ئێمە لە كوێداین ؟ ئێمە لە لایەكەوە لە نێوان مێژووییەكی ماوەتگری ناهەمواری تژی بە دیكتاتۆریەت و ستەمگەرایی و هاوكات لەبەردەم داهاتووییەكی نادیار و زەحمەتداین..
ئەویش داهاتووی دروستكردنی دیموكراتیەتە، لە لایەكی تریشەوە لە بەردەم رابردووییەكی نەویستراوو خراپ و داهاتوویەكداین بۆ عێراق كە زەحمەتە وا بە ئاسانی لە ناو ئەم هەموو تەنگژەیەدا ئاواتەكانی نیشتمانێك وەدی بێت.
ئەمڕۆش لە دوای تێپەڕاندنی میحنەتی ناكۆكیەكانی لایەنە لێكجیاوازەكان كە خەریك بوو پرۆسەی سیاسی بەرەو هەڵدێر ببەن، لەدوای پەڕینەوەیان لە بازنەی ناكۆكییەكانەوە بۆ بازنەی جیاوازییەكان كە قابیل بە چارەسەرن، ئێستا پێویستە چییەتی و هۆكاری تەنگژەكان دەستنیشان بكرێن و چارەی گونجاویان بۆ دابنرێت.
یەكەم: دەستنیشان كردنی تەنگژەكان: تەنگژەكە بریتیە لە خوێنبەربوونێكی سیاسی نیشتمانێك كە تووشی نەخۆشی هێشوویی فرە رەهەندی سیاسی و ئاساییشی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و كەلتووری بووەتەوەو دوایەمینیان نەخۆشی لێنەوەشاوەیی و خاووبوونەوەو كورتبینی و شكست خواردنە لە دامەزرانەوەی كارگێڕیی و بەڕێوەبردنی دامەزراوەكانی سێ پۆستەكەی سەرۆكایەتی لەوانە ( سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆكایەتی كۆمار، سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران)
لە چوارچێوەی هۆكارە دیارەكانیش و دیاركردنیاندا پێویست ناكات بۆ هەر گرفتێك بەهانە بۆ بوونی گرفتی تر بدۆزینەوە بە نموونەش وەك ئەم شێوە بەهانە دۆزینەوانە:
• ئامادەگی و دەستتێوەردانی بێگانە لە كاروباری عێراقدا لە لایەن سوپای بێگانە ــو دەستێوەردانی هەرێمایەتی...تاد
• نەبوونی تەشریعات و جێبەجێ نەكردنی تەعدیلاتی دەستووری بە پێی ماددەی 142 دەستوور..
• جێبەجێنەكردنی پێداویستیەكانی مادەی 140ی دەستووریی تایبەت بە كەركوك و ناوچەكانی جێی ناكۆكی..
• دانەنرانی یاسایەكی تایبەت بە رێكخستنی كۆمەڵەو رێكخراو و حزبەكان و چۆنیەتی ئینتیماكردن بۆیان بەپێی ماددەی 39 لە دەستووردا.
• تەواونەكردنی رێكخستنی ئازادی كۆبوونەوەو و خۆپیشاندانی ئاشتیانە بە پێی مادەی 38ی دەستوور.
• تەواونەبوونی باڵی راستی دەسەڵاتی یاسادانان بە پێی مادەی 65ی دەستوور.
• نەبوونی پێڕەووپڕۆگرامی ناوخۆ بۆ چۆنیەتی بەڕێوەچوونی كارەكان لە ئەنجوومەنی وەزیران بە پێی مادەی 85ی دەستوور.
• رێكنەخستن و پێكنەهێنانی دادگای باڵای فیدراڵی بە پێی ماددەی 92ی دەستوور.
• رێكنەخستن و پێكنەهێنانیكۆمكاری باڵای مافەكانی مرۆڤ بە پێی ماددەی 102 ی دەستوور.
• رێكنەخستن و پێكنەهێنانی ئەنجوومەنی گشتی خزمەت لە حكومەتی فیدراڵی بە پێی ماددەی 107ی دەستوور.
ئەم بەرهەمانە نایەنە دی تا خوێنبەربوونی كەمتەرخەمی و پشتگوێیی و تەمەڵێتی لە چارەسەركردنی تەنگژەی دامەزراندنی سەركردایەتی بۆ هەر سێ دامەزراوە سیاسییە سەروەرییەكان نەوەستێنرێت.
یەكەمین هەنگاو بۆ چارەسەریش دۆزینەوەو دیاری كردنی هۆكارە راستەوخۆو راستەقینەكانی تەنگژەكەیە كە لەمانەدا خۆ دەبیننەوە:
أ ــ سروشتی پێوەندی لە نێوان سەركردەكانی پرۆسەی سیاسیدا سروشتێكی زۆرانبازیانەی هەیە نەك كێبەركێیانە لە كاتێكدا ئەوان هەموویان بێ ئاوارتە ( بدون استثناء) سەركردەی فراكسیۆن و لیستی گەورەن بۆ پرۆژەی هاوبەشی نیشتمانی..
ب ــ خراپ تێگەیشتن و خراپ بەكارهێنانی میكانیزمەكانی دانوستانی نێوان سەركردەكانی پرۆسەی سیاسی، وادەزانن دانوستاندن بە واتای شت فەرزكردنی ئاڵوگۆڕدێت ( نەك خستنەرووی ئاڵوگۆڕ ) ی داواكاری و مەرجەكانی نێوانیان.
كە دواجار دانوستانەكە بێ ئەنجام دەكات و چارەسەری هاوسەنگ و رەواو یەكلاكەرەوەی لێ ناكەوێتەوەو لە ئاكامدا لەبری جیاوازی و نەرمی نواندن و هەوڵدان بۆ هاوسەنگین كردنی بابەتەكان لە بەرژەوەندی گشتیدا، دەبێتە هۆی ناكۆكی و كەللەڕەقی و هەوڵدان بۆ پاكتاوكردنی یەكتر.
ج ــ خراپ تێگەیشتن و نەزانینی خاڵە هاوبەش و جیاوازەكان لەنێوان هاوبەشی كردن لە پڕۆسەی سیاسی و هاوبەشیكردن لە حكومەتتدا هەندێ لە سەركردەكان وا دەزانن گەر لە حكومەتتدا بەشداری نەكەن ئیتر پێویستە بكەونە هەڕەشەكاری بۆ بەشداری نەكردن لە پرۆسە سیاسیەكەدا ، ئەمەش واتای ناهوشیاری و كاڵفامی دەگەیەنێت لە دنیای سیاسەت..
لە راستیدا هەمووان لە پرۆسەی سیاسیدا هاوبەشن چ بەوانەی لە ناو پرۆسەی حكومەتتدان یان بەوانەی لە ئۆپۆزسیۆنی سیاسی ئارام و ئاشتیانەدان چ لە ناو پەرلەمان یان لە دەرەوەیدا بەڵام بە هەڵە وادەزانن گەر كەوتنە دەرەوەی حكومەت ئیتر كەوتوونەتە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی، ئەمەش نەبوون و ناشارەزایی ئۆپۆزسیۆنە بە بەرێوەبردنی پرۆسەی سیاسی و نەشارەزابوونیانە لە كەلتووری بە ئۆپۆزسیۆن بوون و مومارەسەكردنی كارەكانی ئۆپۆزسیۆنگەریی..
د ــ نوشوستی هێنان لە مامەڵەكردن بە ماددە دەستوورییەكانی (55، 70، 76) كە نەخشەی رێگای دەستوور دیاری دەكات بۆ چارەسەری تەنگژەكان.
ئەمەش ئاماژەیەكی مەترسیدارە بە مەترسی پێشێلكردنی دەستوورو بەهانەدانە بۆ مانگرتن و تووڕەبوونی جەماوەری و سكاڵا بەرزكردنەوە لە لایەن سەدان دەزگاو رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی و كەسایەتی نیشتمانی و دیموكراتی بۆ بەرگریكردن و پارێزگاری كردن لە دەستوور لەو بەزاندنانەی كەبە شایەتی بەتەمەنترین سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران دەدرێت لە دانیشتنێكی كراوەی ئەنجومەنی نوێی نوێنەرانی عێراقی..
3 ــ لایەنی بەرپرس لە تەنگژەكە: بەر لە راگەیاندن و مۆركردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن ئاماژە بە كەلێنێكی دەستووری لە ناو یاسای هەڵبژاردن درا ئەویش ئەو وادە زەمەنیە بوو كە لەنێوان ڕاگەیاندنی ئەنجامەكان و متمانەبەخشین بەو ئەنجامانە هاتە ئاراوە بەهۆی غیابی رێكخستن و دیاری كردنی وادەكە لە رووی یاساییەوە كە مانگ و نیوێكی خایاند..
بەرپرسیارێتی لە تەنگژەكەدا دوای متمانەبەخشین بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن لەلایەن ئەنجومەنە دادوەرییەكانی تێهەڵچوونەوەی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانەوەیە، بەرپرسیارێتی یەكەمیش دەكەوێتە ئەستۆی سەرۆكی چوار لیستە براوەكە، تا دانیشتنی یەكەمی ئەنجومەنی نوێنەران، لە دوای دانیشتنەكە بەرپرسیارێتی دەكەوێتە ئەستۆی دەزگای پەرلەمان بە هەموو ئەندامانیەوە لەم رووەوە هاوشان دەبن بە سەركردەكانی چوار لیستەكە چونكە دانیشتنی كراوەكەیان لە دانیشتنی (چاوەڕوانییەوە) نەگۆڕدراوە بۆ دانیشتنی (كاركردن ) ی كراوە
دووەم: چارەسەر( دەسپێشخەری نیشتمانی بۆ چارەسەری تەنگژەكە)
لە دوای ماراسۆنێكی درێژی پڕ لە دانوستان و راوێژكاری و سەردان و یەكتر بەسەركردنەوە لە لایەن سەركردەكانی لیست و فراكسیۆنەكان و میانگیری كردنی ناوخۆو هەرێمی و نێودەوڵەتی لە ماوەی زیاتر لە ساڵێكدا گوێمان بە هەواڵی هەمە چەشنەی چارەدۆزینەوە راهات لەوەنەش:
ــ دەستپێشخەری بۆ دابەشكردنی زەمەنیانەی وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران لە نێوان هەردوو سەركردە ( مالكی و عەلاوی ) وماوەی دووساڵ بۆ هەریەكەیان.
ــ دەستپێشخەری بۆ دابەشكردنی دەسەڵات لە نێوان سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆك كۆماردا.
ـــ ــ دەستپێشخەری بۆ دابەشكردنی دەسەڵات لە نێوان سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران وجێگرەكانی و وەزیرەكانی وەزاراتە سیادییەكان و ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیران لە چوارچێوەی یاسایەكدا كە ئەم دابەشبوونە رێك بخات وپابەندی بكات بە رێكخستنەوەی كارەكانی سەرۆكایەتی ئەنجومەنەوە بە پێی پرۆگرامی ناوخۆی ئەنجومەن كە لە مادەی 85ی دەستووردا دانراوە
ـــ دەستپێشخەرییەك بۆ گرێبەستێكی یاسایی لە نێوان لیستی عراقیەو لیستی دەوڵەتی قانوندا بۆ دامەزرنی كوتلەیەكی نیابی زۆرینە و كە پاڵێوراوێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران هەڵبژێرن و دواتر بە پێی مەودایەكی زەمەنی یەكسان دەسەڵاتەكان دابەش بكرێن لە نێوان ئەو دوو لیستە براوەیەدا. تاد
ـــ دەسپێشخەرییەك بۆ هاوپەیمانێتی لە نێوان هەردوو لیستی دەوڵەتی یاساو هاوبەندی نیشتمانی لە پێناوی دامەزراندنی كوتلەیەكی نیابیی كە پاڵێوراوێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران هەڵبژێرن و دواتر بە پێی مەودایەكی زەمەنی یەكسان دەسەڵاتەكان دابەش بكرێن.
هەركەس و لایەنێك لە پشت ئەو دەسپێشخەرییانەوەبن مەرجەكانی هەر دەسپێشخەرییەك بەپێی چەند خەسڵەتێك سەركەوتن وەدەست دێنن:
1ــ پێویستە ناوەڕۆكەكەی و شوێنی راگەیاندنەكەی عێراقیانە داڕێژرابێت و لە لایەنی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیەوە پەسەند بێت بەمەرجێك گەر بۆنی دەستێوەردانی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی لێ بكرێت بە هەند وەرناگیرێت..
2ــ هاودژنەبێت بە ویستی عیراقیەكان و لە لایەن هەموو لیستە هاوبەشەكانەوە بە براوەو نەبراوەوە رەزامەندی لەسەر بدرێت
3ــ لە چوارچێوەی رەوەنیەكانی ( سیاقات ) دەستوور دەرنەچێت بە تایبەتی لەو مادانەی (55 و70 و76 )كە سێ دامەزراوە سیادییەكان رێكدەخەن
4ــ بە دامودەزگایی كراو بێت، گەر لە دەرەوەی قوبەی پەرلەمانیش بێت لە ئەنجامدا پێویستە زانراوو شەفاف و قەناعەتهێن بێت بە لای هاووڵاتیانەوە، ئەم خەسڵەتانەش وەدینایەن گەر لە دەرەوەی پزدانی سروشتی ئەنجوومەنەكانەوە بن..
بەپێی ئەو خاڵانەی سەرەوە وادەردەكەوێت بەرپرسیارێتی و كەمتەرخەمی لە چارەسەركردنی تەنگژەكەدا وەئەستۆی ئەنجومەنی نوێنەران دەكەوێت كە بۆ خۆیان دانیشتبون و چاوەڕێی ئەنجامی رێكەوتنەكانی سەركردایەتی كوتلەكانیان دەكرد بێ ئەوەی ئاگاداری ئەركەكانی خۆیان بن كە لە كاردا دەردەكەوێت نەك لە چاوەڕوانی دانیشتنی كراوەی چاوەڕوانكراو..
پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئەو دەسپێشخەرییە نیشتمانییە چۆن بەدیدێت؟
گرێیەكە لە تەنگژەیەكی فرە رەهەندیدایە لە ناو سێ پۆستە سیاسیە سەروەرییەكەدا ( سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆكایەتی كۆمار، سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران ) بۆیە پێویستی بە رێكەوتنی نێوان لیستە براوەكان هەیە گەر ئەم گرێ سێ رەهەندییە چارەسەر نەكرێت ئەوا مانگرتنی جەماوەری و توڕەبوونی خەڵكی لە هات و هاوارەوە دەبێتە مانگرتن لەسەر كارەكان، پێویستە لەسەر ئەندامانی ئەنجومەنی نوێی نوێنەران ئازایانە لەناو ئەنجومەندا بە ڕۆڵی خۆیان هەستن و لە پێناوی بەستنی دانیشتنی سێیەمین و كۆتایی پاشبەند بە یەكەمین دانیشتنی كراوەوە و هەرلیستێك لە چوار لیستە براوەكە پاڵێوراوی خۆی بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران دیاری بكات و ماف بداتە لیستەكانی تریش تا ئەوانیش لەناو یان لە دەرەوەی چوار لیستە براوەكەوە پاڵێوراو دیاری بكەن و دواتر بخرێتە بەر دەنگدان لەسەر پێنج پاڵێوراو یان كەمتر تا ڕادەی بڕیارلەسەردراوی دەستووری بۆ بردنەوە دیاری بكرێت بە پێی (%51ی دەنگەكان لە مادەی 55ی دەستوور )
پۆستی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی پێ دەبەخشرێت و دووەمیش جێگری دەبێت و سێیەمیش دووەم جێگری سەرۆك دەبێت. بەم شێوەیە دانیشتنی یەكەم بە كۆتا دێت..
بە نیسبەت وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار هەمان رەوەنی (سیاق ) بەكار دێت لە دانیشتنی دووەمدا بە وەرگرتنی سێ بەشی دەنگەكان.
بەڵام بە نیسبەت پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران هاوشێوە دەكرێت ولە لایەن سەرۆك كۆماری نوێ رادەسپێردرێت بۆ راگەیاندنی كابین وەزارییەكان..
نەخشەی كاری هەڵبژاردنی سێ سەرۆكایەتیەكە نەخشەیەكی نیشتمانیە بۆ رێزگرتن لە ویستی دەنگدەران و رێزلێگرتنی دەستووررو تەوقیتاتە زەمەنیەكانێتی هەروەها رێزنانە لە دامەزاوەیی دەزگاكان لە كۆبینێكی دیموكراتیی دوور لە زەوتكاری شەخسیانەو فڕوفێڵی لابەلا و موحاسەسەی بێزراو هێنان و بردنی بێسوود..
كۆتایی:
ئەوەی باسم كردن پێویستە رووی بدایە بەڵام چی روویدا لەم بارەیەوە؟
ئەوەی ئێستا پێكهاتووە گەیشتنی جەمسەرە گەورەكانە بە رێكەوتنێك كە لە دەسپێشخەرییەكەی سەرۆك بارزانی هاتۆتەدی چ لە بەغدا یان لە هەولێرەوە. بەپێی ئەوە لایەنەكان لە ناكۆكیەكانەوە پەڕیونەتەوە بۆ كەناری جیاوازییەكان كە قابیل بە لەیەكگەیشتن و بەیەك گەیشتنن
ئەم رێكەوتنەش بەپێی سیاقاتی دەستووری دیاریكراو جێبەجێكرا چ بۆ هەڵبژاردنی هەر سێ پۆستە سەرەكییەكە و جێگرەكانیش تا ئەو رادەی دەسپێشخەرییەكە بە ئیمتیازەوە هەڵگری سیمای نیشتمانپەروەری بوو، هاوكات لەگەڵ سیاقاتی دەستووریدا ناتەبا نەبوو، رۆژی 21/12/2010متمانەی بەخشی بە بەرێز مالكی وەك سەرۆك وەزیران و دیاریكردنی 42 وەزارەت بە پێوەرێكی سیاسیانە نەك پیشەییانە..
تەواوكردنی كەموكورتی لە بارەیەوە پێویستی بە كۆمەڵێك رێكەوتن و هاەپەیمانێتی نێوان سەری هەڕەمەكانە، بۆ ئەو تەواوكارییانەش پێویستە بەرنامەكانی حكومەت لە لایەن پەرلەمانەوە چاودێری بكرێن، ئەو چاودێری كردنەش دەستەبەری لابردنی هاوكێشەی ( دانانی كەسەكان و بە كەسایەتی كردنی پۆستەكان ) دەكات لە سیاسەتی عیراقیدا تا هاوكێشەی ( پایەداركردنی دامەزراوەكان و بە دامەزراوەیی بوونی پلەو پایەكان ) جێگرەوەی هاوكێشەی پێشوو بێت..