لەسەنتەرەكانی ستراتیژیەتی نێودەوڵەتیدا باس و خواسەكان لەسەر سێ قەیرانی ناهەموار لە چڕبوونەوەدان، ئەوانەش لەقەیرانی خۆراك و ئاوەوە دەستپێدەكات بەپەرچەكردارە ئاسایشی و كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكانییەوە، دواتر چڕبوون و هاوبارگەبوونی ئەو دوو قەیرانە كە بەهۆیەوە قەیرانی وزەی هایدرۆكاربۆنی لەناو وڵاتان و دەوروبەریان دەستی پێكردووە. بەپێی ڕاوبۆچوونی شارەزایان ساڵەكانی 2015 ـــ2020 سەرەتایەكی سامناكە بۆ دروستبوونی قەیران لە كەمبوونەوەی ئاوی شیرین و خاوێن بەتایبەت لەخۆرهەڵاتی ناوەند((گوڵانی ژمارە 817 لە 7/2/2011 ساڵی 2010 )) ئەو ساڵانە سەبارەت بەتواناسازی دەرهێنانی نەوتی هەرزان و ئاسان سەرەتای كۆتاییەكان بوو، وێڕای دەسپێكردنی سەردەمی كۆتایی هێنان بەمۆڵەتەكانی بەرهەمهێنانی خۆراك و دانەوێڵە لەجیهاندا..

تەكنەلۆژیای داهاتوو بۆ دەرهێنانی دواتنۆكی نەوتی خاو پشت بەشێوازە ڕێگەی پێشكەوتووتر دەبەستێت (ئەمەش لەقووڵایی زیاتری ناو زەمینەوەو لەسەرو ڕێژەی لە %35ی ئەوەی كە ئێستا دەردەهێنرێت) بەڵام ئەوەی پسپۆرانی بواری پەرەپێدانی بەردەوامی نیگەران كردووە، كاراكردن و خێرابوونی ئاستەكانی بەكارهێنانی نەوتە لەجیهاندا، لە سەدەی ڕابردووەوە كە لەماوەی 120 ساڵێكدا نزیكەی یەك ترلیۆن نەوت دەرهاتووە، دروستبوون و پێكهاتنی ئەو ڕێژەیەش لەژێر زەمیندا ماوەیەكی زەمەنی دوورو درێژتری جیۆلۆژیی ویستووە تا نەوتی هایدرۆكاربۆنی لە ناخی زەویدا چڕبۆتەوە، جێی وەبیرهێنانەوەیە بە پێی ئەگەرەكانی ڕێكخراوی (iea) لەچەند دەیەیەكی تردا دووەمین ترلیۆنی نەوت دەردەهێنرێت بەهۆی زۆربوونی خێرای ڕێژەی دانیشتووانەوە، كەساڵانە 83 ملیۆن زیاد دەبێت و ئاستی داواكاریش بۆ نەوت لە ساڵی 2030دا لە 84 ملیۆن بەرمیلی ڕۆژانەوە بۆ 100ــ116 ملیۆن بەرمیل ڕۆژانە بەرزدەبێتەوە..
بەكارهێنانی جیهانییانەی وزەش لە12،5ترلیۆن وات هەڵدەستێت بۆ 16،9ترلیۆن وات، بەشێوەیەك لەساڵی 2030 بەكارهێنانی وزە لە ئەمەریكا دەگاتە 2،8 ترلیۆن وات، ئێستاش ساڵانە لە جیهاندا 73 ملیۆن ئۆتۆمبێلی گچكەو گەورە دروست دەكرێت و، زیاتر لە 900 ملیۆنیشی لەسەر زەویدا هەن كە هەموویان نەوتیان دەوێت و ژینگەی زەویش ژاراوی دەكەن؛ چین و هیندستان لە سی ساڵی داهاتوودا بە ملیۆنەها ماشێن دروست دەكەن بە پێچەوانەی وڵاتانی پێشكەوتوو كە لە دروستكردنی یەكەمین ملیۆن ماشێنی تەندروست بۆ ژینگە لێبوونەتەوە كە بە ماشێنەكانی هاوڕێی ژینگە ناسراون و تا ساڵی 2015 دروست دەكرێن، دەزگاكانی توێژینەوە لەجیهاندا تواناكانیان چڕكردۆتەوە بۆ بەكارهێنانی وزەی ئەلتەرناتیڤی نەوت لە با و ئاوو خۆر و كارەباوە كە بە (wws) ناوزەد دەكرێن، ئەمانە ئومێدێكی گەشبینن بۆ داهاتووی كەشوهەوای خاوێن، وزەی گۆڕدراو لە (با) وە كە پێویستیمان بێت لەسنووری 1700 ترلیۆن واتە، لە خۆریشەوە 6500 ترلیۆن واتە، ئەوەی لەو دوو وزەیەوە بڕەخسێنرێت بریتییە لە 40ــ85 ترلیۆن وات لە (با) و 580 ترلیۆن وات لە وزەی خۆر، لەكاتێكدا توانای ئێستای وەبەرهێنانی وزە لە 0،02ترلیۆن وات لە (با) و 0،008 ترلیۆن وات لە خۆرەوە تێناپەڕێت، هەروەها زۆربەی وزەی شاراوەو ئەوەی دەكرێت بەرهەم بهێنرێت لەسەرچاوەكانی ئاو 2 ترلیۆنە واتە كە ئیستغلال كراوەو تێچووی قۆناغەكانی دامەزراندنی WWS لە جیهان لە20 ساڵی داهاتوو دەگاتە 100 ترلیۆن دۆلار، شرۆڤەكاران پێیان وایە كە ئەم بڕە پارە زۆرەی بەهۆی فرۆشتنی وزەی كارەبا و وزەی خاوێنەوە وەدەست دێت لەبوارەكانی ئابووری و تەندروستی و كۆمەڵایەتی و ژینگەدا بۆ هەمووان دەگەڕێتەوە، لەمبارەیەوە تواناسازی زانستی بۆ تازەكردنەوەی شێوازەكانی تەكنیكی بەرز بەردەوامە بەتایبەتی بۆ گۆڕینی سلیلۆزی رووەك لە درەخت و هەندێك گژوگیاوە، كە بەوزەی زیندوویی سلیلۆزی ناسراوە، وەك ئیزانۆڵ گەر ئەمە بەرهەم بهێنرێت كۆتایی بە قۆناغی پشت بەستنی تەواو بەپێترۆڵ دێت، كە وەك سیاسەتمەدارە ئەمەریكییەكان بە
(ئاڵوودەبوونی بەپێترۆڵ) وەسفی دەكەن .
بەهای پێترۆڵی جیهانی ؛بەشێوەیەكی تێكڕایی لەساڵێكدا 2 ترلیۆن دۆلارە، بەتەنیا ئەمەریكا چارەكی بەرهەمهێنانی نەوتی جیهانی بەكاردەهێنێت، ئەمە لە كاتێكدایە كە لە65%ی ئەو بەرهەمهێنەرە جیهانییە لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە دابین دەكرێت، وێڕای ئەو یەدەگە نەوتییەی كە لە عێراقدا كۆبۆتەوە كە نزیكەی 112 ملیار بەرمیلە، هەروەها 12 ترلیۆن مەتر سێجا لەغازی سروشتی لەژێر زەوی عێراقدا هەیە، هەروەها 100 ملیار بەرمیل نەوتی نەدۆزراوەش هەیە، بەپێی بڕوای شارەزایان بەتایبەتی گروپی ( گرین سپان) وزەی عێراق بۆ بەرهەمهێنانی نەوت رۆژانە لە سنووری 2،5 -5 ملیۆن بەرمیلە، كە ئەمەش ئەگەر بەدروستی بەگەڕ بخرێت هەموو ژێرخانی داڕماوی عێراقی پێ چاك دەكرێتەوە، وەك وتم گەر بێت و ستراتیژییەتی بونیاتنانەوەی دروست پیادە بكرێت لە نەبوونی پرۆسەی پەرەپێدانی پێویست لەم قۆناغە ڕاگوازراوەی ئێستا كە عێراق پێیدا تێپەڕ دەبێت هیچ ئومێدێك نییە بۆ بەرزكردنەوەی ئەو رێژەیەی ئێستا.
لە خوێندنەوەیەكی خێرای ئەم قەیرانە ئاڵۆزەدا پێویستە هەرێمی كوردستان دەرفەتەكان بقۆزێتەوە، چونكە نەوت و غازی سرووشتی فرەو زۆری تێدایە كە دەتوانێت كوردستانی پێ ببووژێتەوە وەك سەبەتەیەكی خۆراك لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیش سوودمەند بێت ( گوڵان ژمارە 813 لە 10 ی كانوونی دووەمی 2011) یەدەگی ئەمباركراوی پێترۆڵ لە جیهاندا 40 تا 50 ساڵی داهاتوو بەردەوام دەبێت، هەروەها یەدەگی ئەمباركردنی غازی سروشتی لە 60 تا 100 ساڵی تر بەردەوامی دەبێت. بۆیە پێویستە ئەم سامانە سروشتییە لە كوردستاندا بقۆزرێتەوە لە ڕێگای فرۆشتنی پێترۆڵەوە تاوەكو بنەماكانی ئابووری ئەلتەرناتیڤ دروست بێت، كە ڕەنگە لە بووژانەوەی ئابووری و كشتوكاڵی كلاسیكییەوە رزگاری بێت ( گوڵان ژمارە 800 لە 4ی ئۆكتۆبەری 2010) .
لەبارودۆخی سەقامگیری هەرێمی كوردستاندا ئەو قۆناغی ڕاگواستنەوەیە كە پێشبینی دەكرێت بەرەو بووژانەوەی ئابووری و گەشەپێدانمان بەرێت، ئومێدەكان زیاتر پۆزەتیڤن بەرەو بونیادنانی ژێرخانەكان لەهەرێمی كوردستان، كە دەبنە هۆی زیادبوونی بەرهەمی نەوت و غازی سروشتی، لەهەموو حاڵەتەكاندا هاوسەنگی نێوان بەرژەوەندی سیاسی لەگەڵ بەغداو دیدی ستراتیژی بەرەو كامڵبوونی ئابووری بۆ سەرتاسەری عێراق لەوانەیە چارەسەرێكی دادپەروەرانە بهێنێتە دی لەبەرژەوەندی گشتی و بەبێ جیاوازی.
ئەمەش پێویستی بە توێژینەوە لەسەر كەڵكی ئابووری لە بونیادی ژێرخانەكان هەیە، كە ئایا تاچەند سوودی دەبێت. هەروەها پێویستە ئاگاداری مەترسییەكانی پشتبەستنی تەواو لە فرۆشتنی نەوتی خاو بین لە كوردستان بەبێ هەوڵدان بۆ بەپیشەسازیكردنی پێترۆڵ . ئابووری ئەو وڵاتانەی كە تەنیا پشت بە فرۆشتنی كەرەستەی خاوی خۆراكی و نەوتی دەبەستن ناتوانن رووبەڕووی تەحەددییەكانی ئەم سەدەیە ببنەوە، ئەزموونی سەدەی رابردوو دەریانخستووە كە ئەو دەستكەوتە ئابووری و كۆمەڵایەتییەی وڵاتانی پێشكەوتوو كە لە فرۆشتنی پێكهاتە پێترۆلییەكانی دەستیان كەوتووە لە چیمەنتۆ و پێكهاتەكانی وزە و پلاستیك ..تاد قازانجەكانی زۆر زیاترە لەدەستكەوتی ئەو وڵاتانەی تەنیا هەناردەكردنی نەوت ئەنجام دەدەن.
لێرەدا زۆر گرنگە دەستنیشانی نهێنییەكانی فاكتەری پەرەپێدانی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان بكەین، ژینگەی بیزنس و ئابووری بازاڕ زۆر دوورە لە بنەماكانی ئابووری بازاڕو سەروەری یاسا، بەتایبەتی لە دیاریكردنی پێوەندی نێوان بەرهەمهێنەر و بەكارهێنەر.
لە سەرجەم بوارەكانی بانك و فەرهەنگی دڵنیابوون و میكانیزمی ئاسانكاری بانكی و قەرز كە بۆ ئاسانكاری ڕاگرتنی هاوسەنگی نێوان بەكارهێنەر و بەرهەمهێنەر و تەنانەت بەرهەمێنەر و بازرگانی پێویستە دواكەوتوین. هەروەها كەرتی خزمەتگوزاری پشێوی و دواكەوتوویی پێوەدیارە، كە ئامادەنییە بۆ بارودۆخ و ژینگەی وەبەرهێنان و پەرەپێدانی بەردەوام ئاراستەمان بكات، ئا لێرەدا پێویستمان بە توانا و مەعریفەی هونەری بەرز هەیە لە ناو نەوەی نوێی كرێكاراندا.
بۆیە پێویستە كۆمەڵێك كێشەو ئاستەنگ چارەسەر بكەین، كە رێگرە لەبەردەم پەرەپێدانی كەرتی تایبەت و بەدەستهێنانەوەی رۆڵی سروشتی و پێویستی خۆی لە پەرەپێدان و گەشەی ئابووری بازاڕدا. كە توانای تەواویی هەیە بۆ دابین كردنی پێداویستیە بنەڕەتییەكانی پەرەپێدانی ئابووری بۆ دەرامەتە نەوتییەكان و غازی سروشتیی و بەها زیادەكانی (كە خۆی لە پیشەسازی پترۆڵییەكان دەبینێتەوە).بەتەنیا دەرامەتی پترۆڵ فریای ئابووری كوردستان ناكەوێ، ئابوورییەك كە گیرۆدەی هەڵاوسانی گەورە بۆتەوە،پێویستە لە ئێستاوە دەست لە سوود وەرگرتن لە هەموو ئەو توانا بەردەستانە وەربگرین، كە بە ئەلتەرناتیڤی هەر وزەیەكەوە لە هەرێمی كوردستان دەكرێت بەدەستی بهێنین. رۆژی دوورودرێژو سەرچاوەی ئاوی رووباری دیجلە و هێزی (با) لە هەرێمەكەدا هەرهەمووی وزەیەكی ئەلتەرناتیڤی گەورەمان دەداتێ كە بە هاوشانی پترۆڵ دادەنرێت، ئەمە جگە لە توانای پەرەپێدانی دارستان و كێڵگە چڕەكان كە وزەیەكی سلیلۆزی باشە.
پێویستە توانا مرۆییەكان بەشێوەیەكی وا پەرەی پێ بدرێت كە لەگەڵ ئەم قۆناغەی دامەزراندن و بەگەڕخستن و بەردەوامبوونی ئەم سەرچاوە تەلتەرناتیڤانەی وزە بگونجێت، بەشێوەیەكی گشتی پێویستە چارەسەری كەلێنی گەورەی نێوان توانای مرۆیی و تەحەدی بەڕێوەبردنی كارای دەرەمەتە سروشتیەكانی وزە و ئەلتەرناتیڤەكانی بكەین، ئەمەش پێویستی بە پلانی بە جورئەت هەیە، دووبارە داڕشتنەوەی سیاسەتەكان و ئاراستەكردنێكی زانستی و گونجاوی وەبەرهێنان لەژێرخان و دووبارە رێكخستنەوەی پێوەندییەكان پێویستە. پێكدادانی تێڕوانینە جۆراجۆرەكانی بەهای بەرچاوی دەرامەتە سروشتیەكان لە ناویاندا پترۆڵ و غازی سروشتی نابێت بمانگەیەنێتە ناو ئەو گرفت و كێشانەی كە رێگرن لە پەرەپێدانی ئەم دەرامەتە سروشتیانە. سەرەتا پێویستە هەڵسەنگاندنی كاریگەری و كارتێكردنی پرۆژەكانی نەوت و گازی سروشتی ئەلتەرنانیڤەكانیان بكەین لەسەر گەشەی كەرتەكانی تر وەك كەرتی بەرهەمهێنان بە هەردوو بواری كشتوكاڵی پیشەسازییەوە، ئەم لۆژیكە پشتبەستراوە بە چەمكەكانی گەشەپێدانی بەردەوام بۆ هەڵسەنگاندنی كەڵكی پرۆژە پێوەندارەكان بە گشت پرۆسەی سەقامگیری ئابووری لە كوردستان، ئایا ئەو هەوڵانەی كە بۆ پرۆژەكان لە ئارادایە، بەكارهێنانی كارای لە قۆناغی دوور مەودای ئاسایشی وزە و كەڵكی ئابوورییانەی وەبەهێنان و داهاتەكانی لە بنەڕەتدا پێوەندییەكی توندوتۆڵی بە پرۆسەی دیموكراسی و پەرەپێدانی هەرێمەكەوە هەیە؟ بەبێ پەرەپێدانێك كە هاوشانی پرۆسەی دیموكراتی بێت، شوێنەوارەكانی دیدی سیاسی دیاری دەكرێت بەمەودای پاڵپشتیكردنی دیموكراتیی گەشەپێدان كە بەشێوەیەكی پراكتیكی پشت بەستراوە بە كاریگەری ئاسایشی وزە لەپتەوكردنی ئاسایشی نیشتمانی بەشێوەیەكی گشتی، پوختەی بابەتەكەمان تێكڕای باشتربوونی توانای ئاڕاستەكانی گەشەپێدانی ئابووری لە كوردستان پێویستی بەفەراهەمكردنی كەشێكی لەبارە لەنێوان بڕیاڕدەرانی سیاسی و پسپۆرانی زانستی بەرەو بنیاتنانی توانا پتەوەكان بۆ هەرێم.