(ناو) ئەو هۆكارە دێرینەیە كە هەزاران ساڵە، مرۆڤەكان بەیەكترو، بەتەواوی شوێن و كات و شتەكان ئاشنا دەكات و دێرینی و جوانیی خۆیشی لەناوە پیرۆزەكانی خواوە وەرگرتووەو، بڵاوبوونەوەشی لەفەرهەنگی یەكەم مرۆڤی سەر ئەم زەمینەوە (ئادەم) – علیه السلام- بۆ دەستەبەر بووە [ وعلم آدم الاسماء كلها ] البقرە 31، . بەردەوام بوون و نوێبوونەوەیشی، لەچالاكییە بەردەوام و نوێیەكانی مرۆڤەوە سەرچاوەی گرتووە.
ئیدی لەو رۆژەوەش كەخوای گەورە زمانە جیاجیاكانی گەلان و نەتەوەكانی سەرزەمینی بەنیشانەی دەسەڵات و توانای بێ سنووری خۆی دانا [ ومن آیاته خلق السموات والارض، واختلاف السنتكم والوانكم ] (الروم – 22)، تاك و كۆی هەر نەتەوەیەكیش وەكو ئیرادەیەكی خوا ویستانە، لەهەوڵی ناولێنانی خەڵك و شوێن و شتەكان بوونە بەزمانی خواكردی خۆیان.
نەتەوەی كوردیش كە كوردستانەكەی لانكەی دووەمی مرۆڤایەتی و سەنتەری دیموگرافی هەموو جیهانە، لەدوای لافاوە مەزنەكەوە، ئەمیش وەكو مافێكی سرووشتی خۆی ناوی كوردی لە (تاك) و (خاك) و (شوێن) و (شتەكان) ناوە تا ئەو كاتەی كە سەربەست و خاوەن بڕیاربووبێت، لەمە بەدەر، داگیركەرانی كوردستان هەوڵی زۆریان داوە لەپێناوی سڕینەوەی مۆركی زمانە رەسەن و خواكردەكەی، بەڵام چونكە كورد لەژێر هیچ جۆرە فشارێكدا، ئامادە نەبووە سەربەستی كەسێتی و زمان و فەرهەنگ و كەلەپووری خۆی لەدەس بدات، بۆیە زۆربەی هەوڵی نەیارانی بەفیڕۆچووە.
لەگەڵ ئاشنابوونی گەلی كوردیش بەئایینی ئیسلام و قبوڵكردنی ئیسلام وەكو ناسنامەی عەقائیدی بۆ كورد بوون و ناسنامەی نەتەوایەتی خوا كردی و، وەكو دەربڕینی خۆشەویستی خۆی و، رێزی بێسنووریشی بۆ ئایینی ئیسلام، ناوی زۆرێك لەكوڕان و كچانی خۆی بەناوی یاران و هاوەڵانی پێغەمبەر – صلی الله علیه وسلم – و، موسڵمانانی پێشینانەوە ناو ناوە.
تا ئێرە مەلەسەكە تاراددەیەك ئاسایی بووە، بەڵام ئەوەی نا ئاسایی بووە ئەوەیە كەهەندێك لەموسڵمانانی عەرەب تا ئێستاش وایان زانیوە كەناولێنانی مناڵانمان بەناوی عەرەبی و ئیسلامییەوە فەرزێكی دینییە!!
لەكاتێكدا فەلسەفەی ناولێنان لەئیسلامدا روو لەوە دەكات كەهەر مرۆڤێك لەهەر نەتەوەیەك بێت، ئازادەو مافی رەوای خۆشیەتی كەناوی بەكار هێنراو و داهێنراوی نێو نەتەوەكەی خۆی بۆ مناڵ و شوێن و شتەكانی دەوروبەری بەكار بهێنێ.
لەمەشدا ئیسلام تەنيا ئەوە بەهەند هەڵدەگرێت، كەناوی بەكارهێنراو مانایەكی جوان ببەخشێت، بۆیە پێغەمبەر – صلی الله علیه وسلم – ئەگەر ناوی چەند كەسێكیشی گۆڕیبێ، ئەوە تەنيا لەبەر ئەوە بووە كەناوەكەی مانایەكی باش و جوانی نەبووە، هەرچەندە خودی ئەو ناوانە عەرەبیش بوونە، بەڵام لەلای پێغەمبەر – صلی الله علیه وسلم – گرنگ نەبووە ناوەكان عەرەبی بن، بەڵكو لەلای ئەو ئەوە گرنگ بووە كە (مانا)ی ناوەكان جوان بن، بۆیە – ابن القیم – دەڵێت : (وكان – صلی الله علیه وسلم – یستحب الاسم الحسن).
هەر لەبەر ئەمەش بوو ئەو ناوانەی كەماناكانی خراپ بوون، دەیگۆڕی بۆ ناوێك كەمانایەكی باش ببەخشێت بۆ نموونە (عاصیة) واتە (یاخی بوو) گۆڕی بۆ (جمیلة) واتە (جوان)، (حزن) واتە (سەخت) گۆڕی بۆ (سهل) واتە (تەخت) ئەمەو چەندین ناوی تری وەكو (عاصی) و (عزیر)و (عبلة) و (شیطان) و (حكم) و (غراب) و (خباب)ی گۆڕی.
هەروەها (شهاب)ی كرد بە (هشام)، (حرب)ی گۆڕی بە (سلم)، (المضطجع)ی گۆڕی بە (المنبعث) و (ارضا عفرة)شی كرد بە (ارضا خضرە) و (شعب الضلالة)ی كرد بە (شعب الهدی) (بنو الزینە)ی كرد بە (بنو الرشدة) و . تاد.
(بڕوانە – زاد المعاد – ابن القیم – لاپەڕە (5) بەرگی/2)
هەموو ئەم گۆڕانكارییەش ئارەزوومەندانەو قەناعەت پێكردنی خاوەنی ئەو ناوانە بووە نەك بەزۆر، بۆیە لە (صحیح)ی (بوخاری)دا هاتووە كە: (عن سعید من المسیب عن ابیه عن جده (حزن) انه اتی النبـی – صلی الله علیه وسلم – فقال له : ما اسمك ؟ قال: حزن، فقال: انت (سهل) قال لا اغیر اسما سمانیه ابي).
واتە كاتێك پێغەمبەر – صلی الله علیه وسلم – پێی باش بوو ناوی (حزن) واتە (سەخت) بكاتە (سهل) واتە (تەخت) خاوەنی ناوەكە رازی نەبوو، بەڵكو وتی: حەز دەكەم ناوێك نەگۆڕم كەباوكم لێی ناوم.
بۆیە پێغەمبەر – صلی الله علیه وسلم – سەرپشكی كردو، هیچ زۆریشی لێ نەكردو، ئەم هەڵوێستەی كابراشی بەگوناهـ لەقەڵەم نەدا، لەبەرئەوە – ابن القیم – لە (مفتاح دار السعادة)دا دەڵێت: (فلم ینكر علیه النبـی – صلی الله علیه وسلم – ولا اخبره بان ذلك معصیة، بل سكت عنه، وكذلك لما غیر اسم (السائب) فأبوا تغییره، لم ینكر علیهم).
لێرەوە بۆمان دەردەكەوێت كە لەپێناوی پاراستنی مۆرك و فەرهەنگی نەتەوەییماندا، ئێمەی كوردو هەر نەتەوەیەكی تریش، ئازادین لەهەڵبژاردنی ناوی كوردی بۆ ناولێنانی مناڵانمان و شوێن و شتەكانمان، لەرووانگەی ئەوەی وشەو ناو و زمانی نەتەوەییمان خواكردە، بەكارهێنانیشی جێگەی رەزامەندیی خۆیەتی.
ئەمەش رێگە ناگرێت لەهەر كەسێك كەناوی پێغەمبەران (علیهم السلام) یاران و شوێن كەوتووانی لەمناڵانی بنێت، بەڵام لێرەدا ئەوە گرنگە كەمرۆڤ بزانێت، بەكارهێنانی ئەو ناوانە فەرز نین بەسەر موسڵمان دا، چونكە حەدیس و فەرموودەی لەجۆری (احب الاسماء الی الله عبدالله وعبدالرحمن) تەنیا ئاماژە بۆ كردنێكە بۆ ناوی جوان هەڵبژاردن نەك فەرزكردنی ئەو دوو ناوە، چونكە پێغەمبەر – صلی الله علیه وسلم – ناوی (قاسم) و (طاهر) و (ابراهیم)ی لەكوڕەكانی خۆی نا.
هەروەها حەدیسی (تسموا باسماء الانبیاء)یش گەرچی لەلای (ابو داود) و (نسائي) و (طبراني) و (بیهقي) و (بخاري)یش لە (الادب المفرد) و (الدولابي)یش لە (الكنی)دا هاتووە، بەڵام لە (اقباس الانام فی تخریج احادیث الاحكام)ی (د.خالد رشید الجمیلي) كەلە پەراوێزی (الاحكام السلطانیة)دا نووسیویەتی دەڵێت: (جمع تلك الروایات من طریق محمد بن مهاجر قال: حدثني عقیل بن شبیب عن ابي وهب الجشمی وكانت له صعبە قال، قال رسول الله – صلی الله علیه وسلم – تسموا باسماء الانبیاء).
لەدواییدا دەڵێت:
(نقول وهو حدیث ضعیف. وقد قال (ابن حجر) فی (تقریب التهذیب) (2/29): عقیل ان شبیب: مجهول وقال (الذهبـي) في (المیزان)(3/88): عقیبل ابن شبیب عن ابی وهب الجشمی بحدیث (سموا باسماء الانبیاء) لایعرف هو ولا الصحابی الا بهذا الحدیث).
لەمانەی پێشەوە بۆمان دەردەكەوێت كەناوی كوردی و جوان و ماناداری وەك (بەختیار) و (رزگار) و (جوان) و (شنە) و ئەوانی دی كە ئەمڕۆ بەكار دەهێنرێن لەكوردەواریدا، ناوی جوان و ماناداری نێو نەتەوەكانی تری جیهانی ئیسلامیش، هەمووی ناوی مەقبول و جێگەی رەزامەندی ئایینی ئیسلامەو، بۆ كەسیش رەوا نییە داوای گۆڕینی ئەو ناوانە بكات، چونكە (ناو)یش رەهەندێكی تری ناسنامەی نەتەوایەتی گەلانەو، ناسنامەی نەتەوایەتی گەلانیش ویست و ئیرادەی خوای گەورەو باڵادەستە.
ئەمە جگە لەوەی كەناوی نەتەوەیی كەسێتی نەتەوەیی و بەرهەمی كەلەپووری رۆڵەكانیشی دەپارێزێت و، دوای سەدان ساڵی تریش گەلانی موسڵمان و جیهان بەگشتی بەئاسانی خاوەنی راستەقینەی ئەو بەرهەمانە دیار دەخەن كەبەشدارییان كردووە لە پێكهێنانی خەرمانی كەلتوور و مەدەنیەت و ژیاری ئینسانی.