زۆرن ئەو جارانەی كە تیایاندا، سیاسەتمەدارو رووناكبیرانی كوردستان جەختیان لەسەر كۆبوونەوەی هەموو لایەك كردۆتەوە لەسەر خاڵە هاوبەشەكان، لە پێناوی بەرژەوەندی باڵای گەلی كوردستاندا.

بەڵام ئاشكرایە كە بەرژەوەندیی هاوبەش و، چارەنووسی هاوبەش و كۆك بوون لەسەر خاڵە هاوبەشەكان، هەر هەموویان ئەو چەمكە مەعنەوی و واتاییانەن، كە بۆ بەرجەستە كردنیان لە ژیانی رۆژانەدا پێویستییەكی زۆرمان بە دۆزینەوەی میكانیزمی هاوبەش هەیە، چونكە چوار چێوە هاوبەشەكانن كە بەرژەوەندیی هاوبەش و چارەنووسی هاوبەش دەپارێزن.

یەكێك لەو میكانیزمانەی كە خەڵكێك لە دەوری خۆیدا كۆ دەكاتەوەو، چارەنووسیشیان بەیەكەوە گرێ دەدات و، خەمی هاوبەش و هیوای هاوبەشیان بەرجەستە دەكات، بوونی (ئاڵا)یە.
(ئاڵا) گەرچی لە رەنگێك یان چەند رەنگێك و، لە مەترێك یان زیاتری پارچە قوماشێك دروست دەكرێت، بەڵام لە واقیع دا چەترێكەو، لە سێبەریدا هەزاران كەس و، لەسەر سەدان كیلۆمەتری چوار گۆشەش لە خاك و ئەرز، هاو ئومێدو هاوخەم پێكەوە دەژین.
هاووڵاتییانی خاوەن یەك ئاڵا، هەست بەبوونی نیشتمانی خۆیان دەكەن و، پەیوەندی نێوان ئاڵا لاوەكییەكانی وەك ئاڵای حزب و ئاڵای رێكخراوەو، ئاڵای كۆمپانیاو، ئاڵای یانەو، ئاڵای دەستەو كۆمەڵەكانیش، پتەوتر دەكات و، هەر هەمووشیان لە سێبەری خۆیدا كۆدەكاتەوەو لە ئامێز دەگرێت.
ئەمە جگە لەوەی كە فاكتەرێكی بەهێزە بۆ ناساندنی كیان و قەوارەی سیاسیی هەر گەل و نەتەوەیەك بە كۆمەڵگەی جیهانیی و گەلانی دونیا.
لێرەوەو لەم پێشەكییە پێویستەوە، بوونی ئاڵا، زەرورەتێكی نیشتمانیی و مێژوویی ئەوتۆیە كە ئیسلامیش كە جەخت لەسەر پێویستیی ئیمان و، بەرژەوەندیی خەڵك و، بەها باڵاكانی مرۆڤایەتی دەكات و، میكانیزم و جۆری پێكەوە ژیانی نێوان نەتەوەو گەلانیشی بۆ خۆیان بەجێ هێشتووە، بۆ ئەوەی ئارەزوومەندانەو لەبەر رۆشنایی بەرژەوەندیی هەموواندا، چوارچێوەكان دیاری بكرێن، لەم بوارەدا، لە لای رەوایە كە نەتەوەو گەلانی موسڵمان لەژێر سایەی ئیسلام دا، (ئاڵا)ی تایبەت بەخۆیان هەبێت، چونكە (ئاڵا) فاكتەری كۆكردنەوەی خەڵك و جەماوەرە، هەر لەبەر ئەمەشە لەگەڵ پێكهێنانی دەوڵەت دا لەلایەن پێغەمبەرەوە (صلی الله علیه وسلم) لە (مەدینە)دا، پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم)، بوونی (ئاڵا) یەكی بە زەروورەت زانی، بۆیە (ابن عباس) دەڵێت: (كانت راية النبي (صلى الله عليه وسلم) سوداء، ولواءه أبيض) رواه الترمذي وابن ماجه.

ئیمامی (الشوكاني) دەڵێت:- (اللواء وهو الراية ويسمى العلم، وكان الاصل أن يمسكها رئيس الجيش ثم صارت تحمل على رأسه) پاش دەڵێت: (قال ابو بكر ابن العربي: اللواء غير الراية فاللواء مايعقد في طرف الرمح ويلوي عليه والراية ما عقد فيه، ويترك حتى تصفقه الرياح) كەواتە (الرایە) و (اللواء) واتە (ئاڵا) بەڵام (اللواء) واتە ئاڵای پێچراوە، (الرایە)ش واتە ئاڵای كراوە، وەكو ئەوانەی كە ئەمڕۆ دەبینرێن.

بەم شێوەیە ئاڵای پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) رەش بووەو، (لیوا) كەشی واتە ئاڵا پێچراوەكەش سپی بووە.
ئەم ئاڵا ناوەندییەو سەرەكییەی دەوڵەتی ئیسلامیش نەبۆتە رێگر لە بەردەم بوونی ئاڵای تایبەتی هۆزو گەلانی دیكەدا، بۆیە پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) رێگەی دەدا كە هەرگەل و هۆزێك ئاڵای تایبەتی خۆیان هەبێت لە پاڵ ئاڵای ناوەندیدا .

(ابن كثیر) لەبارەی چۆنیەتی چوونە ناو (مەككە)وە دەڵێت: (ومرت القبائل علی رایاتها) واتە (هەر هۆزێك لەژێر ئاڵای خۆیدا چوونە مەككەوە). هەر هۆزو تیرەیەكیش ئارەزوومەندانە رەنگ و شێوەی ئاڵای خۆیان دیاری كردووە، ئەوەتا (بنو سلیم) داوایان كرد كە ئاڵاكەیان (سوور) بێت، (ابن كثیر) دەڵێت:- ((فلما كان عام الفتح خرجت بنو سليم، فلقوا رسول الله (صلى الله عليه وسلم) بقديد وهم سبعمائة، ويقال كانوا ألفا فأسلموا، وقالوا اجعلنا في مقدمتك واجعل لواءنا أحمر) (أنصار)ەكانیش كە موسڵمانانی مەدینە بوون، ئاڵاكەیان (زەرد) بوو.

(ابن حجر) دەڵێت (وعقد رسول الله (صلی الله علیه وسلم) رایات الانصار وجعلها صفراء).
لەمانەی پێشەوە دەگەینەوە ئەو ئەنجامەی كە دەوڵەتی ئیسلامیی دەوڵەتێكی كراوەی لە چەشنی كۆنفیدراڵییە كە تیایدا (ناوەند) رێگە دەدات گەلان و نەتەوەی خاوەن تایبەتمەندێتی، حكومەت و سوپاو ئاڵای تایبەت بەخۆیانیان هەبێت.

بۆیە كە عەبباسییەكان ئاڵای رەسمی خەلافەتیان (رەش) بوو بەڵام لە چوارچێوەی ئەو وڵاتە فراوانەدا، (صلاح الدین) دەوڵەتی (ئەیووبی) هەبوو كە رووبەرەكەی لەنێوان كوردستان و (میسر)و (یەمەن) دا بوو، ئەم دەوڵەتە خاوەنی ئاڵای خۆی بوو.
(محەمەد ئەمین زەكی بەگ) لە (كوردو كوردستان)دا سەبارەت بە شوورەی (قاهیرە)و قەڵاكەی دەڵێت: (واقعا ئەم شورەیە زۆرجار (تعمیر)و (تغییر) كرا، بەڵام عەلامەتی بە بەیداخی سلتان (واتە صلاح الدین) كە هەڵۆیەكی (سوور) لەسەر زەمینێكی (زەرد)بوو، ئێستاكەش بەسەر یەكێ لەدیوارەكانی قەڵاكەوە ماوە).

ئەمەش لە رووانگەی ئەوەی كە پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) پێی باش بووە كە هەموو گەل و نەتەوەیەك لەژێر ئاڵای خۆیان دا ئیسلامەتی پەیڕەو بكەن.

عن عمار بن یاسر (رضي الله عنه): ان رسول الله (صلی الله علیه وسلم) كان یستحب للرجل ان یقاتل تحت رایە قومه) رواه احمد. واتە: پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) پێی خۆش بوو كە هەموو كەسێك لەژێر ئاڵای قەوم و هۆزی خۆیدا بجەنگێت. دیارە ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە مرۆڤ – هەر مرۆڤێك – لەژێر ئاڵای نەتەوەی خۆی و، لە نێوان خزم و ناسیاوی خۆیدا حەز دەكات ئازایەتی و كارامەیی خۆی بنوێنێ، هەر لەوێش دا حەز دەكات كەم و كوڕیی و كەمتەرخەمی لێ دەرنەكەوێت، ئەمەش راڤەكردنی دەقی قسەی ئیمامی (الشوكانی)یە كە دەڵێت: (انما كان ذلك مشروعا لما یتكلفه الانسان من اظهار القوة والجلادة اذا كان بمرأی من قومه ومسمع، لما جلبت علیه النفوس من محبە ظهور المحاسن بین العشیرة وكراهة ظهور المساويء بینهم ولهذا أفرد الرسول (صلی الله علیه وسلم) كل قبیلە من القبائل التي غزت معه غزوة الفتح بأمیرها و (رایاتها) كما یحكی ذلك فی كتب الحدیث والسیرة).

لەبەر رۆشنایی هەموو ئەمانەی پێشەوە، كوردستان مافی شەرعی خۆیەتی كە دەوڵەت بێت و ئاڵای دەوڵەتی سەربەخۆیشی هەبێت، بەڵام ئەگەر بەرژەوەندی زلهێزانی سەردەم و سیاسەتی ئەمڕۆی جیهان و هەندێك لە ووڵاتانی ئیقلیمی، ئەو مافە شەرعی و خوا پێداوەی پێ رەوا نەبینن، ئەوا هەتا ئەو رۆژە دادێت كە هەموومان پێی شاد دەبین، ئێستا جێگەی خۆیەتی كە هەرێمی كوردستان لە رووانگەی ئەو تایبەتمەندێتییەی كە هەیەتی، خاوەنی ئاڵای خۆی بێت لە عێراقێكی فیدراڵدا، ئاڵایەك كە لە سایەیدا تەواوی (رەنگ) و (دەنگ)ەكان ئازادانە پێكەوە بژین.

ئاڵایەك كە لە سێبەریدا ململانێی نێوان رەنگەكان هێور بێتەوە.
ئاڵایەك كە لە هەر شوێنێكدا بەرز بكرێتەوە، ناسنامەی گەلەكەمان و پێناسەی ووڵاتمان بێت.