ئێستا عێراق لەناو قەیرانێكی بەردەوام و بێ چارەدا دەخولێتەوە، نزیكەی 50 ساڵە قەیرانی وای بەخۆیەوە نەدیوە، ئەمەش كەڵەكە بوون و درێژبوونەوەی ئەو گرفتانەیە كە بەردەوام كۆمەڵگەی عێراقیی لە مێژووی هاوچەرخدا پێوەی گرفتار بووە، رەهەند و داهاتووی ئەم گرفتانە فرە ئاڕاستە و هەمە جۆرن، زۆر كەس لەو بڕوایەدابوون كە بە كەوتنی رژێمی سەدام حوسێن بەرێگەی جەنگی دەرەكییەوە قەیرانەكان نامێنن و خەڵكی و وڵاتیش لە دەست جەورو ستەم رزگار دەبن،كەچی رژێم كەوت و گەلیش قوتاری بوو لە تاریكترین رژێمی دیكتاتۆری و تاوانبارترین كەسایەتی لە مێژووی كۆن و نوێی عێراق و دڕندەترین حزب كە لە فكر و پراكتیكدا سەدام حوسێن ڕێبەرایەتی دەكرد هەموویان بەرەو نەمان چوون، لێرەوە پرسیارێك رووبەڕوومان دەبێتەوە، ئایا قەیرانی فەرمانڕەوایی لە عێراقدا چارەسەركرا، یان ئاڵۆزترو زیاتر بوو؟ واقیعی ئێستای عێراق بە وردی وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە، زۆر لەخەڵكی ئومێدی ئەوەیان دەخواست گۆڕان رۆڵێكی بنەڕەتی هەبێت لە بونیادنانەوەی سیستەمی تازەی عێراقدا، دەستەبژێرێكیش لەو شێوازانەی گۆڕانكاری دەترسان كە بەو شێوەیە لە عیراقدا روویدا، لەبەر ئەوەی میكانیزمی گۆڕین هیچ ئامادەسازی بۆ نەكرابوو، تا بەرەو داهاتوویەكی باشتر مل بنێت، بەڵكوی عێراقی خستەسەر گوریسێكی باریكی بەرزهەڵواسراو كە بە ترس و لەرزەوە خەڵكانی بەسەردا دەپەڕینەوە، نەشیان دەزانی بە كەوتنە خوارەوەیان دەكەونە فیردەوسەوە یان لەناو ئاگری جەهەننەمەوە ؟ پرسیاریش ئەوەیە خەڵكی عیراق ئێستا لە كوێدان، دوای ئەوەی گەلی عێراق لە رژێمێكی رەگەزپەرست و كۆمەڵێ جەنگ و توندوتیژی بەبەرنامەڕێژكراو ڕزگاریان بوو؛ كەبەهۆی سەركێشییەكانی حزبی بەعسەوە وڵاتی بەرەو وێرانەیی پەلكێش كرد، دوای ئەوەی ئومێد بەرەو كردنەوەی دەروازەی بونیادنانی دەوڵەتێكی مەدەنی و دیموكراتی و ئازاد هاتەئاراوە، بەڵام بەڵگەكان هەموویان ئێستا ئاماژە بەوە دەدەن كە عێراق بەرەو رێگەیەكی ترو بەلایەكی تردا كاروانەكەی بەڕێكەوت، رێگەیەكی زۆر ئاڵۆز و سەخت؛ بەتایبەتی كە ئێستا خەڵكی ناوەند و باشووری عێراق پێیدا تێدەپەڕن، لەم شەش ساڵەی رابردوودا لەناو ئاڵۆزترین قەیرانی فەرمانڕەوایی حوكمدا، خەڵكی بە گشتی ماندوو كران، لەو هەموو رەهەند و دیاردە تازانەی كە سیستەمی فەرمانڕەوایی بەشێك لە هۆكارەكان بوو بۆ دروستكردنی قەیرانەكان و قووڵبوونەوەی ئازارەكان و تێكچوونی ئابووری نیشتمانی، پێموایە ئەم قەیرانەی ئێستا لە دوو ڕووەوە قوڵتر بۆتەوە، لە ڕوویەكەوە قەیران لە رژێمی فەرمانڕەواییدا هەیە، لە روویەكی تریشەوە خەریكە فەرمانڕەوایانی ئێستا هەمان قەیرانەكانی پێشوو بەرهەم دەهێننەوە، بەتایبەتی گەڕانەوەی سیمای توتالیتاری لەناو دەوڵەت و كۆمەڵگەدا، هەروەكو جارانیش هۆكارە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەكان رۆڵیان هەبووە لە ناسەقامگیری دەوڵەتی عێراقدا، ئەمەش قەیرانی فەرمانڕەوایەتییە چونكە پشتی بەستووە بە موحاسەسەی هۆزگەرایی، هەر لەداڕووخانی رژێمەوە تاكو دامەزرانەوەی هەر سێ دەسەڵاتی یاسایی و دادوەری و جێبەجێكردن ئەم قەیرانە بەردەوامە، تەنانەت دەسەڵاتی دادوەری بەراستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لەم سیمای هۆزگەرێتییەوە تێوەگلاوە، تاڕادەی ئەوەی فەرمانڕەوایەتی لەسەر بنەمای هاووڵاتی بوونی ئازاد و یەكسان دانەمەزراوە، بەم شێوەیە رژێمی فەرمانڕەوایی كۆمەڵێ هێزی ناكۆك لە بەرنامە و ئامانج و میكانیزمدا لەناویدا كەوتونەتە ململانێ تا هەریەكەیان دەسەڵات و ڕۆڵ و پێگە و سامانی زیاتری بەربكەوێت، ئەمە فەرمانڕەوایەتییەكە گوزارشت لە بەرژەوەندی چینی بۆرژوازی نیشتمانی و گشت توێژەكانی بەرهەمهێنی تری وڵات ناكات، بەڵكو گوزارشت لە بەرژەوەندی تایبەتی هێزە سیاسییە هاوبەشەكانی ناو حوكم دەكات كە خۆیان بە نوێنەری تاقانەی گەل دەزانن و لە راستیشدا تەنیا گوزراشتن لە هێزی مەزهەبگەرا و نەتەوەیی، لەم حاڵەتەدا رژێمی حوكم بەهۆی ئەو هەموو جیاوازییە توندوتیژەیەوە، هەروەها بەهۆی ململانێی بەردەوامی هێزەكان لەگەڵ یەكتردا، ناتوانن بەرنامەیەكی هاوبەش دابمەزرێنن تا بەرژەوەندی زۆربەی گەل بپارێزن، كەواتە رژێمی فەرمانڕەوا لە عێراق هیچ ستراتیژییەتێكی گەشەپێدانی نییە، هیچ پلانێكی بۆ بونیادنان و ئاوەدانكردنەوەی ئاستەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی و كەلتووری و ژینگەیی پێ نییە، هەروەها بەرنامەیەكی واقیعی بۆ چارەسەركردنی بێكاری و هەژاری و گەندەڵی لە مەزەندەدا نییە، پلانێكی درێژخایەنیشی بۆ لەناوبردنی تیرۆر دانەناوە، وێڕای چالاكییە بەردەوامەكانی نەهێشتنی تیرۆر كە پێویستە تواناكان كۆ بكرێنەوە لە بوارەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی و سیاسی و رۆشنگەری و ژینگەییەوەو لە پێش هەمووشیانەوە سەربازی و ئاسایش ئەمانەش تێكەڵ نەكرێن بە سیاسەت و ئەو هەڵوێستە دەمارگیریانەی كە كاروانی ئاوەدانی و سەقامگیری و پێشكەوتن رادەگرێت، ئێستا ململانێكان لە چواردەوری ئەو بەرنامانە ناسوڕێنەوە كە بۆ ئەو پرسانە داندرابێتن، بەڵكو گرفتەكە لە ئارەزووی هەژموونگەرانەی هەندێ لایەندایە بۆ جڵەوگرتنی حوكم و قۆرخكردنی و سڕینەوەی ئەوانی تر ئەگەر هەر حاكمدارێك پێی بكرێت ئەوانی تر لەناو ببات، بەڵام بەهۆی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەوە هەمووان ناچارن كە مامەڵە لەگەڵ ئەو ئەنجامەدا بكەن بە تایبەت بۆ دامەزراندنی حكومەت و وەرگرتنی شوێنی خۆیان بە بێ ئەوەی گوێ بە بەرنامە وئامانج و میكانیزمی كارە گشتییەكان بدرێت، لەلایەن هێزە براوەكانی ناو هەڵبژاردنەوە قۆرخكاری دەكرێت. ئەمەش گەورەترین گرفتە كە رووبەڕووی هەمووان دەبێتەوە، لەلایەكی ترەوە هۆكارە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەكان بەنزین بەسەر ئەو ئاگرە هەڵایساوەدا دەڕێژن كە بەهۆی ململانێی هێزە سیاسییە هاوبەشەكانی ناو حوكمەوە هەڵگیرساوەو هەمووانی تێوە دەگلێنرێت، هەموو ئەو ئاوەی كە بۆ كوژانەوەی ئەم ئاگرە ئامادە كراوە دەرەقەتی كوژانەوەی نادات، چونكە گرفتەكە لە بنەڕەتدا بەهۆی موحاسەسەی هۆزگەرایەتی بۆ دابەشكردنی كورسییەكانی ئەنجومەنی وەزیران دروستبووە،، بۆیە ئەم پەیكەربەندە گەورەیە كە لە 43 وەزیر پێكهاتووە جگەلە سەرۆك وەزیران و دوو جێگرەكەی كە ئێستا بەو شێوەیە دەبیندرێت، دوو هێندەی ژمارەی وەزیرەكانی حكومەتی چینی میللیە، كە 22 وەزارەتی هەیە، بەڵام ژمارەی دانیشتووانەكەی ملیارێك و 338 ملیۆن كەسە. خەڵكی لە شەقامەكانی بەغدا بە دەنگەوە دەڵێن كە ئەمە گەورەترین كابینەی وەزارییە لە مێژووی عێراقی هاوچەرخدا. فراوانترە لە وەزارەتەكانی حكومەتی یەكگرتنەوەی كەلە ساڵی 2005 بەسەرۆكایەتی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی كە كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دامەزرێندرا و تێیدا ژمارەی وەزیرەكان چل وەزیر بوون، وێڕای سەرۆك و جێگرەكەی. بەڵام دواتر لە حكومەتی د. بەرهەم ساڵحدا ئەم ژمارەیە دابەزێندرا بۆ 19 وەزیر، جگە لە سەرۆك و جێگرەكەی. رەنگە كەمتریش بكرێتەوە، بۆ ئەوەی كارەكان چڕ بكرێنەوەو مەسروفاتیش كەمتر بكرێنەوە، بەرهەمیش زیاتر. ئێستاش ئەو ژمارەیە نزیكە لەژمارەی وەزارەتەكانی چینی میللی. لێرەوە دەتوانین بڵێین حوكمی ئێستا لە عێراقدا ڕۆڵی بەرهەمهێنەری قەیرانەكان دەگێڕێت، چونكە پشت بەستووە بە موحاسەسە، ئەم حاڵەش كەلێنی نێوان حوكم و كۆمەڵگە بەرینتر دەكات. بە درێژایی چەندین ساڵ گەلی عێراق بەرگەی زوڵم و ستەمی رژێمی بەعسی و سەدامی گرت، دوای ئەوەش چەندین ساڵ كەوتە ژێر ستەمی تیرۆریستان و بۆیە ئەم گەلە جەور و ستەمەكانی ساڵانی پێشوو پروكاندویەتی. بۆیە كاتێك دەرفەتی راپەڕین لە بەهاری 1991 ڕەخسا خەریك بوو لە رەگەوە ئەو رژێمە ستەمكارە ببڕنەوە، بەڵام پیلانی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی وای كرد سەدام و رژێمەكەی بەسەر تەختی حكومەوە هەر بمێنێتەوە، دوای رووخانی رژێم 8 ساڵی بەسەردا تێپەڕیوە و ئێستاش لەناوەندی باشووری عێراق زەحمەتی و كارەساتی گەورە لەلایەن هێزە تیرۆریستەكانەوە،یان لە لایەن میلیشیا چەكدارەكان و پاشماوەی بەعسییەكانەوە دروست دەبێت، پێگەی فەرمانڕەوایی ئێستاش لەبەرامبەر قەبارەی گرفتەكاندا لاوازە، بە تەواوبوونی هەشتەمین ساڵ و چوونە ناو نۆیەمینەوە ئارامی لەبەر خەڵكی عیراق هەڵگیراوە، گەنجان و دیموكراتخوازان داوای لابردنی رژێمی موحاسەسەو نەهێشتنی گەندەڵی و تیرۆر و بێكاری دەكەن، هەروەها داوای ئەوە دەكەن كە خەڵكی لەسەر بناغەی هاووڵاتی بوونی ئازاد و یەكسان مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت نەك لەسەر ناسنامەی دینی و تائیفی و حزبایەتی تەسك و رەگەزپەرستی بەتایبەت لە دژی ژنان، بەڵام سەرۆكی حكومەت و هەندێك لە دەستەودایەرەكانی ئەم جووڵانەوە گەنجانەیان بە مەترسییەك زانی، بۆیە بەشێوازێكی هیستریایی كەوتنە ڕكەبەری لەگەڵ مانگرتنەكان و داخوازییەكانی بزاڤی گەنجانیان رەتكردەوە، بە هەموو شتێكی خراپ تۆمەتباریان كردن، وایان لێكدایەوە كە هێزەكانی بەعسی و ئەندامانی قاعیدە و ئەنجومەنی زانایانی ئیسلامی لە پشتەوەی مانگرتنەكانەوە وەستاون و دەیانەوێت بۆ لێدانی رژێمی فەرمانڕەوایی عێراق ئەم مانگرتنانە بقۆزنەوە، وێڕای هەموو داخوازییە ئاشتی و دیموكراتییەكانی مانگرتووەكان كە لە 25 شوباتی 2011ەوەو هەموو رۆژانێكی هەینی بەردەوامە، بەڵام حكومەت هێزە عەشائیرییەكانی هێنایە ناو شارەكان و بەدار و چەقۆ و خەنجەرەوە رووبەڕووی مانگرتووەكان بوونەوەو لە مەیدانی تەحریری بەغدا تا دەگاتە مۆنۆمۆنتی ئازادی، بەو شێوەیە لە رۆژانی جومعەی 27 ی ئایار و 3 و 10ی حوزەیرانی 2011 ئەشكەنجەدانی دەروونی و جەستەیی لێكەوتەوە، بەكارهێنانی دار و چەقۆ لە 3 و 10ی حوزەیران بەڵگەیە لەسەر بێ متمانەیی حكومەت بەخۆی، بەو شێوەیە بەڵگەیەكی تری پێشكەش كردین لەسەر توندڕەویەتی سەرۆكایەتی حكومەت لەكاتی مامەڵەكردنی لەگەڵ مانگرتووەكاندا، وێڕای دەرچوونی راپۆرتێكی گرنگ لە لیژنەی مافەكانی مرۆڤەوە، كە سەر بە ئەنجومەنی وەزیرانە و جەختی تیاكرابۆوە لەسەر ئەوەی مانگرتنەكانی مەیدانی ئازادی بەغدا ئاشتیخوازانە و دیموكراتییانە و رەوابووە، بەڵام سەرۆكی وەزیران جورئەتی ئەوەی بەخۆی نەدا، ددان بەهەڵەكانی دابنێ و داوای لێبوردنی لەوانە نەكرد كە ئەشكەنجەی داون و گرتوونی، بۆیە گەلی عێراق بە هەموو شێوازەكانی خەباتكاری ئاشتیخوازانە و دیموكراتی بۆ گۆڕینی ئەم بارە ناهەموارەی ئێستا خەبات دەكات، بێ دەنگیشی درێژە ناكێشێ، چونكە ئێستا توێژە چەوساوەو هەژارەكەی گەلی عێراق لە هەموو ئاستەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی و فێربوون و كەلتوری و ژینگەیی بێبەشە، ئەویش بەهۆی ئەو ململانێ بێ مانایەی لایەنەكانی حكومەتی عێراقەوە، بەتایبەتی لەنێوان هەردوو لیستی دەوڵەتی یاسا و عێراقییەدا، ئەوەی ئەلف و بای سیاسەت بزانێ، هەست بە شەرم دەكات كاتێك تەماشای ئاستی نزمی ئەو دوو لایەنە بكات لە بەڕێوەبەردنی قەیرانەكەدا پیادەی دەكەن دوای ئەوەی هەردوو پەرلەمانتار كەمال ساعیدی و حەیدەر موللا لەناوپەرلەماندا بە بۆكس شەرەدەست بەربوونە یەكتری، ئێستا گەلی عێراق كەوتۆتە ململانێیەكی سەیر و خوێناوی كە پێویستی بە گۆڕان هەیە، نەك ئەو گۆڕانەی كە بە هات و هاوار و قیژەقیژەوە ناكۆكییەكان توندتر دەكاتەوەو هانی خوێنڕژانی زیاتری عیراقییەكان دەدات، دواتریش هێزەكانی تیرۆر سوود وەردەگرن لە تێكچوونی بارودۆخەكە، هەروەكو چۆن لەم مانگانەی دواییدا چەند زەبرێكی كوشندەیان لەگەلی عێراقدا، بەهۆیەوە سەدان هاوڵاتی سڤیل شەهید و بریندار بوون، بەتایبەتی لە شەقامەكانی بەغدا، هیچ چارەیەكی گونجاو لە ئاسۆدا نابیندرێت، وێڕای ئەو بانگهێشتەی بەڕێز سەرۆكی هەرێم بۆ بانگكردنی لایەنە ناكۆكەكان تا لەسەر گرفتەكانیان هەڵوەستە بكرێت و چارەسەر بدۆزێتەوە وەك ناوبژیوانێكی بەهێز، هەروەها وەك خاوەن ئیرادەیەكی جیاواز لە ناو وڵاتێكدا كە ئیرادەی تیادا نەماوە، لەبەرئەوە چارەسەری پێشنیازكراو بۆ ئەو پێگە بچووكە كە كەلێنێكی گەورەی تێ كەوتووە ناتوانرێت بپارێزرێت بەڵكو هەر كاتێك بێت بە خراپترین شێوە دەتەقێتەوە، بۆیە تەنیا چارەسەر لەوەدایە سەرۆكی حكومەت بڕیاری هەڵبژاردنێكی پێشوەختەی سەرتاسەری بدات، رەنگە پەرلەمانێكی تازەی لێ بەرهەم بێت و چەند هاوپەیمانێتییەكی لێ بكەوێتەوە كە دوور بن لە موحاسەسەی تایەفەگیری، ئەم چارەسەرەش دوور نییە لە مەحاڵەوە بەمەرجێك دامودەزگا ئایینی و مەرجەعە سوننی و شیعییەكان بێلایەنانە بوەستن لەم ناوەندەدا تا هەندێك بەندی تایبەت بە یاساكانی هەڵبژاردن چاكسازی تێدا بكرێت و كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانیش لەو تۆمەت و هەڵانە دەربچێت كە پێی تاوانبار دەكرێت و حكومەتێكی كاتیی بۆ زامن كردنی بێلایەنی هەڵبژاردنەكە دابمەزرێت، ئەو كاتە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكانی 2010 باشتر دەردەچێت و لە بەرژەوەندی هاووڵاتیان و یەكبوونی نیشتمانی دەكەوێتەوە..