نەتەوە – هەر نەتەوەیەك – كە خاكێكی تایبەت بەخۆی و، زمانی ئاخاوتنی خۆی هەبێت، بێگومان بەرهەم و داهێنراوی تایبەت بەخۆیشی دەبێت، بەتێپەڕبوونی كاتیش ئەو بەرهەمانە كەڵەكەدەبن، هەندێكیان لەئەنجامدا دەچنە خانەی ئەوەی كەلەئێستادا پێی دەوترێت كەلەپور.
كەلەپور و ئاسەوار و فۆلكلۆری هەر نەتەوە و گەلێكیش، ئەو شایەدانەن كە گەواهی راستەقینە بۆ قۆناغەكانی ژیانی رۆژانەی لەمەوبەری دەدەن، رۆژانەی ژیانی نەتەوە و گەلانیش لەشێواندن و تێكدان دەپارێزن.
نەتەوەی كوردیش، بەدرێژایی سەدان ساڵە مێژووی تێك دەدرێت و دەشێوێندرێت بەمەبەستی چەواشەكردنی ئەو راستییانەی كەدەیسەلمێنن كورد كۆنترین نەتەوەی ناوچەكەیە و خاك و زمان و كەلتورو كەلەپوری خۆی هەیە. لەبەرامبەر شاڵاوێكی وادا جگە لەبەرهەمی نوسراوو گوتاری مێژوونووسان، چاكترین شایەدی راستگۆیی هەر نەتەوەو گەلێك ئەو (ئاسەوار)و (شوێنەوار)و بەرهەمە جۆراو جۆرانەیە كە كەلەپورو (فۆلكلۆر)ی ئەو نەتەوەیە پێك دێنن.
بۆیە لێرەوە جێگەی خۆیەتی كەئاوڕێكی جددی و رەسمی لەئاسەوار و كەلەپوری گەلەكەمان بدرێتەوە لەلایەن وەزارەت و دامودەزگا پێوەندیدارەكانەوەو، بەتایبەت ئەو كۆمەڵەو رێكخراوانەی كەبۆ ئامانجی لەم چەشنەی باسمان لێوە كرد، دامەزراوون، وەك كۆمەڵەی مێژوونووسانی كوردستان و، كۆمەڵەی كەلەپووری كوردستان، بۆ سوود وەرگرتن و وەبەرهێنانی ئەو گەواهینامانەی كەمێژوونووسان لەبارەی ئاسەوارو كەلەپووری كوردییەوە ئاماژەیان بۆ كردووە لەوانەش:
(المرشد الی موطن الحضارە)ی (طه باقر) و (فؤاد سفر) كەمامۆستا (هادی رشید چاوشلی) ئاماژەی بۆ زۆرێك لەلاپەڕەكانی كردووە، بەتایبەت:
1 – لاپەڕەی (8) كەباس لەپەیكەرەكەی چیای (هەریر) دەكات.
2 – لاپەڕەی (9) كەباس لەئەشكەوتی (شانەدەر) دەكات و بەیەكەم قۆناغی نیشتەجێ بوونی دەژمێرێت.
3 – لاپەڕە (9) كەباس لەگوندی (چەرموو) دەكات وەك كۆنترین شوێنێك كە كشتوكاڵ و ئاژەڵداریی تیا كرابێت.
4 – جارێكی تریش لاپەڕە (9) كەباس لەئەشكەوتی (هەزار مێرد) دەكات، كەشتومەكی وای تێدا دۆزراوەتەوە كەبۆ (پەنجا هەزار) ساڵ لەمەو پێش دەگەڕێتەوە.
5 – هەروەها داتاشراوەكەی ناوچەی (قۆپی قەرەداغ) كەیەكەم و كۆنترین دیمەنی جەنگ پیشان دەدات لەسەردەمە كۆنەكانی زەمانی دەوڵەتی (لولو)ی كوردی.
سەبارەت بەكەلەپوور و فۆلكلۆری نەتەوەییشمان، كارێكی چاكە ئەگەر كۆمەڵەی كەلەپوور پارێزو دەزگا پێوەندیدارەكان ئاوڕێك لەشیعری میللی و چیرۆك و داستان و گۆرانییە میللییەكان و جۆرەكانی هەڵپەڕكێ و مۆسیقاو ئاوازە دێرینەكانی گەلەكەمان بدەنەوە.
ئەمەش لەپاڵ هەوڵدان بۆ پاراستنی شوێنەوارە بەرچاوەكانی ئێستای نێوشارەكان و، سەرنجدان لەئەندازیاریی و بیناسازیی كۆنی كوردەواریی و، هەروەها سەرنجدان لەخواردەمەنییە میللییەكانی جاران و، داوو دەرمانە میللییەكان و كاری پیشەسازییە سووكەكانی ئەو سەردەمانە، كەباپیرانمان پێشڕەوییان تیادا هەبووەو گەلانی دەوروبەر بۆ خۆیانیان بردووەو بەنێوی ئەوانەوە كراوە.
بۆ نموونە لەبواری رستن و چنین دا، وڵاتێكی وەكو ئێران سوودی زۆری بینیوە لەو شێوازانەی رستن و چنین كەجارانی زوو لە (جەزیرە) واتە لەكوردستاندا باوو بوونە.
(احمد الرفاعی) لە (الاسلام في حضارتة ونظمه) دەڵێت: (جاء ایران بنهضة عامة في النسیج تأثرت بالاسالیب الصینیە من جهة، وبالتقدم الزخرفي الذي ظهر في (الجزیرە) اذ ذاك بشمال العراق كالموصل).
بۆ راستی ئەم قسەیەشی دەڵێت: كەزۆر جۆری قوماش هەن بەناوی شارەكەوە ناسراون لەوانەش (مۆزلین) كەهی (موسڵ) بووەو (داماسكۆ) كەهی (دمشق) بووە.
لەواری (مسگەری) و (شوشەگەریی) و (تەلارسازیی) و (گڵكاری) و (دارتاشی)شدا ئاماژە بەسەردەمی (ئەیوبییەكان) دەكات كەنموونەی نایاب لەو بوارانەدا بەدی هاتن هەندێكیان ئێستاش ماون و شایەدی بۆ ئەو راستییە دەدەن، وەك شێوازی دەروازەی قوتابخانەی ئەتابەگی لە (صالحیە)ی (دمشق) بۆیە دەڵێت: (ومع نشوء اسالیب محلیە مستقلە في الفن فلما كان عصر الایوبیین والممالیك الذی ظهر في مصر والشام، فتحسنت صناعە التحف النحاسیە والمشكلوات من الزجاج وانواع الخزف والفخار والاخشاب المطعمە بالعاج والابنوس والمشربیات).
لەهەموو ئەمانەی پێشەوەو، هاوشێوەكانی دەگەینە ئەو ئەنجامەی كەپاراستنی شوێنەوارو كەلەپوری نەتەوەكەمان ئەركێكی نیشتمانیی و نەتەوەییە، جا لەو پێناوەدا، واچاكە ئاماژە بەچەند پێشنیارێك بكەین، لەوانە:
یەكەم : قەدەغەكردنی (ئەو دیو كردن) و (فرۆشتن) و (شكاندن)ی ئاسەوارەكان.
چونكە هەر ئاسەوارێك شایەدێكە لەسەر قۆناغێكی مێژووی گەلەكەمان و، لەناوبردنی یان شێواندنی دەبێتە هۆی لەناوبردن و شێواندنی مێژووی گەل و وڵاتمان، ئەوەتا هەر بەهۆی ئاسەوارەكانمانەوە لە (الدلیل العراقی لسنة 1962) هاتووە كە: (ان الاكراد قد سكنوا في موطنهم قبل السومریین والاكدیین والاشوریین وغیرهم) (لاپەڕە16).
لەم بوارەشدا قورئان زۆر ئاماژە بەوە دەكات كەتەماشای ئاسەوارو شوێنەواری پێشینان بكەین، ئەمەش بەوە دێتە دی كە ئەو ئاسەوارانە هەرچییەك بن دەبێت بمێنن، بۆیە موسڵمانانی پێشوو دەستیان لە (باخچە هەڵواسراوەكانی بابل) و (ئەهرامەكانی میسر) نەدا، هەر بۆ ئەوەی ئەمانەو ئاسەوارەكانی پێش خۆیان جێگەی تەماشاو پەند وەرگرتن بێت لەرابردوو.
دووەم: هاندانی هاووڵاتیان لەلایەن دەزگا پێوەندیدارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بۆ گێڕانەوەی نموونەی هەر ئاسەوارێك یان دۆزراوەیەك بۆ مۆزەخانەی پارێزگاكانی هەرێم، لەبەرامبەر خەڵاتێكی گونجاوی ماددی یان مەعنەویدا ئەمەش بۆ رێگەگرتن لەفرۆشتنی ئەو نموونانە بە وڵاتانی دەرو دراوسێ.
سێیەم: بووژانەوەی كەلەپووری نەتەوایەتیمان لەڕێگەی ئەنجامدانی ڤیستیڤاڵی ساڵانە بۆ كەلەپووری دەڤەرە جۆراو جۆرەكانی كوردستان، لەسەر شێوازی ڤیستیڤاڵی ساڵانەی هەندێ ناوچە كەماوەیەكە بەسەركەوتوویی ساڵانە ئەنجام دەدرێن و، نەوەكانی ئەو دەڤەرانە بەكەلەپووری باوو باپیرانیان ئاشنا دەكات.
چوارەم: بایەخدان بە بووژانەوەی كاری دەست رەنگینی كوردەواری لە بواری (مسگەری) و (شووشە) و (گڵكاری) و (رستن و چنین)دا، بۆ فرۆشتنی ئەو بەرهەمانەی كە گوزارشت لەلاپەڕەیەكی ژیانی كوردەواری دەكەن، بەو گەڕیدەو بیانییانەی كەبەسەردان دێنە كوردستان، یان پێشكەش كردنیان وەكو دیاری بەو لێپرسراوە بیانییانەی كە سەردانی دام و دەزگا رەسمی و لایەنە سیاسییەكان دەكەن.
پێنجەم: هاندانی هونەرمەندو قوتابیانی پەیمانگاكانی هونەرە جوانەكان بۆ دروست كردنی (دیواربەند) لەشوێنە گشتییەكاندا، بەجۆرێك كەهەریەكە لەو دیواربەندانە گوزارشت لەلاپەڕەیەكی كەلەپووری گەلەكەمان بكات لەبوارە جیا جیاكاندا، وێنەی ئەم جۆرە كارەش لەزۆربەی شارەكانی جیهاندا باوە.
شەشەم: كۆكردنەوەو لەچاپدانی ئەو دەست نووسە بەنرخانەی كەلەوێنەی شیعری میللی و چیرۆك و داستان و سوارچاكیی و یارییە میللییەكان و شێوازی گەشت و گوزاری كوردەواری و، خواردەمەنی و، پزیشكی میللی و ئەوانی تردان، ئەم كارەش روو لەو كۆمەڵە كەسایەتییە كوردانە دەكات كەپسپۆرن لەبواری پاراستنی كەلەپووری كوردەواریدا، بەهاوكاری لەلایەن دەزگا پێوەندیدارەكانەوە.
حەوتەم: هاندانی باڵیۆزو نوێنەرەكانی حكومەتی هەرێم و ئەو هاووڵاتییە كوردانەمان كەلە هەندەران دەژین بۆ سەردانی ئەو دەزگاو دامەزراوە تایبەتانەی كە كەلەپووری گەلانیان وەك نموونەو دیكۆمێنت لەمۆزەخانەكاندا پاراستووە، ئەمەش بۆ ئەوەی لەكەشكۆڵی رۆژهەڵاتناسانی ئەوێوە، زانیاری زیاتر لەسەر بەرهەمە میللییەكانی خۆمان وەدەست بخەین و، مێژووی گەلەكەمانیشی پێ دەوڵەمەند بكەین.
ئەمانەو پێشنیاری دیكەی لەم چەشنە ئەگەر ببنە بڕیارو كاریان لەسەر بكرێت، (رابووردوو)یەكی زێڕینمان زیندوو دەكاتەوەو، شایەدیی بۆ (ئێستا)و، پشتگیریش لە (ئایندە)ی گەل و وڵاتمان دەكات.