قەیران بە مانای ساتە گرژ و یەكلاكەرەوەو ناجێگیرەكان كە پێشبینی گۆڕانكاری لێدەكرێت. قەیرانی سیاسی كە دەرئەنجامی كۆمەڵایەتی و ئابووری و فەرهەنگی و زۆرجار ئەخلاقی بەجێدەهێڵێت بەتایبەت لەئەنجامی تێكچوونی باری ژیانی خەڵك بەهۆی خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات و باڵادەستبوونی كەمینەیەك لەسەر حیسابی زۆرینە دروستدەبێت كە دیارترین ئاماژەكانی دەركەوتنی دیاردەی ناعەدالەتی و گەندەڵییە لەناوەندەكانی دەسەڵاتدا.
سەرهەڵدانی قەیران كات و ساتی دیاریكراو و نەخشەبۆكێشراوی بۆنییە، بەڵام ئەوەی جێگەی بایەخە فەلسەفەی دەسەڵاتی سیاسییە بۆچۆنێتی رووبەڕووبوونەوەی قەیران، بە ئامانجی ئەوەی ئاكامی قەیرانەكە ئاڕاستەی گۆڕانكاری نەرێنی نەگرێت. بۆیە ئەوەی گرنگە بەوردی لێی بڕوانین ئەوەیە ئایا دەسەڵاتێكی سیاسی كە دووچاری قەیرانێكی سیاسی دەبێتەوە لە ئەنجامی هەڵچوونێكی جەماوەرییەوە كە دەرئەنجامی قەیرانێكی ژیانیە كە هۆكارەكەی هەبوونی دیاردەی گەندەڵیە كە ژیانی هاووڵاتیانی تێكداوە و ناعەدالەتی خوڵقاندوە و خستوونیەتە ئەو چركە ساتە مێژووییەی چیدی ئەو واقیعەی پێ قەبووڵ ناكرێت، داخوا ئەو فەلەسەفەیە چۆنە.
ئەوەی ناكرێ نكوڵێ لێبكرێت ئەوەیە لە كوردستاندا قەیرانێك هەیە خەڵكی بێزاركردوە، بەڵام پرسیاری جەوهەری ئەوەیە ئایا دەسەڵاتی سیاسی لە كوردستان باوەڕی هەیە كەئەو قەیرانە چركە ساتێكی سەختە لە ژیانی كۆمەڵگادا و پێویستە بەعەقڵانی مامەڵەی لەگەڵدا بكات؟
قەیرانی سیاسی زۆر پێناسە هەڵدەگرێت، باشترینیان ئەوەیە كە ئێستا لەسەر ئەرزی واقیع لە كوردستاندا بەرجەستەبووە، كە هەڵچوونێكی جەماوەری هەیە كە بێ هۆ و لەخۆڕا نییە، هۆكەی زۆربوون و هەڵاوسانی كێشەكانی هاووڵاتیانە، تێكەڵبوونێكی خەتەرناكی دەسەڵاتی حزب و حكومەت بەجۆرێك كە لەگەڵ خۆیدا واقیعێكی سەخت و خەتەرناكتری هێناوە. كە چەندین ساڵە خەڵك بەچەندین شێواز و بەدەربڕینی جۆراوجۆر باسی لێوەدەكات و دەسەڵاتی سیاسی لێ ئاگاداردەكاتەوە بەڵام هیچ گۆڕانكاری و جموجۆڵێكی بۆ نەكراوە كە هەستێك بدات كە دەسەڵاتێك هەیە لە دڵی میللەتەوە نزیكە.
دووركەوتنەوەی دەسەڵات لە شەقامەوە و بە ئایدیاكردنی هەموو وردەكاریەكانی ژیانی هاووڵاتیان و چڕكردنەوەی دیالۆگەكان لەناو ژوورە حزبیەكاندا و موساوەمەكردن لەسەر ژیانی هاووڵاتیان و قۆرخكردنەوە دەسەڵاتە ئابووری و ستراتیژیەكان و دوورخستنەوەی خەڵك لە بڕیار و هەڵوێستە چارەنوسسازەكان ئەمانە هەموو وایكردوە جۆرێك لە كەشوهەوایەكی گرژی لەناو ریزی جەماوەردا دروستكردوە لەگەڵ جۆرێك لە بێباكی و حیساب نەكرد بۆ هێزی جەماوەر و گوێنەدان بەو جیاوازیە چینایەتیە زەقەی كە لە ئەنجامی ئەو ستراتیژە سیاسی و حزبی و ئابووری و فەرهەنگیەی كە لە كوردستاندا لەسەر هەموو ئاستەكان بەڕێوەدەچێت دروست بووە.
ئەوەی لە ئێستادا لە كوردستاندا لەسەر ئەرزی واقیع روودەدات قەیرانێكی ناوخۆییە كە رێگەخۆشكەرە بۆ دەستێوەردانی دەرەكی، بەتایبەت لەو دراوسێیانەوە كە تا ئێستاش ئەزموونی ئەو بڕە لە ئازادی كوردستان بە خەتەر پێناسە دەكەن، كە ئەمەش دواجار ئەمنیەتی نەتەوەیی كوردیش لە ناوچەكەدا رووبەڕووی قەیرانێكی دەرەكی دەكاتەوە.
سەیرلەوەدایە رای جادە و جەماوەر لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی لە كوردستان لەسەر ئەوە كۆكن كە لەناو كوردستاندا دیاردەیەكی زەق هەیە پێی دەڵێن گەندەڵی، بەڵام ئەوەی جێی نیگەرانیە ئەوەیە هەتا ئێستاش دەسەڵاتی سیاسی لە كوردستاندا ئالیەتێكی تۆكمەی نییە بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو دیاردە خەتەرناكە و لەوەش خەتەرناكتر خەمساردانە مامەڵە لەگەڵ ئەو هەڵچوونە و تووڕەبوونە جەماوەریە دەكات، كە ئەمەش دواجار بازنەی قەیرانەكە فروانتر دەكات و مەودای نێوان دەسەڵات و جەماوەر ئەوەندەی تر دووردەخاتەوە، تا دەگاتە ئاستی ئەوەی جەماوەر بەیەك دەنگ كۆك بن لەسەر هەرچی زووترە سەندنەوەی دەنگ و متمانە بەو حزبانە و دەستلەكاركێشانەوەی حكومەت و دوورخستنەوەی دەسەڵاتی حزب لە كاروباری حكومەت وەكوو داواكاری سەرەكی بۆ گەرەنتیكردنی زەمانەتێك بۆ ئەوەی دوای ئەوەی كێشە ژیانیەكانیان و ناعەدالەتیەكان كە ژیانی لێ تێكداون چارەسەر بێت.
ئەو قەیرانەی ئێستا لە كوردستاندا لەگۆڕێیە سیاسی، ئیداری، دەستووری، ئابوورییە كە تێكەڵبوونی دەسەڵاتی حزب و حكومەت و یەكلانەبوونەوەی یەكگرتنەوەی هەردوو ئیدارەی پارتی و یەكێتی بەشێوەیەكی فیعلی تەواو قووڵی كردۆتەوە و، دواجار خەمساردی هەردوو دەسەڵاتی پارتی و یەكێتی بەرانبەر دۆزینەوەی ئالیەتێك بۆ ئیحتیواكردنی ئەو قەیرانە بەسوودی جەماوەری عادز و تووڕە و هەڵچوو.
بەپیرۆز زانینی حزب و بەرزڕاگرتنی بەرژەوەندی حزبی و بچووككردنەوەی داواكارییەكانی خەڵك و گوێنەدان بە دەنگەكانی ناڕەزایی و دانەبەزین بۆ ناو ریزی خەڵك و قەبووڵنەكردنی بە دیالۆگ لەگەڵ خەڵكی تووڕە هێندەی تر قەیرانەكەی گەورەكردوە و پێناسەی تری داوەتێ.
مێژوو زۆرێك لەو جۆرە قەیرانانەمان بۆ دەگێڕێتەوە كە توندوتیژی و خوێنڕشتنی لێكەوتۆتەوە، ئەم وتارە جێگەی نابێتەوە یەكە یەكە ریزبەندیان بكەم، كەدەكرا لەخۆبوردوویی دەسەڵات و دابەزینی بۆ ناو ریزی جەماوەرە زویرەكە و گوێگرتن لە سكاڵاكانیان و رێزگرتن لە دەنگیان بە كەمترین زەرەر و زیان دەرچووبان.
ئەوەی گرنگە ئەمڕۆ لەبەردەم ئەو تووڕەبوونە جەماوەریەدا دەسەڵاتی سیاسی لە كوردستاندا لەخۆی ببورێت و ئاشتیانە گوێ لە دەنگی جەماوەر بگرێت و جیدیانە ئیش بۆ سكاڵاكانیان بكات و كێشە و گرفتەكانیان چارەسەر بكات و گۆڕانكاری لەخۆیدا بكات، نەك داوا لە جەماوەر بكات بەزۆر بێدەنگ بن، چونكە بێدەنگكردنی زۆرەملێ هەڵچوونی گەورەتر و تەقینەوە لەگەڵ خۆی دێنێت.