ئاسۆ كەریم

هەڵبژاردنی گشتی لە هەر وڵاتێكدا كە دیموكراسی و فرە حزبی تێدا بێت، پێشهاتێكی گرنگە لە ژیانی دەوڵەت و كۆمەڵدا، چونكە لە رێگەی سندووقی دەنگدانەوە، ئاڵوگۆڕی بەئاشتییانەی دەسەڵات دەكرێت.

لە توركیا لە دوای پەنجاكانەوە، سیستەمی تاكحزبی نەما. هەرچەندە قانوونی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی گەورەی میللی (پەرلەمان)، بەدەستهێنانی رێژەی 10%ی دەنگەكانی لەسەر ئاستی توركیا كردۆتە مەرج بۆ چوونە ناو ئەنجوومەنەوە، ئەمەش بۆتە رێگر لەوەی كە هەموو پێكهاتەو ئاراستەكان لە ئەنجوومەندا جێگەیان ببێتەوەو نوێنەرایەتیان تێدا هەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا سندوقی دەنگدان، دەرفەتی بۆ ئاڵۆگۆڕی دەسەڵات لە توركیا كردۆتەوە.
لە هەڵبژاردنی ساڵی (2002)دا، پارتی دادو گەشەپێدان (ئاق پارتی) كە حزبێكی تازە دامەزراو و میانڕۆی كونزەرڤاتیڤ و باكگراوند ئیسلامییە، زۆرینەی كورسییەكانی ئەنجوومەنی گەورەی میللی توركیای بردەوە و بەتەنیا حكومەتی پێكهێنا. ئەو بردنەوەیە، شكستێكی گەورە بوو، بۆ بەرەی ناسیۆنالیست و بەناو «عەلمانی»ی تورك. لە هەڵبژاردنی تەمووزی 2007یشدا، دیسان ئاق پارتی بردیەوە، هەرچەند لەچاو 2002، رێژەیەكی زۆرتری دەنگەكانی لە توركیا بەدەستهێنا، بەڵام ژمارەی كورسییەكانی كەم بووەوە، بەڵام سوكانی حوكمڕانیی لە دەست مایەوە. هەروا لە دوا هەڵبژاردنی شارەوانییەكانیشدا، ئاق پارتی هەژموونی خۆی لە دەست نەدا...
لەو 9 ساڵەدا، ئاق پارتی سەنگەر دوای سەنگەری لە ناسیۆنالیست و بەناو عەلمانییەكاندا گرتووە. هەنووكە ئاق پارتی (حكوومەت، سەرۆكایەتیی كۆمار)ی بەدەستەوەیە، لەناو پەرلەمانیشدا، هەرچەندە ئاق پارتی كەمتر لە 2/3ی ژمارەی ئەندامانی پەرلەمان، كورسی بەدەستەوە بوو، بەڵام لەچاو هەردوو حزبی (پارتی گەلی كۆماری «جەهەپە» حزبەكەی ئەتاتورك و پارتی نەتەوەخواز «مەهەپە» پارتێكی توندڕۆی توركە و بە حزبی گورگە بۆرەكان ناسراوە) پێگەیەكی بەهێزتری هەبوو. لەماوەی پێشوودا «دادگەی دەستووری»یش بە قازانجی ئاق پارتی، گۆڕانێكی بەسەردا هات. لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوەیی، دیسان ئاق پارتی قسەی دەڕوات. بێ لەوە بەشێكی یەكجار گەورەی میدیای توركیا، لەژێر باندۆری ئاق پارتی و دۆستانی ئەو حزبە دایە. راستە زانكۆكان، سەربەخۆیی خۆیان هەیە، بەڵام دیسان پێگەی ئاق پارتی لاواز نییە، بەڵام هێشتا وەكو سەنگەرێك بەتەواوی نەكەوتۆتە ژێر كۆنترۆڵی ئەو حزبەوە. تاكە سەنگەرێكی بەهێز، كە وەكو خۆی مابێتەوە، سەنگەری سوپایە. لە مێژووی توركیا، سوپا خۆی وەكو داكۆكیكاری هەرە بەهێزی توركیای كەمالی و عەلمانی نیشانداوەو لە هەندێ وێستگەی گرنگدا راستەوخۆ، دەخالەتی لە سیاسەتدا كردووە. هەردوو حزبی «جەهەپە و مەهەپە»، پشووێكیان بە سوپا خۆشە. چونكە هەر سوپا بووە، (4) جار لە ساڵەكانی (1960، 1971، 1980، 1997) كودەتای كردووەو سەرە داوەكانی خستۆتەوە ژێردەستی خۆی. تەنانەت دوا دەستووری توركیا (1982)، لەسایەی جەنراڵە كودەتاچییەكانەوە نووسراوەتەوە. هەرچەندە ئەو دەستوورە، زۆر بڕگەو ماددەی دەستكاری كراون، بەڵام هێشتا وەكو قانوونی هەرە باڵا و ئەساسیی، نەك هەر دەستوورێك نییە رێگە بۆ ریفۆرم و كرانەوە خۆش بكات، بەڵكە كۆسپێكی هەرە گەورەیە لە رێگەی ئەو كرانەوەیەدا كە ئاق پارتی باسی دەكات، بەتایبەتی سەبارەت بە كورد و زمان، ناسنامەو مافە كولتووری و سیاسییەكانی.
هەندێ لە چاودێران، پێیانوایە، هەڵبژاردنی 12ی حوزەیران، هەڵبژاردنێكی یەكلاكەرەوەیە. بەو مانایەی كە لە سایەی ئەنجوومەنی ئایندەدا، بكرێت دەستوورێكی مەدەنی و كراوە بێتە ئاراوە كە رێگە بۆ چاكسازیی بنەڕەتی لە بنیادی دەوڵەتی توركیادا بكاتەوە و بە یەكجاری دەستی سوپا لە دەخالەتكردن لە سیاسەتدا دووربخاتەوەو مەودایەكی بەرفرەتر بۆ ئازادییە فەردی و دەستە جەمعییەكان، بەتایبەت لەئاست كوردو خۆبەڕێوەبردنی ناوچەیی بكاتەوە.
بە بڕوای من، ئەو شەپۆلی گۆڕانكارییەی رۆژهەڵاتی ناوینی گرتۆتەوە، بەگشتی «تەزكیە»ی ئەو سەمتەیە كە ئاق پارتی كاری بۆ دەكات. ئەمەش وا دەكات رێژەیەكی زۆرتری دەنگدەران، بەقازانجی ئاق پارتی دەنگ بدەن و بۆ ماوەی (4) ساڵی تریش، حكوومەت بكەوێتەوە دەست ئەو حزبە كە نەك هەر نوێنەرایەتی تەوژمی میانڕۆ، كۆنزەرڤاتیڤی باكگراوند ئیسلامی دەكات، بەڵكە توخمگەلێكی لیبراڵ و تەنانەت خەڵكێكی مەیلەو چەپیش هاتوونەتە بەرەی ئەو حزبەوەو لە حزبە ناسیۆنالیست و بەناو «عەلمانی» و «چەپ»ەكانی توركیا تەریونەتەوە.
دیارە، توركیا وەكو هەر دەوڵەتێكی تری فرە ئیتن و پێكهاتەی ناوچەكە، لە دامەزرانییەوە (1923) تا ئەمڕۆ، دەوڵەتە نەتەوەی تورك و زۆر سانترالیست و كاریگەر بووە بە قوتابخانەی ناسیۆنالیزمی ئەڵمانی. لە (20) ساڵی رابردوودا، كورد لە توركیا بە دوای ناسنامەی نەتەوەیی خۆی كەوتووە و لە هەوڵی ئەوەدایە، بەرانبەرەكەی ئەو ناسنامەیە بەڕەسمی بناسێت. ئەگەر پێش (2002)، حزبەكانی توركیا، لە ناوچە كوردنشینەكاندا، دەنگدەر و پشتیوانیان هەبووبێت، یان هەندێ لە كوردان لەناو ئەو حزبانە كاریان كردبێت بەو هیوایەی لە رێگەی مافی هاووڵاتیبوونەوە، كوردیش بگرێتەوە، ئەوا لە دوای ئەو مێژووەوە، ئاق پارتی لێ دەرچێ، ئەو حزبانە زۆر كزو نابووت بوون و تەواو بوونەتە حزبی لۆكاڵ و «خالص» توركی..
لەم هەڵبژاردنەدا، كێبەركێ لە ناوچە كوردنشینەكاندا لەنێوان كاندیدەكانی ئاق پارتی و ئەو كاندیدانەدایە كە (پارتی ئاشتی و دیموكراتی- BDP) وەكو كاندیدی سەربەخۆ، پشتیوانیان لێدەكات. دیارە، ئاق پارتی، لەم هەڵبژاردنەدا، كاندیدە كوردەكانی خۆی گۆڕیون، پەرلەمانتارە كوردەكانی خۆی كاندید نەكردووەتەوە، گوایا لەناو كورداندا چوست و چالاك نەبوون، بەڵام پێناچێت ئەو كاندیدانەی ئاق پارتی چانسیان لە هەڵبژاردنی 2007 زۆرتر بێت و دەنگێكی زیاتر بهێنن. تەنانەت پێموایە ئاق پارتی ناتوانێ پارێزگاری لەپێگەو كورسییەكانی خۆیشی لەوێ بكات. لەهەمانكاتدا، لە بەرەی (بەدەپە)دا، وێرای (ئەحمەد تورك، لەیلا زانا و چەند كەسایەتییەكی تر)، سیاسەتووانی وەك (شەرەفەدین ئاڵچی) و نووسەرو روناكبیری باكگراوند ئیسلامی وەك (ئالتان تان)یش كە هەردووكیان (بەدەپە)یی نەبوون، هاتوونەتە پێشەوەو خۆیان لە دیاربەكر كاندید كردووە. ئەمەش خۆی لە خۆیدا، بە رای من، كرانەوەی (بەدەپە) و لە پشت ئەویشەوە (پەكەكە) دەردەخات لە راست كەسانی سەربەخۆ و خاوەن هەڵوێست و باكگراواندی جیاواز، هزر دەكرێت ئەمجارە لەچاو هەڵبژاردنی (2007)، ژمارەیەكی زۆرتر لە كاندیدەكانی بەرەی (بەدەپە) بچنە ناو پەرلەمانی توركیاوە، چونكە لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانیشدا (بەدەپە)ییەكان هەنگاوێكی تر هاتنە پێشەوەو پێموایە ئەمجارە هەنگاوێكی تریش دەچنە پێشەوە...

ئەگەر ئەم شیكردنەوەیەم ڕاست بێت، ئاسۆی چارەسەركردنی كێشەی كورد رووناكتر دەبێت، بەتایبەتی ئەگەر بە ئاق پارتی و بە كاندیدە سەركەوتووەكانی (بەدەپە) توانرا، 2/3ی ئەندامانی ئەنجوومەن (واتە 367 و بەسەرەوە) پێكبهێنن، چونكە ئەودەمە بۆ ئاق پارتی رێگا خۆش دەبێت بە هاوكاری (بەدەپە) چاكسازی بكات و لە هەمانكاتدا بۆی ساغ دەبێتەوە بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد، دەبێت رووی دەمی لە (بەدەپە)ییەكان بكات.. بەمەرجێ خیتابە سیاسییەكەی (بەدەپە)ش بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد، كۆنكرێت و روون بێت كە چی دەوێت.. ئەگەر پەرەسەندنەكان وا كەوتنەوە، ئەوا كاریگەریی دەبێت بۆ سەر پەرەسەندنی بزووتنەوەی كوردایەتی لە ناوچەكە بەگشتی.. دەمێنێتەوە، تا چەند پەكەكە و ئۆجەلان بەتایبەتی لەم ماوەیەدا، لە بەرانبەر پەلامارو ئۆپەراسیۆنەكانی سوپا و لەدەستدانی گیانی گەریلاكانیان، خۆ لە ئاخاوتن و جاڕنامەی ئینفیعالی دەپارێزن، چونكە لەبەرانبەر ئەو ئاخاوتنانەدا، بوار خۆش دەبێت هەستی ناسیۆنالیستی توركانەی «گورگە بۆرەكان» بوروژێت و لەئەنجامدا دەنگدەر بۆ جەهەپەو مەهەپە زیاد ببێت و ئاق پارتی ناچاری گوێگرتن بێت لەوان...