زۆر قسە لەوە دەكرێت گوایا ئامادەگی ژن لە زۆر بواردا زۆر كەمە یان كرچ و كاڵە، وەك بوارەكانی خزمەتگوزاری و بەتایبەت بوارەكانی بازنەی بڕیاری سیاسی. هەڵبەتە بۆ ئەم حاڵەتە خوێندنەوەی جۆراوجۆر هەیە، كە دەبێت زۆر چەمك و حاڵەتی تر لەبەرچاو بگرین.
ئەشێ پرسیارەكە ئەوە بێت: ئایا بۆچی هەمیشە ئەو هەستەمان هەیە كەوا ئامادەگی و قورسایی ژن لەو بوارانەدا لە ئاستی تموح و خەونماندا نییە؟ لێرەشدا دەبێت بپرسین، تموح و خەونەكانمان چین؟ ئەو ئاستەش چیە كە دەبێت ژن بیگاتێ؟ گرنگیشە بزانین ژن چۆن و لە كوێوە خەرقی ئەو بوارە دەكات كە توانا و بەهرەكانی خۆی تیا دەبینێتەوە؟
بێگومان بۆ قسەكردن لە پرسێكی فرە رەهەندی لەمجۆرە هەروا بەتەنها لە گۆشەی قسەكردن لە خودی ژن و ئامادەگی ناكرێت، چونكە ئەمە پەیوەست و گرێدراوی زۆر چەمكی ترە وەكو چەمكی ئازادیەكان، چەمكی كرانەوە و قەبوڵكردنی ئەوی دیكە بە جیاوازییەكانیەوە. هەروەها چەمكی بووێری و بڕیاردان. چونكە ئیستا كێشەكە بەتەنها لە كەمی ژمارەی ژندا نییە لەو بوارانەدا، هەروەك مەسەلەكە لە ویستی ژندا نیە كە رۆڵێك لەو بوارانەدا بگێڕێت.
بەو پێیەی دۆخی جیهانگیری دەبێت ئاسۆی بیركردنەوەی ئادەمیزادەكانی فراوانتر كردبێت، دەبێت بە زۆری پێناسەكاندا تێپەڕیبێت و گۆڕیبنی، گرنگترین پرسیش كە پریشكی دۆخی جیهانگیری بەركەوتووە، چەمكی ئازادی و یەكسانی ژنە لە كۆمەڵگادا، كەمەبەست لەم دێڕە ئەوەیە چەندە ژن چاوەڕێ دەكات تێڕوانینی رەگەزی بەرانبەر و كۆمەڵگا لەمەڕ ئازادییەكانی گۆڕانكاری بەسەردابێت، دەبێت بەهەمان شێوە خۆشی لە رووی دەروونی و عەقڵی و ئەخلاقی و مەعریفیەوە ئەو زەمینەیە بدۆزێتەوە كەلەسەری ئەوەستێت و بەهرە و تواناكانی خۆی پێ ئەخاتە خزمەت كۆمەڵگاوە.
بۆیە قسەكە لەوە نیە چەند ژن كاری سیاسی و حزبی دەكەن، یان چەند ژن پۆستی حكومیان بەدەستەوەیە، چونكە چاوخشانێك بەسە بۆ ئەوەی ببینین ئێستاكە چەند ژنی چالاكوانی بواری حزبی و سیاسی لە زیادبووندایە، هەروەك بەبەراورد لەگەڵ دوێنێمان و تەنانەت بەبەراورد لەگەڵ ئەزمونی هەنووكەی دراوسێكانی كوردستان دەبینین ژمارەی ژن لە زۆربەی زۆری بوارەكاندا لە كوردستانی ئازاددا زۆر زیادیكردووە.
ئەشێ پرسیاری جەوهەری ئەوەبێت، ئایا ئەو كۆمەڵگایەی كە هەتا ئێستا لە مەنزورێكی پیاوانەوە خۆی پێناسە ئەكاتەوەو هەر بەو نەفەسەش هەموو چەمكەكان پێناسە ئەكاتەوە، ئایا تا چ راددەیەك توانیویەتی ئەو بیركردنەوە سواوە نەریتیە تێپەڕێنێت و ئەمەی قەبووڵە؟ ئایا تا چ راددەیەك رووبەرێك هەیە بۆ چالاكبوون و بەتایبەت بۆ بڕیاردان ژن تیا رێگە پێدراوە؟ تا چ سنورێك ژنێكی چالاك دەنگی بیسراوەو ئامادەگی قورسایی هەیە؟
وەڵامی ئەم چەند پرسیارە ئەگەر هەمەلایەنە نەبێت، بێگومان دوولایەنەیە، كەمەبەستێك جەوهەری لەپشتەوەیە ئەویش ملكەچكردنی ئەوی دیكە بە باوەڕبوونی بە تواناكانم وەكوو ژن، بۆیە باوەڕی قووڵم هەیە كەوا مومكین نییە لە ژێر سێبەری هیچ پیاوێكەوە ژنێكی بەهرەمەند بێتە دەرێ. هێندەش ژن پێویستی بەوەیە لە سێبەربوونی پیاو قوتاربێت، پیاویش دەبێت لە كۆیلەبوونی خۆی بۆ بیركردنەوە یەك رەهەندی و یەك رەگەزییەكەی رزگاری بێت.
ئەمە پرسێكە بە توندی ئەمانبەستێتەوە بە یاساكانی مافی مرۆڤەوە، كە باس لە یەكسانی و ئازادی چالاكبوون و رادەربڕین و بەشداری راستەقینەی ژن دەكات لە بازنەكانی بڕیاری سیاسی، كەدەبێت بەهوشیارییەوە و لەسەر ئەو بنەمایانەی سەرەوە مامەڵەی لەگەڵ بكەین. هەڵبەتە لەو میانەیەشدا بە جەختەوە تیشك دەخەمە سەر بازنەی (بڕیار)ی سیاسی، چونكە مەرج نییە هەموو ئەوانەی پۆستێكی خزمەتگوزاری حكومی و سیاسیان هەبێت بڕیاردەربن. هەروەك مەرجیش نییە بۆ ئەوەی بڕیاردەر بیت و پۆستێكی بەرز هەبێت، رەنگە بڕیارە وردەكانی بنەوە زۆر كاریگەرتر لە بڕیارەكانی سەرەوەو ببنە زەمینە بۆیان.
ئەمانە ئەو فاكتەرانەن ئەو هەستەمان پێدەبەخشێ كە ژن لە گشت بوارەكانی كۆمەڵگادا كەمە، چونكە ئەگەر قسە لە ژمارەیە ژن زۆر زۆرە، ئەگەر قسەش لە چۆنایەتیە ئەوە باسەكە تەواو جیاوازە.