بەڵگەنەویستە كە رۆژنامەگەری ئازاد دەلالەتی هەبوونی پەراوێزێكە بۆ ئازادیی كۆمەڵگە، چونكە تەنیا رۆژنامەگەری ئازادە كە لە توانایەتی ڕووبەرێكی باش بۆ بیری جیاواز و قەڵەمە ئازادەكان فەراهەم بكات، كە گرێدراوی سیستەمێكی حوكمڕانی عیلمانی وایە كە باوەڕی تەواوی بەهەموو مومارەسە دیموكراسیەكان هەبێت بەئازادی ڕادەربڕینەوە، ئەمەش لە كۆمەڵگەیەكەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی تر بەشێوەیەكی رێژەیی دەگۆڕدرێ.

هەر لەكۆمەڵگەی كوردستاندا پێكهاتە و ستراكتۆری سیاسی و كۆمەڵایەتی واهەڵكەتووە كە لە ئێستادا ناتوانێت بەئاسانی هیچ بوارێك لەبوارەكانی وەكوو دارایی، ئەمنی و رۆژنامەوانی .. تاد لەدەستێوەردانی حزبەكان رزگاربكات. چونكە ئەگەر لەمیانەی ئەوەی پێوەندی بە ئازادی بیروڕا و رۆژنامەگەریەوە بێت، قسەكە بەدیوێكیدا لە ئازادی رادەربڕین بێت، بەدیوەكەی تریدا قسەیە لەنەریتێك و میتۆدێك بۆ قسەكردنی ئازاد و لەجۆری ئەو دەسەڵاتەو باوەڕبوونی بە بنەماكانی مافەكانی مرۆڤ كە بەڕوونی لەدەقی جاڕنامە و رێككەوتننامە نێودەوڵەتیەكان و یاساكانی كاری رۆژنامەوانی باسیان لەمافی تاكەكانی كۆمەڵگا كردووە كە رەخنەبگرن و قسەی خۆیان لەسەر لاپەڕەی رۆژنامەكان بەبێ سانسۆر بكەن. ئازادی رۆژنامەگەری وەكوو مومارەسە یان رۆژنامەگەری ئازاد وەكوو واقیع ئاماژەیە بۆ ئازادی بیروڕاو، ئەو گەرەنتیەیە كە حكومەتەكان بەدەستوور و یاساكانیان بۆ هاووڵاتیانی دابین دەكەن، كە باس لە ئازادی قسەكردن و رادەربڕین دەكات بەشێوەیەكی عادیلانە و یەكسانی. بەڵام جگە لەم پێوەرانە هەندێ لە ڕێكخراوە ناحكومییەكان هەندێ پێوەری تر لەبەرچاو دەگرن بۆ پێوانی مەودای ئازادی رۆژنامەگەری لە جیهاندا، وەكوو رێكخراوی رۆژنامەنووسانی بێ سنوور، ژمارەی رۆژنامەنووسە كوژراو و راونراو و هەڕەشەلێكراوەكان، یان قۆرخكردنی كەناڵەكانی راگەیاندن لەلایەن دەسەڵاتی حزب و حكومەتەوە لەگەڵ شێوازەكانی كۆنترۆڵكردن و چاودێریكردن و چاوسووركردنەوە لەناو دەزگاكانی راگەیاندندا. رێكخراوی Freedom House لێكۆڵینەوە لەسەر ژینگەی سیاسی و ئابووری وڵاتان دەكات بەمەبەستی دەستنیشانكردنی دیاردەی جۆرێك لە پێوەندییە گرژەكان لەكاتی جێبەجێكردندا كەلە ئاستی ئازادی رۆژنامەگەری ئازاد لەرووی تیۆرەوە دادەبەزێنێت. هەر بەپێی راپۆرتەكانی رۆژنامەنووسانی بێ سنوور سێ یەكی دانیشتووانی جیهان لەو وڵاتانەدا دەژین كە ئازادی رۆژنامەگەری تیا بوونی نییە، ئەو وڵاتانەش ئەوانەن كە سیستەمی دیموكراتییان تیا بەڕێوەناچێت یان پرۆسەی دیموكراسی تەگەرەی زۆری لەبەردەمدایە. هەڵبەتە گەیشتن بە دەربڕینی ئازاد رێگایەكە لەیەكێ لەقۆناغەكانیدا بە میتۆدی بەزەبەلاح بینین و بەپیرۆزراگرتنی كەسایەتی و حزب ...تاد تێدەپەڕێت و لەناوی دەبات، ئەگەر ئەمە روونەدات میدیای ئازاد (بە تێگەیشتن و مانا پرۆفیشناڵكەی) نایەتەگۆڕێ. ئەگەرچی هەمووشمان دەزانین هەر ئەو رۆژنامانەی لەسەردەمی رژێمە داگیركەرە دیكتاتۆرەكاندا شانبەشانی حزبەكانیان رۆڵی ئۆپۆزیسیۆنیان گێڕاوە، ئێستا هەر ئەوانن بوونەتە رۆژنامەی حزبی دەسەڵاتدار. بەشێوەیەك لەگەڵیدا قەڵەمەكانیش بەسەر حزبەكاندا دابەشبوون. بەڵام لەو بەینەدا كۆمەڵێك قەڵەمی ئازاد هەن كەلەكەناڵێكی ئازاد دەگەڕێن بەجیاوازی بۆچوونەكانیانەوە بەشداری لە رادەربڕیندا بكەن. بیریشمان نەچێت رۆژنامەگەری حزبی ئەمڕۆ لە كوردستاندا رۆڵێكی گەورە دەگێڕێت لە رابەرایەتیكردنی جەماوەر و ئاڕاستەكردنی فكر و بیركردنەوەی، ئیتر چ بە پشتگیریكردن بێت لە داخوازییەكانی خەڵك، یان بە دژایەتیكردنی، كەدواجار مەبەست لەمە ئاڕاستەكردنی بیركردنەوەی جادەیە. جا لێرەدا پرسیاری جەوهەری ئەوەیە: داخوا ئەو رۆڵە گەورەیەی كە رۆژنامەگەری حزب دەیگێڕێت چۆن و بە چ میكانیزمێك پێوەندی نێوان خوێنەر و حزبەكەی و، نێوان خوێنەر و چەمكی حوكمڕانی دادەڕێژێت و رێكدەخاتەوە؟

رۆڵێك لە ئێستادا كە بەشێك لە رۆژنامە حزبیەكان دەیگێڕن لە غیابی رۆژنامەگەرییەكی ئازاد بەواتا و تێگەشتنە پرۆفیشناڵەكەی هاتۆتە ئاراوە، كە ئەویش فەراهەمكردنی بڕێكی حساب بۆكراوە لەڕووبەرێك بۆ دەربڕینی ئازاد كە بەدیوێكیدا پێمان دەڵێت كە چەمكی حزب لە كوردستاندا جێگەی دەربڕینی ئازادی تیادەبێتەوە، بەڵام بەدیوێكی تریشیدا ئەوەی لێتێدەگەین كە بەشێوەیەك لە شێوەكان رێگری دروستدەكات لەدروستبوونی كەناڵی رۆژنامەوانی ئازاد كە تەنیا قەڵەمی ئازاد تیا چالاك دەبێت. ئەم حاڵەتەی دووەمیانیشە كە زەمینەیەكی بەپیتی راخستووە بۆ دروستبوونی ئەو هەموو فەزا ئەلەكترۆنیە رۆژنامەوانیە بێ ناسنامانەی كە لەغیابی لەلایەكەوە قانوونێكی تۆكمەی رۆژنامەوانییە بۆ رێگرتن لە سووكایەتیكردن و راونان و ئازاردانی رۆژنامەنووس و قەڵەمی ئازادە. لەلایەكی ترەوە دروستكردنی كەشوهەوایەك لە سوكایەتیكردن بەیەكتر لەنێوان رۆشنبیر و دەسەڵاتدا، كەكەس خۆی تیا بەهۆكار نابینێت و بەردەوام پەنجەكانی تاوانباركردن دەكەنە رووی یەكتر. هەڵبەتە رێگایەك بەرەو چەسپاندنی بنەماكانی سیستەمێكی دیموكراتی راستەقینە كە زەمینە بۆ رۆژنامەوانییەكی ئازاد خۆشدەكات، لەگرنگترین قۆناغەكانیدا بە وێستگەیەكدا ئەڕوات كە دەبێت بتوانین دەست بۆ تابوو و كەسایەتی و قەوارە بەزەبەلاح و نەگۆڕ و بەپیرۆزڕاگیراوەكان بەرین، بۆ ئەوەی فەلەسەفەی دەسەڵات بۆ چەمكی رۆژنامەگەری و بیری ئازاد تیا تاقیبێتەوە، بۆ ئەوەی بزانین ئایا ئەتوانین هەنگاو بەرەو هێنانەكایەوەی میتۆد و پرەنسیپی رۆژنامەگەری ئازاد بنێین یان نا؟ ئەگەر دەسەڵاتی حوكمڕانی لە كوردستاندا بتوانێت ئەمە بكات، ئەوە بێگومان تێدەگەین كە لانیكەم دەقی رێككەوتننامە نێودەوڵەتیەكانی تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ خوێنراونەتەوە. ئەوەش بەوە دەكرێت كە هەر بۆنموونە گۆڤارێكی وەكوو (گوڵان) كە ئەم وتارەی تیا بڵاو دەبێتەوە، هەواڵ تەنها وەكوو هەواڵێكی رووت و بێ رتووش بڵاوبكاتەوە و، باقی لاپەڕەكانی تر بخاتە بەردەستی نووسەرەكان بەجیاوازی بیركردنەوە و ئاڕاستە و باگراوەندیانەوە بۆ ئەوەی ئازادانە تیابنووسن. هەڵبەتە ئەزموونی رۆژنامەگەری حزبی بەم ستایلەی كەلە كوردستاندا پەیڕەو دەكرێت تەنیا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو وڵاتانەی كە هێشتا سیستەمی دیموكراتی تیا نەچەسپیوە باوی ماوە، چونكە لە دنیای دەرەوە ئەو قۆناغە بەسەرچووە گۆڤارێك یان رۆژنامەیەك بە پارەی حكومەتێك دەرچێت و لەخزمەتی حزبێكدا بێت، بەڵكوو دەوڵەت خەرجی هەموو رۆژنامە و كەناڵەكانی تری میدیا دەكێشێت تەنیا بۆ گەیاندنی هەواڵ و زانیاری، چونكە دواجار ئەو كەناڵانە بۆ خزمەتكردنی گشتی خەڵكن نەك تەنیا حزبێك. گۆڤاری (گوڵان) هەوڵی داوە قەڵەمە ئازادەكان لەخۆی كۆبكاتەوە كە ئەمەش هەنگاوێكی جوانە بەرەو ناساینەوەی خۆمان لەڕێگەی جیاوازبوونمانەوە، لەڕوویەكی تریشەوە هەوڵێكە بۆ بەرپاكردنی گۆڕانكاری لە ستایلی كاری رۆژنامەوانیدا، بەو شێوەیەی كە چۆن وەزارەتی كارەبا، كارەبا بەبێ جیاوازی دەدات بە ماڵەكان و، وەزارەتی ئاو و ئاوەڕۆ، ئاو بەبێ ترش و خوێ دەگەیەنێتە هاووڵاتیان، كەناڵە رۆژنامەوانیەكانیش تەنیا هەواڵ و زانیاری بگەیەننە خوێنەر بەبێ هیچ بەهاراتێكی حزبی. بەم شێوەیەش رۆژنامە و گۆڤارەكان ببنە مینبەرێكی نیشتیمانی و بۆ نموونە وردەكاری كۆبوونەوە و رووداو و وتووێژە سیاسییەكان لە هەموو سووچ و گۆشەنیگاكانەوە بەبێ دەستكاری و لێبڕینێك بڵاو بكەنەوە..