لوبنانی دەوڵەت یان لوبنانی ئۆپۆزسیۆن
د. خەلیل ئیسماعیل محەمەد
لە لایەكی ترەوە مێژووی هاوچەرخی لوبنان تژییە بە رووداوو گۆڕانكاری سیاسی و كارگێڕیی كە كاریگەرییەكانیان لەسەر بارودۆخی ئابووری و كۆمەڵایەتی رەنگی داوەتەوە.
لە ژێر سایەی رێكەوتننامەی سایكس بیكۆی ساڵی 1916 كە تێیدا ناوچەكانی خۆرهەڵاتی ناوەند لە نێوان ئینگلتەرەو فەرەنسا دابەشكران، نسیبی لوبنان لەم دابەشكردنە وابوو لە ساڵی 1920 بكەوێتە ژێر كۆنترۆڵی ئینتیدابی فەرەنسییەوە تا بەدەستهێنانی سەربەخۆبوونی لوبنان لە ساڵی 1943و كشانەوەی سوپاكانی بیانی لەو وڵاتەدا لە ساڵی 1946..
لەو كاتانەوەیش كە لوبنانیەكان دامەزراندنی یەكەمین كۆماریان بینیوە واتە لە 1926وە بۆچوون و هەست و بیری نەتەوەیی توندڕەو سەری هەڵدابوو داوای چوونەپاڵ سوریایان دەكرد ئەمەش بە هاندانی نەتەوەییە پەڕگیرە سوورییەكانەوە، لە بەرانبەر ئەماندا نیشتمانپەروەرە دیانەكان جەختیان دەكردەوە لەسەر سەربەخۆیی بوونی وڵاتەكەیان و رەتكردنەوەی هەموو سەرپەرشتی دەرەكی ویسایەتێك لەسەریان ..
لەژێر رۆشنایی ئاكامی هەڵبژاردنەكانی ساڵی،1943 پێگەكانی سەرۆكایەتی لەسەر بنەمای هۆزگەرێتی دابەشكران، مەسیحیە مارۆنیۆنیەكان سەرۆكایەتی كۆماریان پێدرا، موسڵمانانی سووننە مەزهەب سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران و نسیبی شیعەكانیش سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران بوو .كە تێیدا مەسیحیەكان %59ی كورسیەكانیان هەبوو.
موسڵمانانیش %41 لەناویاندا درووزییەكان رێژەیەكی زۆری كورسییان هەبوو، نزیكایەتی زۆریش هەبوو لە نێوان سوننەو شیعەكاندا، بەڵام بە تەواوبوونی شەڕی دووەمی جیهانی لوبنان سەرلە نوێ گۆڕانكاری سیاسیانەی لێ ڕوودایەوە، ئەم گۆڕانكارییانە كاریگەری دوورمەودای لەسەر بارودۆخی ئابووری و كۆمەڵایەتی دانیشتووانەكەی دایەوەو لە پێشی هەموویانەوە شەپۆلی كۆچڕەوی فەلەستینیەكان بەرەو لوبنان لە كاتی بەسەرهاتەكانی جەنگی عەرەب ئیسرائیل كە لە ساڵی 1948 روویداو دواتریش بەپێی بەیانە بڵاوكراوەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری پەناهەندەكان وا دەردەكەوێت سەد هەزار فەلەستینی لە دوای جەنگەكەوە روویان لە لوبنان كردبێت و خێوەتگای داڵدەدانیان بۆ هەڵدراوە و بەڵام رەگەزنامەی لوبنانییان پێنەدراون، بۆیە هەردەم جەستەیەكی نامۆبوون بە كۆمەڵگەی لوبنانی و پاشتریش ئەم كۆڕەوە ئاكامی دەروونی و كۆمەڵایەتی بەسەر رێڕەوی رووداوەكانی لوبنانی ــ فەلەستینیەوە هەبووە، چەندین شەپۆلی پەناهەندەی تریش لە دوای جەنگی 1967 روویان ناوە لە لوبنان و جینۆسایدی ئەیلولی ساڵی 1970لە نێوان ئەردەنی و فەلەستینیەكان ڕۆڵی كارتێكەری هەبووە بۆ گۆڕینی پێوەرە سیاسیەكانی نێوان تیرەو هێزو هۆزەكانی ململانێی ناو لوبنان..
هەر لە نیوەی دووەمی سەدەی رابردووشەوە كە رووداوە سەربازی و سیاسیەكان لەژێر سایەی پێگەیشتنی بیری نەتەوەخوازی عەرەبەكاندا ململانێی سەختترو زەحمەتتر كردەوە چ لە نێوان ئەو مەسیحیانەی داوای سەربەخۆبوونی لوبنانیان دەكرد چ لەناو نەتەوەخوازە عەرەبەكانی كە بوون و هەبوونی فەلەستینیەكانی ناو لوبنانیان دەقۆستنەوەو بارودۆخی لوبنانیشیان پێ گرژتر كردبووەوە بەشێوەیەك رێژەی مەسیحیەكان لە نزمی دەدا چەنكە زیاتر بەرەو دەرەوە كۆچڕەویان دەكرد .
بەپێی ئەو ژمارەو بەیاناتەی كەلە خوارەوە لە لیستی دووەمدا هەیە تا ساڵی 2007 رێژەكەیان %34 دابەزیوەتە خوارەوە ئەمەش لە بەرژەوەندی شیعەكاندا بووە كە بەبەردەوامی رێژەیان لەچاو هۆزەكانی تردا بەرزبووەتەوە چونكە لە ساڵانی بەر لە سەربەخۆییدا رێژەی شیعە %17 ی كۆی دانیشتووانی لوبنانی پێك دەهێنا دواتر لە رووی دیمۆگرافی و سیاسیەوە رێژەیان گەیشتەوە بەرێژەی دانیشتووانەكانی دیكەی لوبنانی.
دانیشتووانی لوبنان بە پێی دابەشبوونی تیرەو هۆزەكان ساڵی 2007
هۆز %
موارنە 22
ئەرمەن و ئەوانی دیكە 12
سوننە 28
شیعە 28
دروز 5
ئەوانی دیكە 5
كۆی گشتی 100
ئەوەی تێبینی دەكرێت پێگەی جیۆگرافی كۆماری لوبنان بایەخی كەمتر نییە لە ئاڕاستەكردنی رووداوە سیاسیەكان و پەرەسەندنیان چونكە كۆماری عارەبی سووری لە باكووروخۆرهەڵاتیەوە دراوسێیەتی و ئیسرائیلیش لە باشووریەوە و لەدیوی خۆرئاواشەوە لوبنان دەڕوانێتە سەر دەریای ناوەڕاست .
دواتر بەهۆی رووداوەكانی جەنگی عیراق ـ ئێران و هەڵوێستی سووریا بەرانبەر ئەو جەنگەو هەروەها
بەهۆی داگیركردنی باشووری لوبنان لەلایەن ئیسرائیلەوە لە ساڵی 1982 و تەنانەت گەیشتنی سوپای ئیسرائیل بۆ ناو بەیرووت و دووبارەبوونەوەی هەمان سیناریۆو ڕووداو لەساڵانی 2006ــ 2008، دواتر لە پاڵ دروستبوونی كۆماری ئیسلامی ئێران ساڵی 1979 و ئینجا داگیركردنی كوێت لە لایەن عێراقەوە لەولاشەوە لوبنان بوو بە مەیدانێك بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەكانی وڵاتان و شوێنانی تر ..
بۆ نموونە، لە كۆنگرەی تائیف دا رۆڵێكی كاریگەر درایە سووریا لەسەر خاكی لوبنان، ئەمەش لە پێناوی دەركردنی عیراق لە كوێتدا ساڵی 1990بۆ راكێشان و رازیكردنی سووریا تا بچێتە ناو هاوپەیمانان و كە لە بەرانبەر مەرجێك بوو ئەویش دەستی درێژ باڵا بێت بەسەر لوبنانەوە !!
ئینجا تیرۆركردنی رەفیق حەریری ساڵی 2005، بەتەواوی بەڕەی لە ژێر پێی سوورییەكان دەركێشایە دەرەوەو لوبنانیەكان لە هەڵوێست وەرگرتنیاندا بوونە دوو بەش وتەوژمەوە، تەوژمی موستەقبەل كە سەعەد حەریری بەڕێوەی دەبات و بەتەوژمی 14 ئازار ناسراوە، تەوژمی ئۆپۆزسیۆن بە سەرۆكایەتی بزاڤی ئەمەل و حیزبوڵڵای لوبنانی و بە سەرپەرشتی و ئاڕاستەكردنی حەسەن نەسرولڵاو نەبیهە بری وێڕای ئەو قوربانیدانە زۆرەی لوبنانیەكان بەخشییان لە بەرانبەر ئیسرائیل كەچی لە دوایەمین هەڵبژاردنی لوبناندا حزبوڵڵا بە رێژەیەیەكی بەرزەوە دەرچوون و نوێنەری خۆیان كە لە نەجیب میقاتی پێكهاتبوو بۆ دامەزرانی كابینەی نوێ راسپارد.
ئەم وەرچەرخانەی لە مەیدانی سیاسی لوبنانیدا روویدا رەهەندی مەترسیداری بۆ داهاتووی وڵاتەكە هەبوو، هێزی ئۆپۆزسیۆن كە لە 27/1/2011 میقاتییان بۆ پێكهێنانی كابینەكە راسپاردبوو وەك نەسروڵڵاش رایگەیاند كە لەسەر بناغەی هاوبەشیی بوو، لەو لاشەوە تەوژمێكی ئۆپۆزسیۆنی نوێ كە لای باڵی سەعەد حەریریەوەن ئەو چارەسەرەیان رەت كردەوە و بەمەش ئێستا لوبنان كەوتۆتە بەردەم ئەگەری هەمەجۆرو نادیار و بەهۆی دابەشبوونی پێگە سیادیەكانی پێشووی حوكمەوە، تەوژمەكانی دەستڕۆیشتووانی جارانیش ئێستا چوونەتە ناو بازنەی ئۆپۆزسیۆنەوە!
