توركیاو ویكیلیكس ویەكێتیی ئەوروپا
February 12, 2011
وتار و بیروڕا
لێدوانەكەی بیگمان باگیس، سەرۆكی شاندی توركیا بۆ وتووێژ لەگەڵ یەكێتیی ئەوروپا، هەم نەختێك ئومێدی لێ هەڵدەكڕێندرێ هەم بێ مننەتی. باگیس جەخت لەسەر دوو خاڵ دەكاتەوە، یەكێكیان ئەوەیە كەوتووێژو بەردەوام بوون لەسەر وتووێژ، لەخودی ئەنجامی وتووێژەكە گرنگترەو ئەویتر ئەوەیە كەئەنكەرە نەك لەبەر ئەوروپا خەریكی چاكسازییە، بەڵكو لەبەر پێویستیی بەچاكسازی. هەردو خاڵ مشتومڕێكی زۆر هەڵدەگرن وگفتوگۆی تێرو تەسەلیان لێ دەكەوێتەوە.
توركەكان هەست دەكەن دەستی دەستیان پێ دەكرێ و ئەم هەڵوێستەی ئەوروپا بەسوكایەتی پێ كردن دادەنێن. بەكردەوە، لەناو توركەكاندا زەمینەیەكی سایكۆلۆژی بۆ دووركەوتنەوە لەئەوروپا خەریكە پەیدا دەبێ. لەراپرسییەكەی ئەم دوایییەی دەزگای ترانس ئەتلانتیك دەركەوتووە كە 55%ی توركەكان پێیان وایە توركیا بەهای خۆی هەیە كەجیایە لەبەهای ئەوروپایی و لەهەمووی سەرنجڕاكێشتر ئەوەیە كە 56%ی بەشداربووەكان ئەمریكا بەمایەی هەڕەشە بۆ سەر توركیا دەزانن. ئەمە تائەندازەیەكی زۆر بەو واتایە دێ كەهەستی رۆژهەڵاتگەرایی خەریكە لەناو توركەكاندا پەرە دەسەنێ و چەند ئەم هەستە سەقامگیرتر بێ، پارتی دادو پەرەپێدانی دەسەڵاتدار بۆی دەلوێ ئاكامی باشتر لەهەڵبژاردنەكاندا بەدی بێنێ. بایەخدانی توركەكانی بەچوونە ناو یەكێتیی ئەوروپا، ئێستا لەچاو پێنج سال لەمەوبەر، كزترە. لەساڵی 2004دا رێژەی 73%ی توركەكان پێیان وابوو ئەندامێتیی توركیا لەیەكێتیی ئەوروپا سوودبەخشە. لەساڵی 2010دا رێژەكە دابەزییە ئاستی 38%. ئەو ئەنجامەی كەدەزگای بیۆگلۆبل لەم بارەیەوە بەدەستی هێناوە، هەمان مانا دەدا. بەپێی راپرسیی ئەم دەزگایە، ساڵی 2005 رێژەی 68%ی تورك پشتگیریی ئەوەی دەكرد كەتوركیا ببێ بەئەندام لەیەكێتیی ئەوروپا بەرامبەر بەڕێژەی 27%ی دژ. لەساڵی 2010دا رێژەی پشتیوانەكان دابەزییە ئاستی 54%ء هی دژەكان بەرەو 40% هەڵكشا.
لەخودی ئەوروپا، پێدەچێ ئەوروپییەكان زۆر دودڵ بن لەوەرگرتنی توركیا. بەپێی راپرسییەكی دەزگای مارشال، لەساڵی 2010دا تەنيا 38%ی ئەڵمانەكان پێیان خۆش بوو توركیا لەئەوروپا وەربگیرێت، كەچی لەساڵی 2004دا رێژەی 73%ی ئەڵمانەكان پشتیوانییان لەوەرگرتنی توركیا دەكرد.
شەقامی ئەوروپایی هێشتا دوودڵە لەوەرگرتنی دەوڵەتێكی موسڵمانی وەك توركیا لەیەكێتیی ئەوروپا بەهۆی جیاوازییە كەلتورییەكانەوە. راپۆرتەكانی ئەم دوایییەی ویكیلیكسیش ساغیان كردۆتەوە كەپاپا بنكدیكتۆسی شانزەهەم رازییە ئەوروپا پەیوەندییەكی تایبەتی لەگەڵ توركیادا هەبێ بەڵام دژی وەرگرتنێتی لەیەكێتیی ئەوروپا. راتسنگەر بەر لەوەی ببێ بە پاپا بنكدیكتۆسی شانزەهەم، لەسەروبەندی نووسینی دەستوری یەكێتیی ئەوروپادا هەوڵێكی بێ وچانی بۆ ئاماژەكردن بۆ ریشە مەسیحییەكانی ئەوروپا لەدەقەكانی دەستور دابوو بەڵام هەوڵەكەی هیچی لێ سەوز نەببوو، دواتر، لەساڵی 2009دا ڤاتیكان ئەمریكییەكانی ئاگادار كردەوە كەدژی وەرگرتنی توركیایە لەیەكێتیی ئەوروپا. رەنگە ئەم ماوەیە ماوەیەكی یەكلاكەرەوە بێ لەم رووەوە بەڵام هێشتا دیار نييە توركەكان تا كەی ئامادەن لەدەرگای ئەوروپا بدەن.