیە، سەدر كە كەسێكی گەنجەو لە هەمان كاتدا هاوپەیمانێكی نزیكی ئێرانەو پشت بە هاوكاری و یارمەتی ئەم وڵاتە-ئێران- دەبەستێت، ناسیۆنالیزمی عەرەبی و پشتیوانی ئێرانی بەكاردەهێنێت بۆ ئەوەی پەرە بە بزووتنەوەكەی بدات تاوەكو ببێتە هێزێكی گەورە لە عێراقدا، لەنێویاندا میلیشایەكی چەكدار كە دەكرێت لەچەند ساتەوەختێكدا سازبدرێتەوە. بەو پێیە، سەدر بەشێك لە هێزی خۆی لە هەڵوێستی دژ بە ئەمریكابوونەوە بەدەست دەهێنێت و بزووتنەوەكەشی سەرسەختانە بەرهەڵستی درێژكردنەوەی مانەوەی سەربازە ئەمەریكیەكان دەكات.
كەواتە ئەركەكە دەكەوێتە ئەستۆی، كوردەكان، سوننەكان و زۆرێك لە گرووپەكانی دیكەی شیعە، ئەوانەی درك بەو ڕاستییە دەكەن كە پێویستیان بەوە هەیە بۆ ماوەیەكی درێژتر ئەمەریكا بمێنێتەوە، ئەركی ئەوانە ڕێگایەك بدۆزنەوە بۆ خۆدەربازكردن لە هەڕەشەی دوانەیی ئێران و هەستی ناسیونالیستی عەرەبی، بۆ ئەوەی داوای مانەوە لە ئەمەریكیەكان بكەن.

* پرۆفیسۆرە لە سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزۆری و مانگانە بابەتێك بۆ گوڵان دەنووسێت