چ لەناو كەلتووری كۆمەڵگەیەكی مەدەنی و دەوڵەتیانەی بەدامودەزگاییكراودا، یان بەپێی ئەو بڕیارانەی كە لە ڕێساكانی مافەكانی مرۆڤ و دابە ئاینیەكانەوە ڕەوایەتییان پێ درابێت، بابەتی بەهاكانی یەكسان بوونی مرۆڤ لەگەڵ مرۆڤدا بەپیرۆزی ڕاگیراون، دواتر لە دەستوورەكانی وڵاتانی دیموكراتیشدا رێبازی یەكسانی ڕێبازێكە جەختی لەسەر دەكرێتەوەو ئەو بەربەستانەش كە ڕێگە دەگرن لە جێبەجێ كردنی بڕگەكانی یەكسانی؛ ئەوا تێكدەشكێنرێن، لە مێژوودا زۆربەی دەسەڵاتداران و فەرمانڕەوایانی هێزەكانی حوكم باسیان لە یەكسانبوونی نێوان تاكەكانی كۆمەڵ كردووە، بەڵام ئەو باسانە تەنیا هەرلە دوتوێی باسدا بوون، كەچی لەڕاستیدا لەسەرحیسابی سڕینەوەی ئەوی دی بەرانبەر بەس خودی خۆیان بینیوە...
یان لەوی دیدا تەنیا ئەو لایەنەیان دیتوە كە لەناو بازنەی پاشكۆیەتی خۆیان سووڕاوەتەوە تا وەك خێرێك مافی یەكسانی پێبدەن و دواتر بەچاویدا بدەنەوە، ئەویش بۆ خۆدەرخستن و شانازی بەخۆدان بووە..تا ئەم كەلتوری سەنتەرو ناوەندو خۆ بەكەنارزانە لە كۆمەڵگەكانی خۆرهەڵاتی ناویندا مۆدەی بمێنێت، ئەم دەردی قەومپەرستی و خۆبە زلزانینی نەتەوەیەك یان مەزهەبێك بەسەر ئیتنیك و مەزهەبەكانی دیكەو نەتەوەكانی دراوسێدا هەر دەمێنێت، عروبییە قەومچییە شۆفینییەكان نەتەوەی عارەب بە نەتەوەیەكی بەرزتر دادەنێن لە چاو نەتەوەكانی دیكەدا، هەرگیز ئەوانە نابنە نوێنەرانی بوون و لایەنی مرۆڤدۆستانەی خودی نەتەوەی عارەب، بەڵكو خۆیان فەرزكردووە بەسەر هەموواندا و ڕەوشت و بەهاو ڕەفتاری ئەرێنی مەترسیداریان لە ژیانی گشتی و ڕۆژانەی ناوچەكەدا خستۆتەوە، تا ئەو ڕادە نزمە دابەزیونەتە خوارەوە كە قسەی سووك و چرووك بۆ نەتەوەكانی تر ڕێكبخەن تا فەلسەفەی داگیركاریی پۆستە باڵاكانی حكومی و پایە بڵندەكانی دەوڵەت و كۆمەڵگە تەنیا و تەنیا بۆ خۆیان قۆرخ بكەن..
لە ڕووی ئایینیشەوە مەزهەبی خۆیان هێندە بەرز دەكەنەوە بە شێوەیەكی سەرسوڕهێن و دوژمنكارانە فەتوای ڕەها بۆ پاكتاوكردنی گرووپی بەشەری تر دادەنێن و لەجیاتی خودا بریكارنامەی گشتی بەخۆیان دەبەخشن و خۆیان دەكەنە نوێنەرانی خوا لەسەر زەوی، ئەو دەسەڵات بەخۆبەخشینەشیان لەهیچ دەقێكی كتێبە پیرۆزە ئاینیەكاندا نابینرێتەوە، ئەوەتا لە دەقێكی پیرۆزی ئایەتێكدا بە جوانترین شێوە هاتووە كە دەڵێت((وخلقناكم شعوبا و قبائل لتعارفوا))؟ لە زۆر دەقی دیكەشدا رێنمایی گفتوگۆكردن لەگەڵ ئەوانی دیدا ئاماژەی پێدراوە، كەواتە ئەم خۆبەزلزانین و دوژمنایەتیكردنەی ئەوی دی و بۆ سەر ئەوی دی لەپای چی ؟؟
كۆخۆویستی و خۆپەرستی لە لای قەومچییەكان و گرووپەكانی ئیسلامی سیاسی بە شێوازێكە، چاویان بەرایی نایەت كەسانی تر وەك خۆیان ببینن و لەئاست نەتەوەو ئایینەكانی تردا كوێرەموشن و بە كەمینەی ژێردەستەو كۆیلە ئەوانی تریان دێتە بەرچاوان، رەنگە پەرچەكردارێكی وا لای ئەندامانی گرووپە تەهمیشكراوە نەتەوەیی و ئایینیەكانی تر دروست بێت كە زیاتر خۆیان گۆشەگیر بخەن تا نەبنە سووتەمەنی دوژمنایەتیە كوێرانەكەی قەومچییە خۆپێزلكراوەكە، بۆیە نایەكسانی وا دەكات نەتەوەیەك بە پلە دوو دابنرێت و ئەوی دی پلە یەك ..
لە نێوان دڕندەیی من باڵای شۆڤێنی و بەرزبوونەوەی ئاستی زۆردارێتی ناوەندو خۆ بەسەنتەرزان لە بەرانبەر مەزڵومیەتی ئەوی خۆ بە مەغدوورزان و گۆشەگیرخراوی بەر كەنار، چەندین لێكدابڕان و دوژمنایەتی و سەنگەرلەیەكتر گرتن دەخوڵقێت، كە چارەسەركردنیان نرخێكی گرانبەها و زەمەنێكی دوورودرێژی پێویست دەبێت..
لە دنیادا زۆر پارتی سیاسی دەبینین كە لە ئۆپۆزسیۆنەوە یەكڕاست دەپەڕنەوە بۆ دەسەڵات ئەوەش لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە كەچی لە پراكتیكدا ساغ دەبێتەوە كە ئەو پارتانە مافەكانی ئەوی دی دەلەوتێنن.
گەر سەرنج بدەینە خیتاباتی پارتەكانی ئیسلامی سیاسی زۆر دووفاقی و دوالیزمی و دووڕوویی و ڕێبەستن دەبینینەوە كە لەگەڵ بەهاكانی دیموكراتییەت بە هیچ شێوەیەك ناگونجێن، چونكە ئەو پارتانەی ئیسلامی سیاسی و قەومی توندڕەو هێندە لەگەڵ دیموكراتییەتدان تا لە دەرەوەی دەسەڵاتن و تا ئەو كاتە بڕوایان بە هەڵبژاردنە، بەڵام كە دێنە سەر حوكم و دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی مەملەكەت لەدەست دەگرن ئیتر بە جۆرەها شێوازەوە مەبدەئی دەستاو دەستكردنی دەسەڵات بنبەست دەكەن و لێناگەڕێن كەسانی تر بە سانایی بچنەوە ناو گەمەی دیموكراتییەت، بۆ ئەو مەبەستەش لە كاتی هاتنی قۆناغی هەڵبژاردندا هەندێ رێساو یاسا دەردەچوێنن كە یارمەتییان دەدات بۆ مانەوە لە حوكمدا و هەموو جۆرە شێوازێكی تەعداو زەوتكردنی مافەكان بە هەنجەتی ئیسلامی كردنی سەرتاپای كۆمەڵگەوە بەكاردەهێنن تا لە پشتەوەی ئەم سیاسەتەوە، گەندەڵی و تاوانی هەمەچەشنەی بێزراو بشارنەوە، لە بەرانبەر سیاسەتی چەواشەیی لەم شێوازەدا لایەنگرانی ڕاستەقینەی دیموكراتی ئاڵای فەلسەفەی یەكسانی و لێبوردەیی بەرز دەكەنەوەو لە مافە نیشتمانییەكان دەدوێن و عێراقێكی وایان گەرەك دەبێت كە لە ژێر سایەی یەكسانی و رێزگرتنی ئەوانی دیكەدا هۆیەك بدۆزنەوە بۆ ڕێزلەخۆگرتن، ئەمەش گەر مسۆگەر بكرێت دەوڵەتی عێراق نزیك دەخاتەوە لە یەكسانی و دەستاو دەستكردنی دەسەڵات بە شێوازی ئاشتییانەو دووریشی دەخاتەوە لە سێگۆشەی تاوانەكانی گەندەڵی و تیرۆریزمی و تاد ..، بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە لە تاك و خێزان و خانەوادەو كۆمەڵگە لۆكاڵییەكانەوە چ لە قوتابخانەكان یان لە سەندیكا و ڕێكخراوەكان و پارتەكانەوە دەست بە چاكسازی كۆمەڵایەتی بكرێت و مەبدەئی ((ئەوەی ڕێزلە بەرانبەر نانێت، ڕێزی خۆی ناگرێت)) جێبەجێ بكرێت،هەرچی تەعدا لە مافی بەرانبەر بكات كەسایەتییەكی نەخۆشە و مەبدەئی تۆڵەو ڕق و كینە دەخاتە ناو ناوەندەكانی كۆمەڵگەوە، پەرەپێدانی ڕێزگرتن لە بەرانبەر ئەوی دی بەرەو ئاڕاستەكانی دیموكراتی ڕاستەقینەمان دەبات و بەرژەوەندییە تایبەتییەكان و لەمەرامە شەخسییەكان دوورمان دەخاتەوە، پەروەردەكردنی كەسایەتی مرۆڤ بە فەلسەفەی دیموكراتیەت وادەخوازێت كەسایەتییەكان بەرپرسیارانە بیر لە بونیادنان بكەنەوە، ئەمەش بە خۆڕسكانە نەك بەو شێوەیەی كە لە فەلسەفەی ((نانت پێ دەدەم و دەنگم پێ بدە)) هەیەو بە هۆیەوە كەسایەتی مرۆڤ تێكدەشكێنێت، یان نەك بەو بیركردنەوەیەی كە دەڵێت ئەوی تر مادام وڵات دەدزێت با منیش هەندێك لە سامانی وڵات لرف بكەم و لە پێناوی خانەوادەكەمدا بیدزم، چ بە ڕێگەی بەرتیلخۆری یان بەخشش و دزی ژێراو ژێر. تاد ..
لە ڕێی ئەم پرسیارانەوە كۆمەڵێك هاوكێشەی ئەرێنی و پۆزەتیڤ دروست دەبن گەر بە دروستی وەڵامەكانیمان دەست بكەوێت كەسایەتی تەندروستمان بۆ دەردەكەوێت :
ئەوی دی قبوڵ دەكەیت لە پێناوی بووژانەوەی برایەتی نێوان مرۆڤ و مرۆڤدا ؟
لە قبوڵكردنی ئەوی تردا بەختەوەربوونی خۆت دەبینیتەوە ؟
بڕوات بەو پەندەیە كە دەڵێت بەهەشتیش بێ ئەوانی دی خۆش نییە؟
یەكسانیت پێ باشە لەنێوان خۆت و ئەوی دیدا؟
ئەوی دی هەندێك جار دەخەیتە شوێنی خۆت و دەسپێشخەر دەبیت بۆ چاكەكردن لەگەڵیدا؟
خۆت بەناوەند دەزانیت لە مامەڵەتكردن لەگەڵ ئەوی دی یان ئەوی دی بە پاشكۆی خۆت نازانیت و هەوڵ نادەیت بۆ سڕینەوەو تەهمیش كردنی و لە پلە و پایەی دانابەزێنیت؟
ئەم دەسپێكە لەو پرسیارانەدا پێویستی زیاتری بە دیالۆگ و لەسەر نووسین و وتووێژە تا بەڕێگەی دروستەوە هەمووان پێكەوە بژیێین؟ ڕات چییە بۆ ئەم جۆرە چارەسەرە؟ڕای تۆ گەر بونیادنەرانە بێت تەواوكەری ئەم ڕاپۆرتەیە كە مەبەستمە تێیدا بڵێم ئەوەی دەیەوێت لە كۆمەڵگەیەكی ئەرێنی تژی بە كاركردن و بونیادنانی كۆمەڵگەی یەكسان بژیێت دەبێت بە سیستمی دیموكراتی ڕازی بێت و ڕێز لە هەمووان بگرێت و بە فرۆشتن و كڕینی ناو بازاڕی سیاسەتەوە خەریك نەبێت تا لە دنیای سەربەستبوونی سلبییانە رزگارمان بێت و بكەوینە ناو دنیای ویژدان و ئانای دیموكراتییەوە كە لەناوەندێكی كۆمەڵگەیی فرەیی و یەكسان و رێزگرتووی راستەقینەدا واتا و چەمكەكانی دەچەسپێن.
باشتروایە ئەو ئاواتانە بۆ خۆمان بخوازین و دیالۆگ لەگەڵ ئەوانی تردا سازبكەین و بەشێوازێك كە ڕۆشنگەرانەو شەفافانە بێت تا بە ئومێدی گەیشتن بەچەمكەكانی یەكسانی و فرەیی ڕۆژانەی ئەم كۆمەڵگەیەمان ڕۆشن بكەینەوە ..
ئەوەشمان لەیاد نەچێت هیچ ئانایەك ڕەهایی نییە لەناو مرۆڤایەتیدا بەبێ ئەوی دی، هیچ بەختەوەرییەك لە ئانادا بوونی نابێت بەبێ یەكسان بوونی خۆیی و ئەوی دی، هەر ئانایەكی ناو سەنتەرو گشتگیر و كۆسمۆپۆلیت و ڕەها لە ئاكامیدا تەعدایەكی ڕاستەوخۆیە لەوی بەرانبەر هەروەها دڵەڕاوكێ و هەستنەكردنە بە ئارامی و ئاسایش و دواجار بە هەدەردانی خودی ژیان و بوون و وجودی مرۆڤایەتییە..