پێشەكی
لە ئێستادا، كوردەكانی عێراق، بەناوی (حكومەتی هەرێمی كوردستان)ەوە نەك هەر تەنیا خاوەنی بەهێزترین حكومەتی هەرێمی خۆیانن لەدوای دروستكردنی عێراق پاش جەنگی جیهانی یەكەم، بەڵكو ڕۆڵێكی زۆر گرنگ دەبینن لە حكومەتی عێراق لە بەغدا، لە نێویاندا پۆستەكانی سەرۆك(جەلال تاڵەبانی)، وەزیری دەرەوە (هۆشیار زێباری) و چەند پۆستێكی دیكەی حكومی. پێگەی كوردەكان لەم دوو حكومەتە جیاوازەدا هەمیشە وەك یەك نەبووە. هەندێ جار تەنانەت كوردەكان دوو ڕۆڵی جیاواز لە یەكتر دەبینن، كە لە لایەكەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان بە زۆری ( نەك بە شێوەیەكی هەمیشەیی) هەڵوێستێكی سەرسەختانەی هەبووە، لە كاتێكدا نوێنەرەكانیان لە بەغدا هەڵوێستێكی نەرمیان هەبووە.
دوای مشتومڕێكی توند و دوورو درێژ، كوردەكان پێگەی بەهێزی خۆیان لە حكومەتی نوێی ئەل مالیكیدا پاراست، ئەو حكومەتەی بە پەلە و بێ كۆششێكی زۆر لە كانونی یەكەمی ساڵی 2011دا پێكهێنرا.
پێوەندییەكانی بەغدا-حكومەتی هەرێمی كوردستان
ئەم ڕۆڵە دوو جەمسەرییەی حكومەت دەیبینێت تەواو پێچەوانەی ئەو بارودۆخەیە كە لە پێش ڕووداوەكانی ساڵی 1991ەوە تاوەكو ساڵ2003 لە ئارادابوون، ئەو كاتەی كوردەكان وەك هاووڵاتی پلە دوو و بگرە خراپتریش مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرا. بە دڵنیاییەوە گەورەترین پرسیار ئەوەیە ئایا تا چەند ئەم پێگە بەهێزەی كوردەكان درێژە دەكێشێت. زۆرێك لە عەرەبەكان هەستێكی تاڵ و تووڕەیان هەیە بەرامبەر بانگەشەی كوردەكان بۆ ئۆتۆنۆمی و پێدانی فیدراڵیەت بە كوردەكان لە چوارچێوەی عێراقدا بە تەحەددیەك بۆ خاوەندارێتی عەرەبی دەزانن، كە لە ساتەوەختی لاوازبوونی كاتیی عەرەبەكاندا لە دوای شەڕی 2003ەوە بەسەریاندا سەپێنراوە، بە سەرەتای جیابوونەوەی لەقەڵەم دەدەن. لە ڕاستیدا زۆرینەی كوردەكان سەربەخۆیی هەڵدەبژێرێن هەر كاتێك پێیان وابێت كاتەكە لەبارو گونجاوە. كەواتە كەی عەرەبەكان پێكەوە كاردەكەن و دووبارە دەست بە كەمكرددنەوەی ڕۆڵی كوردەكان دەكەن؟
ئەم وتارە ئەوە دەخاتەڕوو كە كاتی ڕوودانی ئەمە هاتووە. «ڕاپۆرتی ساڵانەی هەڵسەنگاندنی هەڕەشە لە لایەن دەزگای هەواڵگری ئەمەریكاوە» (2010) ئاماژە بەوە دەكات-لە كاتێكدا بەشەكانی دیكە ئیجابیانە پێداویستیە ئەمنییەكانی عێراق هەڵدەسەنگێنێت- كە:
بارگرژی نێوان عەرەب-كورد ئەگەری ئەوەی لێدەكرێت ببێتەهۆی لە ڕەوت دەرچوونی ئاڕاستە ئەمنییەكە كە بە شێوەیەكی گشتی ئاڕاستەیەكی ئیجابیە، لەنێویاندا بەرپابوونی ناكۆكی لە نێوان گرووپە ئیتنی-مەزهەبیەكانی عێراقدا. زۆرێك لە هۆكار و پاڵنەرەكانی بارگرژی نێوان عەرەب-كورد وەك -ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان، دابەشكردنی داهات و كۆنتڕۆڵكردنی سەرچاوەكانی نەوت و ئاوێتەكردنی هێزەكانی پێشمەرگە- دەبێت كاریان لەسەر بكرێت و ڕێگەچارەیان بۆ بدۆزرێتەوە، هەڵەكردن لە حسابات و لێكدانەوەدا لەلایەن هەر لایەكەوە مەترسی هەڵكشانێكی نەخوازراوی توندوتیژی لێدەكرێت. ئەگەرچی ڕۆڵی ئێستایان لە بەغدا بۆتە قەڵغانێك دژی شۆفێنییەتی نوێی عەرەب، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە وردە وردە ڕۆڵی كوردەكان لە حكومەتەكانی عێراق لە ئایندەدا بەرەو كەمبوونەوە بچێت، لەبەر ئەوەی زۆرینەی زۆری عەرەبەكانی عێراق بەشێوەیەكی خێرا ڕوو لە زیادی و بە شێوەیەكی حەتمی پێگەی خۆیان قایمتر دەكەن.
ئایا حكومەتی هەرێم دەتوانێت چی بكات بۆ ڕاگرتنی ئەم داكشانە لە سەرخۆیەی پێگەكەی؟ سەرەتا دەبێت پرسیاری ئەوە بكەین ئایا نێو ماڵی كوردی بە چەشنێك ڕێكخراوەتەوە كە بتوانێت لە ئاست ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیەدا بێت كە بەم زووانە ڕوودەدات؟ ناكۆكی درێژخایەن لە پێناوی دەسەڵاتدا لە كوردستانی عێراق سنوورێكی بۆ دانراوە.
حكومەتی هەرێمی كوردستانی یەكگرتوو كە لە 7ی نیسانی 2006دا ڕاگەیانرا هێشتا لە نێویان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان دابەش بووە، سەرەڕای ئەوەی بە شێوەیەكی گشتی وا باوەڕ دەكرێت حكومەتی هەرێمی كوردستان حكومەتێكی یەكگرتووە، بەڵام هێشتا وەزارەتەكانی ناوخۆ، پێشمەرگە و دارایی لە نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانیدا دابەش بوون.
لە ڕاپرسییەكدا كە ململانێیەكی سەختی تێدابوو دەستووری عێراق كە لە 15ی تشرینی یەكەمی 2005دا، ڕەزامەندی لەسەر درا، ئەم دەستوورە بونیادێكی فیدراڵی بۆ عێراق دامەزراند كە دەسەڵاتێكی زۆر دەدات بە هەرێمەكان. لە ڕاستیدا، بۆ یەكەمجار لە مێژوودا زۆرینەی كوردەكان تەنیا بیر لە حكومەتەكەی خۆیان لە هەولێر دەكەنەوە نەك حكومەتەكەی بەغدا، ئەویش كاتێك قسە و باس و مشتومڕ لە بارەی حكومەتەوە بكرێت. هەرچۆنێك بێت، هێشتا دابەشكردنی ڕاستەقینەی دەسەڵات لە نێوان حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستاندا مایەی ناكۆكییە. ئەم ململانێیی دەسەڵاتە خاوەندارێتی سەرچاوە سروشتیەكان و كۆنتڕۆڵكردنی داهاتی ئەو سەرچاوانە لە خۆدەگرێت، هەروەها ڕۆڵی سوپای حكومەتی هەرێمی كوردستان یان پێشمەرگەو چارەنووسی كەركوك لەخۆدەگرێت.
نەوت
د. ئاشتی هەورامی وەزیری سەرچاوە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، كە پێشتر یەكێك بووە لە بەڕێوەبەرە نێودەوڵەتییەكانی نەوت، لە چاوپێكەوتنێكدا لە 14ی تەممووزی 2006دا لە پایتەختی حكومەتی هەرێمی كوردستان باسی لە خاوەندارێتی سەرچاوە سروشتییەكان كرد. ئەو سەرسەختانە باسی لەوە كرد كە ماددەی 115لە دەستووری نوێی عێراق «باس لە باڵابوونی یاسای هەرێمەكان دەكات لە بەرامبەر یاسا فیدراڵیەكاندا، ئەگەر نەتوانرا ڕێككەوتن لەسەر بەڕێوبردنی سەرچاوەكانی نەوت و گازو دابەشكردنی داهاتەكان بكرێت ئەوا ئەم ماددەیە دەوروژێنرێت.» هەروەها باسی لەوە كرد كە ماددەی 112ی دەستوور تەنیا ڕۆڵێكی ئیداری بە حكومەتی عێراق دەدات كە بریتییە لە بەڕێوبردن، بەدەربڕینێكی دیكە هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوت و گازی دەرهێنراو لەو كێڵگانەی لە ئێستادا لە بەرهەمهێناندان...
دەسەڵاتە هەڵبژێردراوەكانی هەرێم و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت مافی ئەوەیان هەیە ئیدارەو سەرپەرشتی پرۆسەی دەرهێنانی نەوت بكەن، بە گوزارشتێكی دیكە، بەڕێوەبەری كێڵگە نەوتییە لۆكاڵیەكان لە بەرامبەر دەسەڵاتە مەحەلیەكاندا بەرپرسن.» لە درێژەی قسەكانیدا هەورامی ڕایگەیاند لەبەر ئەوەی دەستووری نوێ بێدەنگ بووە لە ئاست كێڵگە پەرەپێنەدراوەكان، یان كێڵگە نوێیەكان، ئەوا هەرێم و پارێزگاكان كۆنتڕۆڵی ئەم كێڵگانە دەكەن.»
لە دوای قسەكانی هەورامیەوە، چەند سازشێك لە یاسای نەوت و گازدا تێپەڕێنرا. هەرچۆنێك بێت، لە شوباتی 2010دا وەزیری نەوتی عێراق، حوسێن شەهرستانی ڕای گەیاند عێراق پێشبینی دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت لە هەرێمی كوردستانەوە دەكات.»لە ئایندەیەكی نزیكدا». لەكۆتاییدا توانرا بەرەوپێشچوون بەدی بهێنرێت لە مەسەلەی پێدانی ئەو خەرجیانەی لە ئەستۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان بوون لە لایەن بەغداوە، ئەویش لە داهاتی ئەو نەوتەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرهەمی دەهێنا، هەروەها بەشێك لە قازانجەكان بەو كۆمپانیا نێودەوڵەتیانەی نەوت دران كە لە كوردستاندا نەوتیان بەرهەم دەهێنا.
لە ڕاستیدا، حكومەتی هەرێمی كوردستان لە شوباتی 2011دا دەستی كردوەوە بە هەناردەكردنی نەوت و لە مانگی نیسانی 2011دا ڕۆژانە 150 هەزار بەرمیلی بەرهەمدەهێنا. لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا چارەنووسی ئەو گرێبەستانەی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیا دەرەكیەكان كە ناكۆكیان لەسەربوو ڕوون نەبۆتەوە. بە دەربڕێنێكی دیكە، ئەگەرچی بەرەوپیشچوون بەدەستهاتبوو، بەڵام هێشتا بەغدا ئیعتیرافی بە یاسایی بوونی گریبەستە ئیمزاكراوەكان لە لایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە نەدەكرد. لەبەرئەوە تێپەڕاندنی یاسایەكی گشتگیر بۆ نەوت و گاز ئامانجێكی دژوار و زەحمەتە.
بارودۆخی ئێستا
لە ئێستادا، پێوەندی نێوان بەغدا و حكومەتی هەرێمی كوردستان پێوەندییەكی گوماناوی، دوژمنكارانە و پەنابردنەبەر سیاسەتی لێواری هەڵدێرە كە « هەڕەشە لە سەقامگیری دەوڵەتی عێراق دەكات لەسەر ئاستێكی سیاسی زۆر قووڵ.
ململانێكە، كە كاریگەری وێرانكارانەی لەسەر مێژووی سەدەی بیستی وڵاتەكە جێهێشتووە، بۆی هەیە سەربكێشێت بۆ ئیفلیجبوونێكی سیاسی یان خراپتر، ڕەنگە ببێتەهۆی خێراتربوونی فیعلی لەبەریەكەهەڵوەشانی عێراق، هێشتاش پێوەندی كوردو عەرەب ئەگەری ئەوەی لێدەكرێت ببێتەهۆی خراپتربوونی بارودۆخەكە.
كاتێك حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی نووری ئەل مالیكی بەهێزتر و بڕوابەخۆتر بوو، ئەوا بە شێوەیەكی سروشتی هەوڵی دووبارە گەڕاندنەوەی دەسەڵاتی خۆی دەدات بەسەر بەشە كوردییەكەی باكووری وڵاتەكەدا. دەستووری ساڵی 2005 كە زەمانەتی فیدراڵیەتی ڕاستەقینەی كرد، بەو پێیە زەمانەتی نیمچە سەربەخۆیی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكرد، لە ئێستادا تانەی ئەوەی لێدەدرێت كە لە ساتەوەختی لاوازی دەوڵەتدا سەپێنراوە. زۆرێك (نەك هەموو) لە شیعە و سوننەكان لە ئێستادا هەوڵی ئەوە دەدەن هەلومەرجەكە بۆ دۆخی ڕابردوو بگەڕێننەوە- بە لایانەوە دۆخێكی ڕاست و دروست بووە-، ئەم دۆخەش بریتی بوو لە بوونی دەوڵەتێك كە مەركەزیەتێكی زیاتری هەبوو، ئەگەرچی ئەمە پێویستی بەگۆڕینی دەستوور هەیە. ئەمەش پاساوێكی بەهێز دەداتە دەست مالیكی و هەر جێگرەوەیەكی مالیكی كە عەرەب بێت، كاتێك كۆشش بۆ ئاوەدانكردنەوەی عێراق و كۆتایی هێنان بە ناكۆكی تائیفی نێوان شیعە و سوننە دەهێنێت. بە ڕەوچاكردنی باری دانیشتووان و هەموو ئەو ئیمكانیاتانەی هەردوولا هەیانە، ئەوا ئەو تێڕوانینە هەیە كە كات لە بەرژەوەندی بەغدایە.
بێتوانایی لە پێكهێنانی حكومەت بۆ ماوەی زیاتر لە نۆ مانگ لە دوای هەڵبژاردنە نەتەوەییەكەی 7ی ئازاری 2010ەوە، تەنیا بووەهۆی دواخستنی ئەم بارودۆخە. هەرچۆنێك بێت، كاتێك حكومەتی نوێ بە سەرۆكایەتی مالیكی لە 2011دا دەسەڵاتی گرتەدەست، ئەوا هەڵویستی عەرەب لە ئاست كوردەكان لە بەهێزبووندا دەبێت لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوودا ئەل مالیكی و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان مەسعود بارزانی ناو بە ناو لێدوانی توند و تووڕەیان لە بەرامبەر یەكتر لەسەر بارودۆخەكەوە داوە. بۆ نموونە لەمیانەی كۆبونەوەیەكدا لە تشرینی دووەمی ساڵی 2008 لە بەغدا كە بارگرژی باڵی كێشابوو بەسەریدا، بارزانی بە ئەل مالیكی وت، « تۆ بۆنی دیكتاتۆرت لێدێت.» و هەروەها ڕایگەیاند كە سەرۆك وەزیران یاری بە ئاگر دەكات لە ئابی 2008دا، ئەم لێدوانە گرژو ئاگرینانە خەریك بوو لە دەرئەنجامدا دوژمنكارییەكی بەربڵاوی لێبكەوێتەوە لەسەر شاری خانەقین كە شارێكی جێی ناكۆكییە لە پارێزگاری دیالە و 90 میل لە باكووری بەغداوە دوورە و بەسەر سنوری ناوخۆیی -ئەمری واقیعی- نێوان هەردوولا دادەنرێت و بە زۆری « هێڵی گرژی و ئاڵۆزی» تێدایە كە بەهۆیەوە پێشمەرگە كوردەكان هۆشدارییەكی هێزە ئەمنیەكانی عێراقیان بۆ كشانەوە لە ماوەی 24 سەعاتدا فەرامۆش كرد. دوای چەند هەوڵێكی چڕی پیادەكردنی سیاسەتی لێواری هەڵدێر، هەردوولا بۆ مەسافەی 15 میل بۆ باكوور و باشووری شارەكە پاشەكەشەیان كرد، ئیدارەدانی ئەمنیەتی شاری خانەقینیان بۆ هێزەكانی پۆلیس بەجێهێشت. هەردوولا لە چەندین بۆنەی یەك بەدوایەكدا نزیك بوونەوە لە شەڕكردن لەگەڵ یەكتردا. تەنیا بوونی هێزە ئەمەریكیەكان كە لەو نزیكانە جێگیركرابوون ڕێگرییان لە خوێنڕشتن كرد..
لە مانگی كانوونی دووەمی ساڵی 2010ەوە، ئەمەریكا لە عێراق هەوڵیداوە متمانە لە نێوان هەردوولایەندا دروست بكات، ئەویش بە پێكهێنانی دەوریەی هاوبەش (میكانیزمە ئەمنیە هاوبەشەكان) كە سەربازە ئەمریكیەكانیشیان لەگەڵدایە، هەروەها بە بەڕێوەبردنی 26خاڵی پشكنین پێكەوە. لەهەندێ جێدا تەنانەت شوێنی خەوتنیشیان پێكەوەیە، ئەم پرۆسەیە لە سێ پارێزگادا بەڕێوەدەچێت، كەركوك و موسڵ و دیالە.
بەرهەم ساڵح، سەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەم ڕێ و شوێنانە دەڵێت «هاوكاری فریاگوزارییە بۆ بنیاتنانی متمانە و هێنانەئارای سەقامگیری.»لەگەڵ ئەوەشدا، دەبێت ئەم پرسیارە بكەین ئایا دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا چی ڕوودەدات؟ ساڵح ئەوەی دركاند « كاتێك بیر لە كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا دەكەمەوە، ئەوا زۆر زۆر نیگەران دەبم.» كەسانێكی دیكە زۆر توند گوزارشتیان لە نیگەرانی خۆیان كرد. بۆ نموونە جەنەراڵ تورهان یوسف عەبدولڕەحمان، جێگری بەڕێوەبەری پۆلیسی كەركوك ڕایگەیاند « كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا هەڵەیەكی كوشندەیە..
فەرماندەیەكی پۆلیسی كەركوك كە كوردە ڕایگەیاند «دەبێت هێزەكانی ئەمەریكا بمێننەوە، ئەگەرنا شەڕی ناوخۆیی ڕوودەدات» هەروەها وتی «من تەواوی قەناعەتم هەیە بەوەی لە ماوەی 24 سەعاتدا كەركوك دووچاری شەڕی ناوخۆیی دەبێتەوە ئەگەر هێزەكانی ئەمەریكا بكشێنەوە.» تەنانەت لە كاتی ئامادەبوونی هێزەكانی ئەمەریكاشدا هەردوولا ناكۆكییان هەیە لەسەر ئەوەی دەبێت چ لایەك فەرماندەی دەوریاتە هاوبەشەكان بكات. لە لایەكی دیكەوە، ڕەنگە كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا ببێتەهۆی قەناعەتپێهێنانی هەولێر و بەغدا بۆ ئەوەی بگەنە ڕێككەوتن لە بارەی دابەشكردنی ناوخۆیی دەسەڵاتەوە، لە نێویاندا خەتكێشانی سنووری ناوخۆیی.
كەركوك، كە بە نەوت دەوڵەمەندە و مەوقیعێكی ستراتیژی هەیە، چەقی ئەم گرژیانەی نێوان بەغدا و حكومەتی هەرێمی كوردستانە. بە پێی لیەم ئەندرسۆن و گاریس ستانسفیڵد، كەركوك «شارێكی تەقلیدی دابەشبووە...كە لە پێناویدا خەڵك ئامادەی شەڕكردن و خۆبەخت كردنن.....ژمارەی ئەو گەمەكارانەی لەم پرسەوە تێوەگلاون، سروشتی سەرچاوەكان و تێوەگلانی نێودەوڵەتی.. ئاستی ئاڵۆزی كە بەهۆی چەند ناكۆكییەكەی كەمی دیكەوە لەبارەی «خاوەندارێتی»زەوییەوە ئاڵۆزتربووە.» بەلەبەرچاوگرتنی ئەو پێگە بەهێزەی كوردەكان لە سەرەتادا هەیانبوو كە پێدەچوو كەركوك لە بارێكدا بێت بۆ ئەوەی لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بە پێی بڕگەكانی ماددەی 140 دەستووری عێراقی ساڵی 2005 كۆنتڕۆڵ بكرێت، ئێستا شارە ناكۆكی لەسەرەكە و پارێزگاكە وەك شتێكی دوورەدەست وایە بۆ كوردەكان.
لەگەڵ ئەوەشدا، موفارەقەكە ئەوەیە، زۆرێك لە عەرەبەكان پشت بە دەستوور دەبەستن كاتێك ئاماژە بە ماددەی 142 دەكەن، كە پەیڕەوكردنی ئەم ماددەیە دەبێتەهۆی جێبەجێكردنی ئەو بەڵینەی بە سوننەكان دراوە بۆ پێداچوونەوە بە دەستوور، ئەویش لە ڕێی ڕێگەدان بەو هەمواركردنەی لە لایەن زۆرینەی پەرلەمانەوە وەك یەك كوتلە دەنگی لەسەرداوە. لە ڕاستیدا لیژنەی پێداچوونەوە بە دەستووری عێراق لە دوای تەبەنی كردنی دەستوورەوە لە 2005ەوە دەست بە كاربووە. ڕەنگە گرنگترین كارێك كردبێتی هەوڵدان بوو بێت بۆ یەكلاكردنەوەی پێناسەی دەستوور بۆ فیدراڵیزم كە بە چەشنێك جێبەجێ بكرێت جێی ڕەزامەندی هەموولایەك بێت.
لە 25ی شوباتی ساڵی 2011، 8500 بۆ 12000 پێشمەرگە لە نێویاندا یەكەكانی موداهەمەی زێرەڤانی، لە ڕۆژئاوای كەركوكدا بڵاوكرانەوە. ئەنجومەنی سیاسی عەرەب و بەرەی توركمانی ئیدانەی ئەم هەنگاوەی كوردەكانیان كردو داوای كشانەوەی دەستبەجێی ئەو هێزانەیان كرد. ڕایانگەیاند كە «بوونی هێزەكانی پێشمەرگە كارێكی نادەستووریە. پێشمەرگە تەنیا لەو ناوچانەدا دەتوانێت چالاكی هەبێت كە لە ژێر كۆنتڕۆڵی حكومەتی هەرێمی كوردستاندان.بوونی پێشمەرگە لە كەركوكدا چەندین كێشە دەخوڵقێنێت.» بانگەشەكردن بۆ «ڕۆژی توڕەیی» بۆ ناڕەزایی دەربڕین دژی بوونی هێزەكانی پێشمەرگە تەنیا بەهۆی سەپاندنی قەدەغەكردنی هات و چۆوەوە لە لایەن هێزەكانی پۆلیسەوە ڕێگری لێكرا.
لە 3ی ئازاری 2011دا، سەرۆك وەزیران نوری ئەل مالیكی لە ڕێی وتەبێژێكەوە داوای لە حكومەتی هەرێمی كوردستان كرد هێزەكانی پاشەكشە پێبكات: « ئەم هێزانە بێ مۆڵەتپێدانی حكومەتی مەركەزی بڵاوەیان پێكراوەو سەرۆك وەزیران داوایان لێدەكات دەستبەجێ بكشێنەوە». لەگەڵ ئەوەشداشێخ جەعفەر مستەفا وەزیری كاروباری پێشمەرگە، لە 9ی ئازاری 2011دا ڕایگەیاند هێزە كوردییەكان تا ئاساییی بوونەوەی بارودۆخەكە ناكشێنەوە. ئەو بانگەشەی ئەوەی كرد كوردەكان ناچاربوون پارێزگاری لە كەركوك بكەن دژی ئەل قاعیدە، گرووپە شۆفێنیستە عەرەبەكان و بەعسییەكان، ئەوان لەسەر ئەساسی ڕاپۆرتە هەواڵگرییەكان ڕەفتاریان كردووە كە ئاماژەیان بەوە كردووە ئەو گرووپانە پلانی دەستەبەسەرداگرتنی كەركوكیان لە ماوەی خۆپیشاندانەكاندا داڕشتبوو. « هێزەكانمان ئەو كاتە دەكشێنەوە كە كێشە و گرژیەكانی كەركوك كۆتاییان پێبێت و شارەكە بگەڕێتەوە بۆ دۆخی ئاسایی.»
كاردانەوەی سەربازی كوردەكان ترس و دڵەڕاوكێی لە نێوان دانیشتووانە عەرەب و توركمانەكانی كەركوك بڵاوكردەوە، بەوەی كوردەكان كار بۆ ئەوەی دەكەن لە ڕێی هێزەوە ماددەی 140 جێبەجێ بكەن. سیاسییەكی عەرەب لە كەركوك، باسی لەوە كرد بڵاوەپێكردنی هێزەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان شێوازێك بوو بۆ لادانی سەرنجەكان لەسەر ئەو ناڕەزاییانەی لە لایەن هاووڵاتیەكانیەوە لە سلێمانی دژی ئەو حكومەتە بەڕێوەدەچوون و لەسەرەوە ئاماژەمان پێكردن. یەكێك لە ئەندامانی حزبی گۆڕان كە حزبێكی موعارەزەیە لە حكومەتی هەرێمی كوردستاندا هاوڕایە لەگەڵ ئەوەی بڵاوەپێكردنی هێزە كوردییەكان لە كەركوك «سیناریۆ» بوو كە لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستان بە سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی و یەكێتی نیشتیمانی كوردستانەوە بەسەركردایەتی جەلال تاڵەبانی كە حكومڕانن داڕێژرابوو، ئەویش لە پێناو «ئەوەی كوردەكان ناڕەزایی دژی گەندەڵی لە كوردستاندا دەرنەبڕن. ویستیان خەڵك بە كەركوكەوە سەرقاڵ بكەن.» ئەگەر وابێت، ئەوا ئەمە یەكەمجار نابێت لە مێژوودا كە حكومەتێك بە دەستی گرفتی ناوخۆییەوە بناڵێنێت و هەوڵی سەركێشیەكی دەرەكی بدات لە پێناو یەكخستنی خەڵكەكەیدا.
ئەنجامی ئەو هەڵبژاردنانەی بەم دواییە لە 7ی ئازاری 2010 لە عێراق بەڕێوەچوون بەشێوەیەك لە شێوەكان مایەی نائومێدبوون بوو بۆ كوردەكان، لەبەرئەوەی كەركوك بە یەكسانی لەنێوان ئەوان و عەرەب و توركمانەكاندا دابەش بوو. پێدەچێت ئەم گۆڕانە دیموگرافیە ببێتەهۆی ئەوەی كەمتر ئەگەری ئەوە هەبێت كەركوك بخرێتەپاڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان. عەرەبەكان ئەمەریكایان بەوە تۆمەتباركردووە كەلەم دۆخە ئاڵۆزەی ئەم دواییەدا تەفزیڵی كوردەكانی كردووە، بەڵام لەڕاستیدا كشانەوەی نەخشەبۆكێشراوی هێزەكانی ئەمەریكا لە كۆتایی 2011 ڕەنگە ببێتەهۆی دروستبوونی گرژی و ئاڵۆزی زیاتر لەسەر كەركوك، ئەمەش كاتێك ناوبژیوانی ئەمەریكی دەكشێتەوە. خۆشبەختانە، هێشتا خراپترین ئەو پێشبینیانەی بۆ كەركوك دەكران، ڕوویان نەداوە، بەڵام تاوەكو كەی لایەنە پێوەندیدارەكان دەتوانن خۆیان لەم سیناریۆ مەترسیدارە لابدەن.؟؟
كەواتە پێوەندی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەغدا چۆن دەكەوێتەوە؟ ئەوەی ڕوونە ئەوەیە ئایندەی سیاسی نێوانیان مایەی گومانە. ئایا عێراق بە ڕاستی وەك وڵاتێكی فیدراڵی دەمێنێتەوە هەروەك ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان داوای دەكات، یان هەر تەنیا بە ناو وڵاتێكی فیدراڵی دەبێت لە كاتێكدا عەرەبەكان لە كۆششی بە مەركەزیكردنەوەی دەوڵەتی عێراقدان، بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەبێت چاوەڕێ بكەین. لەگەڵ ئەوەشدا، سەرۆكی هەرێمی كوردستان مەسعود بارزانی بنەبڕانە هۆشداری ئەوەیدا:» ڕێگانادەین دەستكەوتەكانی كورد لەلایەن پەرلەمانی بەغداوە لە ناوببردرێن. عێراق لەبەریەكهەڵدەوەشێت ئەگەر دەستووری عێراق پێشێل بكرێت.»
لەوە زیاتر، هەروەك ستانسفیڵد و ئەندەرسۆن، كە دوو لێكۆڵەرەوەی دیاری ڕۆژئاوایین، لە ئەنجامدا پێیگەیشتون:» حكومەتێك لەسەر بناغەی ناسیونالیزمی عەرەبی پێكهێنرابێت، خاڵی بێت لە نوێنەرایەتیكردنی كوردو كۆششەكانی تەرخان بكات بۆ لەناوبردنی ئەو ئۆتۆنۆمیە كوردییەی لە باكووردا هەیە، ئەوا پەیامێكی سەرەتایی بۆ كۆتایی هێنان بە یەكپارچەی خاكی عێراق بڵاو دەكاتەوە.» هەندێ كەس پێشنیاری ئەوەیان كردووە –كە سەرەڕای ئەو بە بنبەست گەیشتنە درێژخایەنەی لە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتدا لە دوای هەڵبژاردنەكانی 7ی ئازاری 2010ەوە دروست بوو-پێدەچێت كات لە بەرژەوەندی بەغدا بێت. ئایا ئەمە بە مانای ئەوە دێت كوردەكان گورزی خۆیان دەوەشێنن پێش ئەوەی كاتەكە زۆر درەنگ بێت؟ تاوەكو ئێستا سەركردایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان ژیرانە و كامڵانە ڕەفتاری كردووە كە ئەمەش بەڵگەیە بۆ ئەوەی كارێكی بەپەلەی لەم چەشنە ناكەن. ئەگەر توندوتیژی یان شەڕی ناوخۆیی ڕووبدات، ئەوا زیاتر ئەگەری ئەوە هەیە بەهۆی ڕێكەوتەوە ڕووبدات(نەك بەشێوەیەكی بەرنامەبۆداڕێژراو و بڕیارلەسەردراو).
خاڵی ناكۆكی بەردەوامی نێوان هەولێر و بەغدا بریتیە لە مافی بەغدا بۆ ڕەوانەكردنی سوپا و ئەنجامدانی چالاكی سەربازی لە چوارچێوەی سنووری حكومەتی هەرێمی كوردستاندا. بەلەبەرچاوگرتنی ئەو ڕابردووە تاڵەی هەیانە لەگەڵ سوپای عێراق، ئەوا حكومەتی هەرێمی كوردستان پێداگیری دەكات لەسەر ئەوەی بڕیاری مۆڵەتپێدان یان ڕاگرتنی بڵاوەپێكردنی سوپای بەغدا لە دەستی خۆیدا بێت. لە ڕاستیدا، ماددەی 104/12 لە ڕەشنووسی دەستووری حكومەتی هەرێمی كوردستان باس لەوە دەكات ڕەنگە تەنیا سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان « ڕێگە بە هێزە چەكدارەكانی فیدراڵییەكان بدات بۆ ئەوەی بێنە هەرێمەكەوە، ئەویش دوای وەرگرتنی ڕەزامەندی پەرلەمانی كوردستانی عێراق، بە مەرجێك ئەرك و شوێن و ماوەی مانەوەیان دیاری كرابێت. « بە دڵنیاییەوە، بەغدا هەڵوێستێ?