ئیسلامی سیاسی چ تەجرەبەیەك دووبارە دەكاتەوە
ئیسلامی سیاسی، دیاردەیەكی هاوچەرخی جیهانی عەرەب و موسڵمان نشینە. نكوڵی لەوە ناكرێ كە ئەم دیاردەیە، چ پۆزەتیڤ و چ نێگەتیڤ، رەنگی خۆی بەسەر هەموو كایەكانی ژیانی كۆمەڵگەو دەوڵەتدا ڕشتووە. ئەم رەنگڕشتنە لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی تر جیاوازە.
هەندێ لەچاودێران و لێكۆڵەران پێیانوایە سەرهەڵدان، نەشونماو خورتبوونی ئیسلامی سیاسی، بە توندڕەو و میانڕەوەوە، لەجیهانی عەرەبنشیندا، بۆ شكستی ئایدیۆلۆجیا و بزاڤی ناسیۆنالیستی عەرەب و بۆ شكستی ئایدیۆلۆجیاو بزاڤی ماركسیستی دەگەڕێتەوە. نەخوازەڵڵا ناسیۆنالیزمی عەرەب لە دوای شەڕی دووەمی جیهانەوە، پاش پاكتاوكردنی كۆلۆنیالیزم و راگەیاندنی سەربەخۆیی، لەزۆرینەی هەرەزۆری وڵاتانی عەرەب، سوكانی حوكمڕانیی كەوتۆتەدەست و نەشیاوە كێشەو گرفتە بنەڕەتییەكان: نەخوێندەواری، هەژاری و نەداری و دەستكورتی، ستەم و زۆر، بێ خزمەتی چارەسەر بكات...
بەو مانایە، زەوینە هەبووە، یان یاریدەدەری هەبووە بۆ ئەوەی ئیسلامی سیاسی دروشمی «ئیسلام چارەسەرە» بەرزبكاتەوە و، خەڵكێكیش وەكو پەناگەیەك ڕووی تێبكەن...
دیارە بۆ بەربەرەكانێی بلۆكی كۆمۆنیستی و رێگەگرتن لەهەڵكشان و پەلوپۆهاویشتنی ئەو بلۆكەوگەیشتن بەناوچەی كەنداوو جیهانی عەرەب و موسڵمان نشین، بەتایبەت پاش غەزووی ئەفغانستان لەلایەن یەكێتیی سۆڤییەتەوە، خورتبوونی ئیسلامی سیاسی، نەمازە باڵە پەڕگیرو جیهادییەكەی، پێخۆشبوون و دنەدان و كۆمەكی راستەوخۆ و ناراستەوخۆی رۆژئاوا و ئەمریكای لەپشت بووە. ئەو باڵە جیهادییە توندڕۆیەی كە تا بڕانەوەی شەڕی سارد، «هاوپەیمانێكی ڕانەگەیەندراوی رۆژئاوای سەرمایەدارو لیبراڵ و دیموكرات» بوو، پاش ئەو قۆناخە بووە خەتەر بۆ سەر «ئەمریكا و رۆژئاوا و ڕژێمە دەستچنەكانی» و 11ی سێپتمبەری 2001 نموونەیەكی بەرچاوی ئەو خەتەرە بوو...
لە ماوەی 30 ساڵی رابردودا، ئیسلامی سیاسی، بەسوننگەراو شیعەگەراوە، لەو وڵاتانەی هاتۆتە سەر حوكم، نموونەیەكی حوكمڕانیی بە ئەمن و ئەمانەت، دادپەروەر، خزمەتگوزارو تا رادەیەك جێ پەسندی كۆمەڵگەی عەرەبی و ئیسلامی، توركیا و مالیزیای بەكەمێ ئیستیسنائاتەوە لێ دەرچێت، نەهێناوەتە ئاراوە. هەندەی كارو تێكۆشانی لایەنەكانی ئیسلامی سیاسی لە وڵاتانی عەرەب و موسڵماننشیندا، نهێنی و نیمچەنهێنی و متوربەكراو بووە بە توندوتیژی نواندان و تەكفیركردنی ئەوی تر بووە «بەتەنیا ئەوی تری غەیرە دین نا، بەڵكە لە هەندێ جومگەدا ئەوی تری خاوەن ئایدیۆلۆجیا و بیروباوەڕی تری سیاسی»، كەمتر رووی لە خەباتی مەدەنی و ئاشتیخوازانەی ئاشكراو و هەڵكردن بووە لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی تر لە چوارچێوەی شەرعییەتدا...تەنانەت ئەو بەیەكەوە هەڵنەكردنە، نێوانی باڵەكانی كاری سیاسیی ئیسلام خۆیشی گرتۆتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، ئیسلامی سیاسی بۆ خۆی واقیعێكی حاشالێنەكراوی دنیای سیاسی و كۆمەڵایەتیی ئێمەیە...
دیارە كوردستانی عێراق، لە رووی نەتەوەییەوە بەشێك نەبووەو نییە لە جیهانی عەرەب، لێ چونكە لە رووی سیاسی، ئابووری و تەنانەت كولتووریشەوە لكێندراو و پاشكۆ و هاوئایینی عێراق بووە، ئیسلامی سیاسی كە لە سەرەتای پەنجاكانەوە، چ بە شێوەی تاك- تاكە (فردی) و چ دواتر بەشێوەی رێكخراو رووی تێكردووە، ئاكار و لاساییكردنەوەی «ئیسلامی سیاسیی دنیای عەرەبی» پێوە دیاربووە و تەنانەت هەندێ لە توێژەران بەدرێژكراوەی ئەویشی دەزانن لە «قاڵبێكی كوردی»دا...
لەكاتێكدا، لەدوای راپەرینی 1991و هاتنەئارای دەسەڵاتی خۆبەخۆی كوردییەوە، وەكو چۆن رێگەو دەرفەت بۆ لایەنە غەیرە ئیسلامییەكان هەبووە هەڵبسوڕێن، ئاواش بۆ لایەنە ئیسلامییەكان هەبووە. بەو مانایە بە پێچەوانەی وڵاتانی عەرەب، لەوانە میسر كە بە بێشكەی ئیسلامی سیاسیی «ئیخوان» دادەنرێ، ئیسلامی سیاسی لە كوردستاندا، ناچار نەكراوە پەنا بۆ كاری نهێنی و نیمچە نهێنی ببات، بەڵكە بەگوێرەی قانوونی ئەحزاب، ئەگەر گەرەكیان بووبێت، خۆیان ڕێكخستووە و بەشداریی پرۆسەكانی هەڵبژاردن و تەنانەت حوكمڕانیشیان كردووە بەگوێرەی قورسایی خۆیان چ لە ساتەوەختی حكومەتی هاوبەش و چ لە ساتە ناخۆشەكانی دوو ئیدارەییدا. هەڵبەت ئەوانەیان نەبێت كە لە بنەڕەتدا توندوتیژو پەروەردەكراوی دەستی عەرەبی ئەفغانی و قاعیدە بوون كە هەر لە زووێكەوە كەوتنە سەنگەری رووبەڕووبوونەوەی دەسەڵاتی كوردی و لە ئەدەبیاتی خۆیاندا ئەو دەسەڵاتەیان بە «كافر و هەڵگەڕاوەو بەكرێگیراو» ناو بردووەو جیهادیان لە دژی راگەیاندووەو بەكردەوەش زەرەرو زیانێكی زۆریان لە كورد داوە...
بەو مانایە، ئیسلامی سیاسیی شەرعی: «یەكگرتوو، كۆمەڵ، بزووتنەوە»، لە چوارچێوەی قانوونی كارپێكراودا كاری سیاسی خۆیان دەكەن و بەشداری لە گەمەی دیموكراسی دەكەن و لەناو پەرلەماندا نوێنەرایەتی خۆیان هەیە. «بزووتنەوەی ئیسلامی» بەشداری لە حكومەتدا كردووە و، دوو تەرەفەكەی تر «یەكگرتوو، كۆمەڵ» لەبەرەی ئۆپۆزیسیۆندان. ئیسلامی سیاسی چ لەبەرەی ئۆپۆزیسیۆن دابێ و چ لەبەرەی دەسەڵات، بەشێكە لە سیستەمی سیاسیی كوردستان و لە دەرەوەی سیستەم نییە. لێ چاوەڕوان دەكرا، ئیسلامی سیاسی، وردە-وردە لە هەلومەرجی كراوەی كوردستاندا، رەنگورووێكی تر، یان ئەزموونێكی تر،ـ كولتوورێكی تری كاری سیاسیی ئیسلامی، بێنێتە كایەوە كە زێتر رووی لە نموونەی ئاق پارتی توركیا (وێرای كەموكورتییەكانی ئەو حزبەش)، بایە و خۆی لە نموونەی ئیسلامی سیاسیی وڵاتانی عەرەبی وەربگێڕایە. من یەك بەبارە خۆم، زێتر هزرم بۆ ئەوە دەچوو، رەنگە زێتریش لەبەر ئەوە بووبێت كە چەند دۆستێكی نزیكم هەن لەناو سەركردایەتی یەكگرتوودا، كە یەكگرتوو زێتر بە لای «سەمت و ئاڕاستەی ریفۆرمیستانەو سەرئاواڵای ئاق پارتی» دا دەشكێنێتەوەو وردە- وردە، نموونەیەكی تری مەندی ئۆپۆزیسیۆنی بەرانبەر «ئەزموونی خۆنەگرتووی سیاسیی كوردستان» دێنێتە ئاراوە كە بەلانی كەمەوە «كۆمەڵی ئیسلامی»یش ناچار دەكات لە پاشخانە توندو چەكدارییەكەی، دوور بكەوێتەوەو بەلای خۆیدا بكێشێت...ئەوەی وای لێدەكردم، ئەو هزرە بكەم، بەتایبەتی هاوهەڵوێستی نوێنەرانی یەكگرتوو بووە چ لە ساتەوەختی ئەنجوومەنی حوكم لە بەغداو چ لە (2005-ەوە تا 7/3/2010)، ئەوە سەرباری خیتابی ریفۆرمیستانەی بەردەوام لەبەرنامەو كاری راگەیاندنی ئەو حزبەدا تا 25/7/2009. بەڵام دوای ئەوەی كە یەكگرتوو، چووە ناو بەرەی ئۆپۆزیسیۆنەوە، بەداخەوە، هەر سێ تەرەفی ئۆپۆزیسیۆن كەوتنە كێبەركێی ئەوە كە كێهەیان داهێنەری ئۆپۆزیسیۆنە لە تەجرەبەی سیاسیی كوردستاندا و رەنگە ئەو وەهمەش وای لێكردبن، كە كێهە لایەن زۆر توندتر بێت لە دوو لایەنەكەی تر، ئەوا دەنگدەران بەلای ئەودا دەكەونەوە...لەسەرینی ئەمەوە، وردە-وردە كێرڤی نەسازان، رەقەكاری، پێچەقاندن و تەنانەت تەماهی و دنەدانی جادەش، بەتایبەتی لە دوای 17ی شوباتەوە، لە خیتابی سیاسیی یەكگرتوودا بەرەو ژوور هەڵكشاوەو لە پێشەبڕكەدایە لەگەڵ «گۆڕان و كۆمەڵ»دا. كە ئەوە دەڵێم وەنەبێت، ئۆباڵی ئەم رەوشە، هەمووی بكەوێتە سەر ئۆپۆزیسیۆن، بەڵكە پارتی و یەكێتیش لەبەر دەسەڵات و حوكمڕانێتیان، بەشێكی زۆری بەرپرسیارەتیی پاراستنی سیستەم و تەناهی و سەقامگیری و هێوركردنەوەی رەوشی هەنووكەی كوردستانیان دەكەوێتە ئەستۆوە...لێ ئەوەی من زێتر لەم وتارەمدا رووی دەمم لێیە، ئیسلامی سیاسی و باڵە «نەرمڕەو و ئیصلاحخوازەكە»ی بوو كە بە داخەوە ئەگەر لەسەر ئەم رەوتەی بمێنێتەوە، بەرەو تەجرەبەی ئیخوانیی عەرەبی بادەداتەوە نەك تەجرەبەی ئەردۆگان- گوڵ، سەبارەت بە هەڵكردن و قبوڵكردنی ئەوی دیكەو دەستگرتن بەدیالۆگ و ریفۆرمی هەنگاو بە هەنگاو لە چوارچێوەی رێوشوێنی دەستووریی و قانوونیی ئارادا....