باری سیاسی ئەمڕۆ لە عێراق و بە تایبەتیش لە بەغدا، ئاماژە بە كەڵەكەبوونی گرفتە سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان دەدەن، كە بەخراپی لەسەر لایەنی كۆمەڵایەتییانەی توێژو چینە هەژارو كرێكارەكانی ناو كۆمەڵگەی عێراقی رەنگیان داوەتەوە، حكومەتی مالیكیش ناتوانێت ڕێگەچارەی گونجاویان بۆ بدۆزێتەوە. بەو شێوەیە ئەم حاڵەتەی گێژاوو شڵەژانی ئێستا دەبینینەوە كە پێگەكانی پارتە سیاسییەكان و شەقامی گرتۆتەوە، ئەم چەقینەی ئێستا لەچارە دۆزینەوەدا ڕێگەخۆشكەری گەڕانەوەی هێزە تیرۆریستییەكانی ناوخۆو خۆرهەڵاتی ناوەندە بە هەموو جەمسەرەكانییەوە، كە رۆژانە ئەو هێزانە دەڕژێنە ناو كۆمەڵگەی عێراقی و لەڕێی ئەنجامدانی كارو كردەوەی تیرۆریستییەوە زیانی گەورە بە خەڵكی دەگەیەنن، چ لە ڕێی تەقاندنەوەی جێگە هەستەوەرەكانی ناو بەغدا یان بەهۆی كوشتنی گەورە بەرپرسانی سەربازی و پزیشكان و زانایان لە ڕێی دەمانچەی بێدەنگەوە، یان لە ڕێی چالاكی تێكدەرانەوە كە بەڵگەن لەسەر ئەوەی دەستی تیرۆر خزاونەتە ناو جومگەكان و دروستكارانی بڕیاری سیاسی شێواندووە، لەلایەكی دیكەوە گەندەڵی و بەرتیلخۆری و فرت و فێڵی كارگێڕی بڵاوبوونەتەوەو دامودەزگا بەرپرس و ئاسایشییەكان لەئاست باڵا دەستی گەندەڵكاراندا دەسەوەسان ڕاوەستاون و ناتوانن لەسەر ئاستە هەرێمی و نێودەوڵەتی و ناوخۆیی لێپرسینەوەیان لەگەڵ ئەنجام بدەن، ئاڵۆزبوونی ئەم قەیرانە جەخت كردنەوەیە لەسەرگرفتە بونیادییەكانی كە ساڵەهای ساڵە عێراق بەدەستییانەوە گیرۆدەی خواردووەو كەوتۆتە بن كڵێشەی سیستمی حوكمڕانی، بێ متمانەیی لەناو خەڵكی وڵاتەكەدا دروست كردووە، تواناو ئەركی تەواوەتی نەخراونەتە گەڕ بۆ ڕیشەكێشكردنی ئەو گرفتانەو نەهێشتنیان، بۆیە گرفتەكان بەبەردەوامی خۆیان بەرهەم دێننەوە، لەلایەكەوە هەموو هێزە سیاسییەكان دادو بێدادیانە لەتاو بەش بەش بوونی هۆزگەرێتی و عەشیرەتگەری و ناوچەچێتی كەچی خۆیشیان بە مكوڕیی و سووربوونەوە كاری لەسەر دەكەن تا لەناو جومگەكانی كۆمەڵگەدا ئەكتیڤتری بكەن..

هەر كەسێك بە وردی بەدواداچوون بۆ بارودۆخەكە بكات، دەگاتە ئەو قەناعەتەی كە قەیرانێكی بونیادیانەی قووڵ هەیە بۆ دوورخستنەوەی كۆمەڵگە لە دەوڵەت وەك لەم خاڵانەدا بەدەردەكەون:
1ــ بێتوانایی سەرۆك وەزیران لەئاست دامەزراندنی جومگە سەرەكییەكانی حكومەتی عێراقی و دانەنانی هەر سێ وەزیرانی ئاسایش و سەربازی و ناوخۆ لە كات و شوێنی گونجاوی خۆیدا، چونكە ئەو دەسەڵاتە لەلایەن سەرۆكی لیستی دەوڵەتی یاساو حزبی دەعوە لەلایەك و ئیفلیج بوونی حكومەت لەئاست راپەڕاندنی ئەركەكانیدا لایەكی ترەوە پەكی خراوە..
2ــ بێدەسەڵاتی پارتە سیاسییە دەسەڵاتدارەكانی لە حوكمڕانیدان لە ئاست جێبەجێكردنی خاڵەكانی ڕێكەوتنی نێوانیان بۆ دامەزراندنی ئەنجوومەنی باڵای داڕشتنەوەی سیاسەت، كە بە ناوبژیوانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەڕێز مسعود بارزانی ئەركەكانی ئەو ئەنجوومەنە لە دەسپشخەرییەكدا دیاری كرابوون، بەڵام ئەو بێدەسەڵات بوونەی پارتەكان وای لە ئەیادعەللاوی كرد لەو بەرپرسیارێتییەی كەلەبەرانبەر هاوپەیمانی بۆ حكومەت هەیبوو خۆی ڕزگار بكات و گۆشەگیربێت ..
3ــ تەجەللابوونی ململانێی حزبیانەو كێشمەكێشی نێوان لیستەكان لەسەر دیاركردنی چالاكییەكانی حكومەت و دواخستنی بابەتە گرنگەكانی كە بەرژەوەندی خێرای گەل دەیانخوازێت تا ڕادەی ئەوەی سەرۆكی پەرلەمانی بە بێلایەن نەبوونی لەو ڕووەوە پێ تاوانباركرا.
4ــ یەكنەبوون و فرەڕایی لەهەمبەر رێككەوتنی ئەمنی نێوان ئەمەریكاو عێراق لەسەر كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عیراقدا، هەندێ لە لایەنەكان هاش و هوش و موزایەدەیان بەم بابەتەوە دەكرد بێ ئەوەی بیر لە بەرژەوەندییەكانی گەلەكەیان بكەنەوە كە پێویستیان بەسەقامگیری و لەناوبردنی ئەو تیرۆرە هەیە كە بینەقاقای هەموو وڵاتەكەی گرتووە ..
5ـــ گەرچی ئاماژە دەدرێت بەخستنەگەڕی توانا بۆ چارەسەركردنی هەڵوێستی ئاسایش لە وڵاتتدا بەڵام هێزە تیرۆریستییەكان دەرفەتی زێڕینیان لەم ململانێ سەختانەی نێوان هێزەكانیان بۆ هەڵكەوتووە ئەوەیش بەگەیشتنیان بۆ ناو پێگەكانی زانیاری و دواتر لێدانی زەبری كەمەرشكێن لە كۆمەڵگە و دامودەزگاكانی، باری ناهەمواری ئابووریش هاوكارە بۆ سازكردنی زەمینەی تەشەنەكردنی ئەو هێزانەی خەریكی تێكدانی وەزعەكەن و ئەویش بە فریودانی كەسانی بێكارو دەروون نەخۆش بۆ هاوكاریكردنیان لە كارە تیرۆریستییەكانیاندا، لەم ڕووەوە تۆڕی قاعیدەو لایەنگرانی عیزەت دووری و سەدامییەكان و كەسانی هەلپەرست هەموو كارو ئامانجیان كۆكردۆتەوە بۆ لەباربردنی وەزعەكەو لەم لاشەوە ئەنجوومەنی زانایانی ئیسلامی سووننە مەزهەب بە فیتی هەندێ لایەنی هەرێمی دەوروبەری عێراقەوە سەرپۆشی سیاسییان بۆ گرووپە تیرۆریستییەكان دروست كردووە، ئەم واقیعەش بەهۆی خۆپیشاندانە شۆڕشگێڕە بەردەوامەكانی وڵاتانی عەرەبییەوە ئاڵۆزتر بوو كاتێك كۆنگرەی كۆمكاری عەرەبی لەبەغدا دواخرا بۆ كاتێكی نادیار .
6- لاوازی حكومەت لەبەرامبەر ئەو گەندەڵییەی كە ناوەندەكانی ژیانی لە وڵاتتدا تەنیوەتەوە، تاكو ئێستاش عێراق لە پێشەوەی ئەو وڵاتانەیە كەزۆرترین گەندەڵی دارایی و كارگێڕی لەجیهاندا تێدایە، شوێنەواری خراپی بۆ سەر دانیشتووانی عێراق هەیە، لەئاكامی ئەو زیانە توندەی كە بەر پڕۆسەی پەرەپێدانی ئابووری و ئەنجامدانی پرۆژەكان دەكەوێت، ئەمە جگە لە شوێنەوارە خراپەكانی بۆ سەر داهاتی تاكەكەسی و نادادپەروەری لەسەر دووبارە دابەشكردنەوەی داهاتەكان، تەنانەت دەرامەتێكی گەورەی دەوڵەت بەفیڕۆ دەچێت و دەبرێتە دەرەوەی وڵات، ئەمەش هەمووی لەبەرژەوەندی كۆمپانیا قۆرخكارە بیانییەكان و بەشێكی زۆری كۆمپانیا گەندەڵكارە نێوخۆییەكان و كەسانێكی گەندەڵكار لەناو دامەزراوەكانی دەوڵەت و دەرەوەی ئەم دامەزراوانەن و سوودمەندن لەو گەندەڵی و بێسەروبەرییە.
7- پێویستە ئاماژە بەدواخستن و جێبەجێ نەكردنی ماددەی 140ی دەستووری بدرێت، كە بارگرژی و نائارامییەكی توندی لەو ناوچانە لێكەوتۆتەوە بەتایبەت لە كەركوك، كەمن وای دەبینم واقیعی حكومی و ململانێ سیاسییەكان و بیروبۆچوونە دژ بەیەكەكان ڕێگرن لەبەردەم چارەسەركردنی ئەو كێشانە.
ئەم گرفت و كێشانەو چارەسەرنەكردنیان خەسڵەتێكی سیاسیانەی لەخۆ هەڵگرتووەو، بەردەوامیشی هەیەو بەبەردەوام خۆیان نوێ دەكەنەوە لەچوارچێوەی ئەو ململانێ بەردەوامەی لەسەر دەسەڵات و دارایی لەعێراقدا بوونیان هەیە. لەدەرئەنجامیشدا هەموو ئەم گرفت و كێشە ئاڵۆزە ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ژینگەیی و سەربازی و مەدەنیانە زیانێكی تووندی بۆ سەر باروگوزەرانی گەلانی عێراق هەیە، بەرادەیەك زیانەكانی لەسەر هەموو تاكەكاندا رەنگ دەداتەوە بەتایبەتی بۆ سەر گەنجەكان، كە لەچەند مانگ و هەفتەی رابردوودا بەهۆی باهۆزی گۆڕانكارییەكانی وڵاتانی دەوروبەریشی گرتەوە ئاڵۆزتر بوون .
هەموو چاودێرو كەسێكی ئاسایی دەتوانێت ئەم واقیع و بارودۆخە تۆمار بكات و بەئاشكرا لایەنی نێگەتیڤی دیارو لەبەرچاون، تەنانەت زۆربەی جار بەرپرسانی باڵای دەوڵەت و حكومیی یا لەئەنجومەنی نوێنەران و هەندێك لە پارتە سیاسییەكانیش ئاماژەی پێ دەدەنەوە، بەڵام ئەوەی زۆر گرنگە وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارەیە: كە ئایا لەتوانای حكومەتی مالیكی دایە چارەسەرێك بۆ ئەم دۆخە ئاڵۆزو گرفت و كێشە هەڵپەسێردراوانە بدۆزێتەوە؟ گەرچی نیشانەو داتاو زانیارییەكان ئەوە دەردەخەن كە دۆخەكە زۆر دوورە لەچارەسەرەوە، بەڵام پێویستە ئەوە بپرسین ئایا ڕێگا چارەسەر و بیروبۆچوونەكان بۆ چارەسەركردنی بارودۆخی ئاڵۆزی ئەمڕۆی عێراق چییە؟
سێ بەشی ئەو ماوەیە تێپەڕ بووە كە مالیكی دیاریكردبوو تەنانەت پابەندیش بوو لەبەردەم گەل و ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەران بۆ ئەوەی بارودۆخەكە بەرەو چارەسەركردن بەرێت و لەم واقیعە تاڵە تێپەڕ بێت و دەست بەچارەسەركردنی ئەو كێشانە بكات كە خواستی خۆپیشاندەرەكانی شارەكانی عێراق بوو، تاكو ئێستا هیچ جێبەجێ نەكراوە تاوەكو توانایی خۆی بسەلمێنێت بۆ چارەسەركردنی بارودۆخە ئاڵۆزەكە؟ چی بكرێت؟
وای دەبینم بارودۆخەكەی عێراق كەوتۆتە ناو دەمی شووشەیەكی تەسكەوە، بەپێی هاوكێشەكانی ئێستا زەحمەتە بتوانرێت لەم دۆخە دژوارە دەربازمان بێت، تەنانەت لە سوود و بەرژەوەندی هیچ لایەن و پارتێكی سیاسی بەشداربووی ناو پرۆسەی سیاسی ناكەوێتەوە، هەموویان سوورن لەسەر ئەو مافانەی كە پێی دەڵێن مافە یاسایی و شەرعییەكان و ئامادە نین دەستبەرداری بن، ئەم دۆخەش دەمانباتە بەردەم چوار ئەگەر كە مەرج نییە چارەسەری قەیرانەكە بكەن .
1- ئەگەری هێشتنەوەی بارودۆخەكە هەروەك خۆی كە ئەمەش نزیك دەبێتەوە لە تەقینەوە كە دواتر نازانرێت ئاكامەكانی چی دەبێت .
2- ئەگەری ئەنجامدانی ریفۆرمێكی ئیداری لە ڕێگای دابەشكردنی هێزەكانەوە تا پاڵ بنێن بە رەوڕەوەی باشتر بوونی بارودۆخی سیاسی، بەڵام ئەم چارەسەرە لە ناو تەرازووی هێزەكانی ئێستادا زامنكەر نییە چونكە رێكخستنەوەی وەزاری هاوسەنگی هێزەكان ناگۆڕێت، بەڵكو لاسەنگ تریان دەكات.
3- وازهێنانی مالیكی لە سەرۆكایەتی حكومەت و هەڵبژاردنی كەسێكی سەربەخۆ بۆ ئەو پۆستە ؛ حكومەتیش لە كۆمەڵێك وەزیری تەكنۆكرات پێك بهێنرێت تا بەرژەوەندی گشتی كۆمەڵگا لەبەرچاویان بێت نەك بەرژەوەندی تایبەتی هێزە سیاسییە هاوبەشەكانی ناو حوكم. ئەم حكومەتەش هەڵسێت بەرەتكردنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران و سەر لەنوێ هەڵبژاردنی گشتی لە دوای شەش مانگ، ئەمەش رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی تەرازووی هێزەكان گۆڕانكارییان بەسەردا بێت، هاوكاری دامەزراندنی حكومەتی زۆرینە بكات، لەپاڵ بەردەوام بوونی كاری ڕازیكردنی یەكتر بەڵام لەسەر حسابی لێهاتوویی.
4- حكومەتی مالیكی خۆی داوای هەڵبژاردنی نوێ بكات لەسەر ئاستی پارێزگاكان و ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقی لەماوەی شەش مانگدا . بەم شێوەیەش ریزبەندی سیاسی و كۆمەڵایەتی نوێ دروست دەبێت كە تا رادەیەك دوور دەبێت لەبەشكردنی هۆزگەرێتی، بەڵكو لەسەر بناغەی زۆرینەی پەرلەمانی و هاوپەیمانێتی گونجاو ئەنجام دەدرێت، ئەم چارەسەرەش زەمانەتی خوڵقاندنی كەشو هەوایەكی نوێیە. گۆڕانكارییە پێشبینی كراوەكان لەبونیادی ئەنجوومەنی نوێنەرانی تازەدا رەنگە لەئەنجامی ئەم پێنج خاڵەوە دەركەون :
• ئەو حكومەتەی هەڵبژاردنی ناحزبی ئەنجام دەدات هەڵبژاردنێك نەكەوتبێتە ژێر كۆنترۆڵی هێزێكی سیاسی دیاریكراوەوە ئەوە حكومەتێكی سەربەخۆیە.
• بەگشتی گۆڕانكاری سیاسی نوێ راماندەكێشێ بۆ دامەزراندنی هاوپەیمانێتی و لیستی هەڵبژاردنی نوێ كە جیاوازە لەوانەی لە ساڵی 2010 بینیمان.
• دروستبوونی ئاگایی و هۆشیاری سیاسی و كۆمەڵایەتی كە توانای زیاتری هەبێت بۆ جیاكردنەوەی بەرنامەكان و پاڵێوراوانی لیستەكانی هەڵبژاردن و هاوپەیمانێتییەكان بەسوود وەرگرتن لە هەردوو ئەزموونی 2005 و 2010.
• سەرپەرشتیكردنی نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی لە لایەن نەتەوە یەكگرتووەكان و كۆمكاری عەرەبی و ئەنجوومەن و گرووپەكانی مافەكانی مرۆڤ و كۆمەڵگای مەدەنی بۆ هەڵبژاردنی پێشنیازكراو بەشێوەیەكی فراوانتر لەوانەی پێشوو، هەروەها پابەندكردنی هەموو لایەك بە دووركەوتنەوە لەبەكارهێنانی پارەو بەخشین و ساختەكاری و ڕێگا گرتن بەپێی توانا لەم كارە نابەجێیانەدا.
• جێبەجێكردنی گۆڕانكارییەكی تەواوەتی لەپێكهاتەی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان، هەروەها چاودێری خستنەسەر پرۆپاگەندەو بەرنامەكان، ڕێگاگرتن لە دەستێوەردانی دەرەوە یان ڕێگاگرتن لە بەكارهێنانی فیكری ئایینی و نەتەوەیی و مەزهەبگەرایی سیاسی لە ململانێی هەڵبژاردندا .
لەمەوە بۆمان دەردەكەوێت ڕێگا چارەی دووەم نزیكترە لە واقیعییەتەوە بۆ هەموو لایەكیش باشترەو رەنگە زۆربەی لایەنەكان لەسەری كۆك بن، ئێستاش وێڕای موعاناتی زۆری خەڵكی و بەرفراوانبوونی بازنەی خۆپیشاندانەكان كە رەنگە تەرازووی هێزەكان بگۆڕێت وەك چۆن لە وڵاتانی عەرەبیدا زۆر لە هێزەكانی حوكمی گۆڕی كە ئەمەش گەشبینی دەخاتە ناو بارودۆخەكەوە كە مرۆڤی عێراقی بۆ لەمەودوا وشیارانەتر بچێتە نێو پرۆسەی هەڵبژاردنەوە ئومێدێكی زیاتری لادروست بێت، بەڵام گۆچانێكی ئەفسوناوی بۆ چارەسەری هەموو كێشەكان بەدەست كەسەوە نییە، تەنیا تواناو هێزی ئەو لایەنە سیاسی و دیموكراتیانە نەبێت كە هۆزگەرایەتی سیاسی و موحاسەسە رەت دەكەنەوەو ڕێبازی هاووڵاتیبوونی ئازاد و یەكسان بۆ چنینی توێژەكانی كۆمەڵگای عێراقی دەخوازن، هەموو ئاماژەكان بۆ سێ گریمانە راماندەكێشێ ئەگەر سەرۆكی وەزیران چارەسەری گونجاوی لە چوارچێوەی حكومەتی ئێستادا بۆ نەدۆزرێتەوە ئەوا دەكەوێتە رووبەڕووی ئەم سێ گریمانەیەوە، سەرۆك وەزیرانیش قوربانی بەژیانی سیاسی نادات بەڵكو قبووڵی تەحەدا دەكات، چونكە هەموو هەڵبژاردنەكانی بەردەم هێزە سیاسییەكانی عێراق قورسن، سەرۆك وەزیران دەبێت ئەلتەرناتیڤ بۆ ئەم بارودۆخە چەقیوەی ناو ژیانی سیاسیی لەناوخۆدا بدۆزێتەوە نەك لە ڕێی هاتوچوون و گەشتەكانی بۆ وڵاتانی دەروبەرو مۆركردنی رێكەوتنامەی نێودەوڵەتیەوە كە بارو گوزەرانی خەڵكی بێ چاك ناكرێت، ئەم قەیرانەی ئێستا زیان بەهەموو لایەك دەگەیەنێت تەنیا تیرۆرستان و هێزە گەندەڵكارەكان سوودی لێوەردەگرن كە رۆژانە لەم بارودۆخەدا چەكەرەی زیاتر دەكەن و گەورە دەبن. بارودۆخەكە زیان بەسەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران و وەزیرەكان و هەموو ئەندامانی پەرلەمان و حزبە هاوبەشەكانی ناو حوكم دەگەیەنێت تەنانەت بەوانەش كە لەدەرەوەی حوكمن، زیانمەندی گەورەش گەلی عێراقە بەهەموو چین و توێژەكانیەوە كە لەلایەن تیرۆرستانەوە كراونەتە ئامانج، بۆیە ڕێگا چارەی گونجاو بۆ دەرچوون لەم قەیرانە تەنیا ئومێد بەخۆدان نییە، بەڵكو كاركردنی جدی و دڵسۆزی نواندنە لەلایەن هەمووانەوە بەم شێوەیە دەتوانرێت ئەم گرفتە كەڵەكە بووانەی ساڵەهای ساڵە لە عێراقدا دروست بووە چارەسەر بكرێن، چونكە بەمانەوەی گرفتەكان ئاڵۆزی زیاتر دەكەوێتە ناو كۆمەڵگاوە.

دواجار لە حاڵەتی چارەسەرنەكردنی قەیرانەكە لەلایەن سەرۆك كۆمارو سەرۆكی حكومەت و سەرۆكی پەرلەمان و پارتە حوكمڕانەكانەوە ئەو كاتە چارەسەر دەكەوێتە ناو دەستی گەلی عێراق خۆیەوەو باشترین بەڵگەش لەسەر ئەم بۆچوونەم ئەو چارەسەرە ئاشتی خوازانەیەی هەندێك وڵاتی عەرەبی بوو كە لە ڕێگای خۆپیشاندانی ئاشتیخوازانەوە داواكاری بۆ چاكسازی دەكرا، گەر قەیرانەكە درێژە بكێشێت دوور نییە لە عێراقیش واقیعێكی وا نەیەتە پێشەوە كە هیچ كەسێك پێشبینی ناكات چۆن دەكەوێتەوە.