ئاو وەك فاكتەرێكی سیاسی لەپێوەندییەكانی عێراق و توركیادا

ئاو وەك فاكتەرێكی سیاسی لەپێوەندییەكانی عێراق و توركیادا
سەرۆكی توركیا عەبدوڵڵا گول رایگەیاند كەوڵاتەكەی ئامادەیە رێككەوتننامەیەك سەبارەت بەدیاریكردنی پشكی هەر وڵاتێك لەئاوی رووبارە هاوبەشەكان لەگەڵ عیراقدا ئیمزا بكات. ئەگەرچی ئەم بەڵێنە بایەخی تایبەتی خۆی هەیە، بەڵام تا ئێستا هیچ بەڵگەیەك لەسەر ئەوە نییە كەتوركیا بەكردەوە ئەم مەسەلەیەی بەهەند وەرگرتووە.

ئەو بەڵێنەی گول وەڵامی هەڕەشەكەی بەغدا بوو كە لەسەر زاری بەرپرسێكی وتبووی ئەگەر ئەنكەرە كێشەی پشكە ئاوییەكان چارەسەر نەكات، عێراق چاو بەپێوەندییە ئابوورییەكانیدا لەگەڵ توركیا دەخشێنێتەوە. لەڕاستیدا عێراق لەكاتێكی گونجاودا هەڕەشەی كردووەو رەنگە لەم رووەوە سێ فاكتەر پشتیوانی لەعێراق بكەن. یەكێكیان ئەوەیە كەعێراق لەسەروبەندی بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی توركیا هەڕەشەی خۆی كردو لەئاكامدا فشاری لەسەر پارتی دادو پەرەپێدان دروست كرد، چونكە پارتی دادو پەرەپێدان بەگونجاوی نەدەزانی لەو كاتەدا تووشی شەڕێكی سیاسی بێ لەگەڵ عێراقدا. دووەمیشیان ئەوەیە كەتوركیا لە نائارامیی ناو لیبیا زەرەرمەند بووەو كۆمپانیاكانی ناچار بوون پرۆژەكانیان بەنیوە ناچڵی بەجێبێڵن و لەئاییندەشدا پێناچێ رژێمی داهاتووی لیبیا بەقەد رژێمی قەزافی پەرە بەپێوەندییە ئابوورییەكانی لەگەڵ توركیا بدا. سێیەمیان، ئەوەیە كە توركیا زۆر پێویستی بە بەردەوامبوونی پێوەندییە ئابوورییەكانە لەگەڵ عێراقداو بەكردەوەش ئەم پێوەندییانە لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا زۆر پەرەیان سەند. ئەمەش توركیا هاندەدا هەڵوێستێكی وا نەنوێنێ كەببێ بەمایەی لەدەستدانی هاوبەشێكی گرنگی وەك عێراق.

لەگەڵ ئەوەشدا رێكخستنی پێوەندییە ئاوییەكانی عێراق و توركیا كارێكی ئاسان نابێ، بەتایبەتی كەتوركیا لەساڵانی بیستی سەدەی رابردووەوە خۆی لەئیمزاكردنی هەر رێككەوتننامەیەك سەبارەت بەڕووبارە نێودەوڵەتیەكان دەدزێتەوە.

ئەگەر توركیا بیەوێ فایلی رووبارە هاوبەشەكان یەكلا بكاتەوە، دەبێ نەك تەنیا لەگەڵ عێراقدا بگات بەڕێككەوتن، بەڵكو هەروەها لەگەڵ سوریاش. ئەمەش مەسەلەكە تا ئەندازەیەكی زۆر ئاڵۆزتر دەكات.

توركیا هەردوو رووباری دیجلەو فورات بەدوو رووباری سنووربڕ دادەنێ و دان بەنێودەوڵەتیبوونیاندا نانێ. ئەم بۆچوونە فەرمییەو نەبوونی رێككەوتننامەیەك سەبارەت بەدیاریكردنی پشكی هەر دەوڵەتێك لەئاوی دوو رووبارەكە، ئەو دەرفەتە بۆ توركیا دەڕەخسێنێ كەپشكی ئاوی هەر یەك لەعێراق و سوریا بەئارەزووی خۆی دیاری بكات.
لەلایەكی ترەوە، دەشێ ئەم مەسەلەیە تێكەڵ بەكێشەی ویلایەتی هاتای ببێ كە سوورییەكان بەئەسكەندەرۆنی ناو دەبەن. ئەم ویلایەتە تا ساڵی 1939 بەشێك بوو لەسوریا، بەڵام بەپێی رێككەوتنێك لەنێوان توركیا و فەرەنسای داگیركەری سوریا، فەرەنسا دەستبەرداری ویلایەتەكە بوو بۆ توركیا. ئەستەمە توركیا هیچ رێككەوتنێك لەگەڵ سوریا سەبارەت بەڕووباری فورات بەبێ رێككەوتن سەبارەت بەدیاریكردنی پشكی توركیا لەئاوی رووباری عاسی ئیمزا بكات. رووباری عاسی لەلوبنان هەڵدەقوڵێ و پاش ئەوەی ماوەیەكی دوور و درێژ بەناو خاكی سوریادا دەڕوا، دەچێتە ناو سنووری توركیا لەویلایەتی هاتای. هەر رێككەوتنێك لەنێوان توركیا و سوریا سەبارەت بەڕووباری عاسی، لەڕووی یاساییەوە دەبێ بەداننانێكی فەرمیی سوریا بەتوركیایی بوونی ویلایەتی هاتای كەسوریا تا ئێستا بەشێوەیەكی فەرمی دانی بەوەدا نەناوە كەبەشێكی توركیا پێكدێنێ.
یەكلاكردنەوەی فایلی رووبارە هاوبەشەكان دەرفەتێك بۆ هەرسێ دەوڵەت بۆ دامەزراندنی پێوەندیی سەقامگیر پێكدێنێ و مانەوەی ئەم فایلە بەهەڵپەسێردراوی، لەمپەرێكە لەبەردەم سەقامگیربوونی پێوەندییە سیاسییەكان. رەنگە یەكلاكردنەوەی ئەم كێشەیە توركیا لەكارتێكی فشار بێبەش بكات، بەڵام لەبەرامبەردا توركیا دەتوانێ لەبواری تردا زیانەكەی خۆی قەرەبوو بكاتەوەو قازانجی زۆرتریش بكات، بەتایبەتی كە لەكۆڵكردنەوەی ئەم فایلە لێی رادەبینرێ متمانەیەكی زۆرتر لەنێوان لایەنە پێوەندارەكاندا بێنێتە ئاراوە.
Top