یەكەم :- دیاریكردنی تەنگژەكە:
1- چۆنیەتی تەنگژەكە: تەنگژەیەكە لەشێوەی خوێنەبەربوونی سیاسی بۆ نیشتمانێك كە لەرووی رەهەندی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و كەڵچەرییەوە دووچاری نەخۆشی هێشوویی بووە، بەهۆیەوە پەنگ خواردنەوەو خاوبوونەوەو كورتهێنان لەپێكهاتنی دامودەزگا سەرۆكایەتییە سیاسییەكانی لێكەوتۆتەوە( سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران – سەرۆكایەتی كۆمار- سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران).
2- هۆكارەكانی تەنگژەكە : لەچوارچێوەی هۆكارەكانی ئەم تەنگژەیەدا ( ناكرێت هۆكارەكانی نەخۆشكەوتنی نیشتمانی عێراق پشتگوێ بخرێت) بەڵام ئەوەش راست نییە بەشێوەیەك لەشێوەكان هۆكاری هەر دەردێك بەهۆكاری ترەوە گرێ بدەینەوە، گرنگترین فاكتەری تەنگژەكە كە دەركەوتبێت بریتین لە:
• ئامادەگی و بوونی بێگانە لەكاروباری عێراقدا ( هێزی بیانی و دەستێوەردانی هەرێمایەتی..).
• تەگەرەی بەردەم شەرعییەت و چاك نەكردنی ماددەو بڕگە دەستوورییەكانی تایبەت بەماددەی 142ی دەستوور، جێبەجێ نەبوونی هەلومەرجەكانی ماددەی 140ی دەستووری تایبەت بەچارەسەركردنی ناوچە جێناكۆكەكان بەكەركووكەوە.
• دانەڕشتنەوەی یاسای تایبەت بەرێكخستنی كۆمەڵەو پارتی سیاسی و شێوازی ئینتمابۆكردنیان بەپێی ماددەی 39ی دەستوور.
• تەواو نەبوونی رێكخستنی ئازادی كۆڕو كۆبوونەوەو مانگرتنی ئاشتیانە بەپێی یاسا وەك لەماددەی 38ی دەستووردا هەیە.
• تەواو نەبوونی رێكخستنەوەی هەردوو باڵی دەسەڵاتی یاسادانان ( ئەنجوومەنی ئیتحاد) بەپێی بڕگەكانی لەماددەی 65ی دەستووردا هەن.
• نەبوونی پەیڕەوی نێوخۆ بۆ رێكخستنی بەڕێوەبردنی كارەكان لەئەنجوومەنی وەزیران پێ بە پێی ماددەی (85)ی دەستوور.
• رێكنەخستنی دادگای فیدراڵی باڵا بەپێی ماددەی (92)ی دەستوور.
• پێكنەهاتنی سەرۆكایەتی باڵای مافەكانی مرۆڤ بەپێی ماددەی 102ی دەستوور.
• رێك نەخستنی ئەنجومەنی خزمەتگوزاری گشتی فیدرالی بەپێی ماددەی 107ی دەستوور.
گەرچی ئەو خاڵانەی سەرەوە بەپرۆسەیەكی درێژخایەنی كۆشش و چالاكی پشت ئەستوورو بەچەندین فاكتەرو كاركردەی هەمەڕەنگەوە دێنەدی، بەڵام پەكخستنیان ئەم تەنگژەیەی لێ پێكهاتووە، كە ئێستا لەبەردەم پێك نەهێنانی دامودەزگا سەروەرییە سیاسییەكانی عێراقدا وەستاونەتەوە .
یەكەمین هەنگاوی تێپەڕاندنی تەنگژەكە دەستنیشانكردنی فاكتەرە راستەوخۆو بنەڕەتییەكانیەتی كە لەم خاڵانەدا كۆدەبنەوە .
1-شێوازی پێوەندی نێوان سەركردەكانی ناو پرۆسەی سیاسی عێراق لەسەر بنەمای (ململانێ)یە نەك (كێبڕكێ)، لەكاتێكدا هەموویان سەركردەی لیست و فراكسیۆنی خاوەن پرۆژەی هاوبەشی نیشتمانین.
2- بەدحاڵیبوون لەتێگەیشتن و بەكارهێنانی ئامڕازەكانی دانوستاندن لەنێوان سەرۆك و گروپە جیاوازەكانی پرۆسەی سیاسی، دانوستاندن بەلایەنەوە واتا داسەپاندنی ئاڵوگۆڕ نەك خستنەڕووی ئاڵوگۆڕی داواكاری و مەرجەكانی نێوانیان، ئەمەش وا لەدانوستاندن دەكات شكست بهێنێت و چارەسەرێكی هاوئاهەنگ و رێكوپێك بۆ گرفتەكان نەدۆزرێنەوە، بۆیە ئاكامی پێوەندییەكان لەناكۆكیدا بندەست دەبن نەك لەجیاوازی دا بكرێنەوە بەسەر یەكتر، ئەمەش دەبێتە هۆی ئاڵۆزتر بوونی رەوشەكە و گومڕابوونی گرووپەكان لەیەكتر، كۆسپ و پەرچێو و تەگەرەخستنە بەر كارەكانی یەكترەوە .
3- ناتێگەیشتن و نەبوونی هۆشیاری سەركردەكان لەبواری گریمانكاری و دۆزینەوەی خاڵی هاوبەش بۆ پرۆسەی سیاسی و حوكمڕانێتی، بەهەڵە وادەزانن دوور بوون لەحكومڕانێتی یەكسانە بە دووركەوتنەوە لەپرۆسەی سیاسی، لەكاتێكدا بەتێكڕایی هەر هەموویان لەناو پرۆسەكەدا شەریكە بەشن، هەركامیان وەك ئۆپۆزسیۆنی سیاسی لەناوپەرلەمان یا لەدەرەوەی دا خۆی ببینێتەوە ئەمەش بۆخۆی بەشدارییە لەپرۆسەكەدا، بەگشتی ناهۆشیاری هەیە لەبەرامبەر چەمكی ئۆپۆزسیۆن، هەمووان نیگەرانن و بەدگومان و لەدڵەخورپێی ئەوەدان گەر بكەونە دەرەوەی حكومەت ئیتر پەلبەست دەبن لەكاتێكدا باڵی حكومەت بەبێ باڵی ئۆپۆزسیۆن داینەمۆیەكی سیاسی رێكوپێكی پێ دروست نابێت تا پرۆسەی سیاسی بەرەو پێشچوون بە خۆوە ببینێت.
4- شكستهێنان لەمامەڵەكردن بەماددە دەستوورییەكانی 55-70-76، كە دەستنیشانكاری نەخشەی ڕێگای دەستوورین بۆچارەسەری تەنگژەكە، ئەمەش لەو ئاماژانەدا سامناكییەكەی دەردەكەوێت كە شەقامی گشتی پێ وروژێنراوەو خەڵكی لەوەرگرتنی مافە دەستوورییەكانی خۆیاندا دەستخەڕۆو رەشبین و بێئومێد بوون ئەوەتا لەلایەن سەدان كەسی سەر بە كۆمەڵگەی مەدەنییەوە بەرگری لەو داوا یاساییانە دەكرێت كە دەستوور دەپارێزن لەهەر پێشێلكارییەكی راستەوخۆ بۆسەر بڕگەو ماددەكانی .
لەم رووەوە بەتەمەنترین كەسایەتی ناو ئەنجومەنی نوێنەران لەدواهەمین دانیشتنی كراوەی ئەنجومەندا وەك شایەتحاڵێك ئەم خاڵەی خستەڕوو.
سێیەم: لایەنی بەرپرس لەتەنگژەكەدا :بەرلەئیمزاكردنی راست و رەوانێیەتی ئاكامەكانی هەڵبژاردنی ئەم دواییە گرنگە لێرەدا ئاماژە بەكەلێنێكی تەشریعی بدەین كە كەوتۆتە ناو دەستوورو یاسای هەڵبژاردن لەو خاڵەدا كە ماوەیەكی زەمەنی دوورودرێژی نادیاریان هێشتۆتەوە لەنێوان راگەیاندنی ئەنجامەكان و موسادەقەكردنیدا، كە لەمانگ و نیوێك زیاتر تێدەپەڕێت.
هەر بەپرسیارێتییەكی تەنگژەكە دوابەدوای موسادەقەكردن لەسەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردن گەر لەلایەن ئەنجومەنی قەزائی و تێهەڵچوونەوە لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان رووبدات ئۆباڵی دواتری بەرپرسیارێتی دەكەوێتە ئەستۆی سەركردەكانی چوار لیستە براوەكەوە، ئەمەش تا كاتی بەلایەكداخستنەوەی تەنگژەكەو سازدانی یەكەمین دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران،تا ئەو كاتەش هەر ئەوان لێی بەرپرسیارن، دوای ئەمانیش دەزگای پەرلەمان بەهەموو نوێنەران و سەركردەی چوار كوتلەكەوە بەرپرسیاردەبن چونكە تا ئێستاش دانیشتنەكان لە دانیشتنی (چاوەڕوانكراو) نەگۆڕاون بۆ دانیشتنی كراوەی (كار)كردن.
دووەم : چارەسەر
لەماراسۆنێكی دوورو درێژی دانوستاندن و سەردانی بەردەوام وگۆڕینەوەی بیرورای نێوان سەركردەو لیستەكان، لەئاكامی میانگیری ناوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی گوێمان ئاشنابووە بەلیستێك دەستپێشخەری بۆ چارەسەری تەنگژەكە گرنگترینیان: -
دەستپێشخەرییەك بۆ دابەشكردنی پۆستی سەرۆك وەزیران لەنێوان مالیكی و عەلاوی بەیەكسانی و هەریەكەو بۆماوەی دووساڵ.
- دەستپێشخەرییەك بۆ دابەشكردنی دەسەڵات لەنێوان سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران،
- دەستپێشخەرییەك لەنێوان دابەشكردنی دەسەڵات لەنێوان ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیران لەچوارچێوەی یاسایەكدا بەپێی پەیڕەوی نێوخۆی ئەنجومەنی وەزیران كە لەدەقی ماددەی 85ی دەستووردایە،
- دەستپێشخەرییەك كە تێیدا جەخت لەسەر رێكەوتنێك دەكات لەنێوان هەردوو لیستی عێراقییەو دەوڵەتی یاسا بۆ دامەزراندنی فراكسیۆنێكی نوێنەرایەتی كە پاڵێوراو بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران دیاری بكات دواتر پۆست و دەسەڵاتەكان دابەش بكات هەر دووساڵ جارێك لەنێوان یەكتردا دابەش بكرێتەوە.
- دەستپێشخەرییەك تێیدا هاتووە كە لەنێوان هەردوو لیستی دەوڵەتی یاساو ئیتلافی نیشتمانیدا پێكەوە فراكسیۆنێك پێك بهێنن بۆ دیاریكردنی پاڵێوراوی ئەنجومەنی وەزیران .
بەبێ رەچاوكردنی ئەو كەسایەتی و لایەنانەی كە لەپشتەوەی ئەو دەستپێشخەرییانە رۆڵیان هەیە، گەر بێتوو ئەم سیفەتانەی خوارەوە لەخۆبگرن نیمچە سەركەوتنێك بەدەست دێت :بە مەرجێك لەرووی داڕشتن و ناوەرۆكییەوە عێراقییانە بێت، هەر دەستپێشخەرییەك بۆنی دەستی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی لێهەڵبستێت قبووڵ ناكرێت.
2 : دەستپێشخەری پێویستە لەگەڵ ئیرادەی پاڵێوراوانی عێراقیدا ناكۆك نەبێت واتە جێی رەزامەندی و قبووڵكردنی هەمووانی لەپشت بێت بەتێكڕای لیستەكانەوە .
3- پێویستە دەستپێشخەری دەستووریانە بێت لەگەڵ بڕگەكانی دەستووردا ناكۆك نەبێت بەتایبەت بڕگەكانی 55- 70-76 كە سەرۆكایەتییەكان دیاری دەكات و رێكیان دەخاتەوە.
4- هەموو دەستپێشخەرییەكان بە دامودەزگایی كراو بن واتا گەر بەپێی رێكەوتن و رێتیچوونیش بن لە دەرەوەی قوببەی پەرلەمان لە ئاكامدا پێویستە شەفاف و زانراو و قانعكار بن بۆ هاووڵاتیان، ئەم شەفافیەت و قەناعەتە كاتێك ژیرانە بە ئاكام دەگات كە لە پزدانی سروشتیانەی ئەنجوومەنی نوێنەرانەوە لەدایك بووبێت وەك بەجێهێنانی ئەركێكی سیاسی بنەرەتی بەر لەوەی ئەركێكی چاودێریانە و تەشریعیانە بێت.
لە هەموو ئەو خاڵانەی سەرەوە تەنگژەكە و بەرپرسیاریەتی كێشەكە ئۆباڵی دەكەوێتە ئەستۆی ئەنجوومەنی نوێنەران كە هەر لە چاوەڕوانی ئەنجامەكانی ئەو رێكەوتنانەی نێوان سەرۆكی فراكسیۆنەكاندان، بێ ئەوەی ئاگاداری ئەو حەقیقەتە بن كە ئەركی ئەمان لە كاركردندایە نەك لە چاوەڕوانی كردندا، پرسیار لێرەدا ئەوەیە چۆن ئەم دەستپیشخەرییە نیشتمانیانە بەو خەسڵەتانە بێنەدی؟
پێشتر لەسەر گرێ كوێرەكانی قەیرانەكە هەڵوەستەمان كرد كە تەنیا لە پێكهێنانی حكومەتدا كۆ نابنەوە بەڵكو فرە جەمسەرن و پێوەندییان بە بونیادی سێ پۆستە سیادییەكەوەیە ئەمەش پێویستی بە رێكەوتنێكی ستراتیژی هەیە لەنێوان لیستە براوەكاندا تا هەرسێ پۆستە سیادییەكە لە یەك كاتدا دیاری بكرێت، ئەگەر ئەم چارەیەش بۆ ئەو گرێ كوێرە سێ رەهەندییە دیاری نەكرێت كەواتە چارە دەكەوێتە ناو ئاخوڕی بازنەیەكی مەحاڵ و توڕەیی میللی رەواوە كە لەرێی مانگرتنەوە سەرتاسەری شارەكانی گرتۆتەوە و دوایی تەشەنە دەسەنێت بۆ كار راگرتن و بە تەنیا بە سەدای ناڵە و هاواری ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێی نوێنەران ناوەستێت كە پێویستە لەسەریان بە زووترین كات جەولەی سێیەم و كۆتایی دانیشتنی كراوەی نوێنەران ساز بدەن تا هەر لیستێك لە لیستە براوەكان پاڵێوراوی خۆیان بۆ سەرۆكایەتی ئەنجوومەنی نوێنەران دیاری بكەن و حەق بدەن بە لیستی براوەی تریش تا لە دەرەوە یان لە ناوەوەی چوار لیستە براوەكە پاڵێوراوی خۆیان دیاری بكەن دواتر بە تێكڕای دەنگ پێنج پاڵیوراو یا كەمتر بەپێی دەستوور هەڵبژێرن و 51%ی دەنگەكانیان (بە پێی ماددەی 55ی دەستوور) دەستهێنابێت ئینجا دواتر پۆستی سەرۆكایەتی ئەنجوومەنی نوێنەران بە هەردوو جێگرەكەیەوە دیاری بكرێن، بەڵام سەبارەت بە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار لە دانیشتنی دووەمی ئەنجوومەنی نوێنەراندا سەرۆك كۆمار دیاری دەكرێت چ بە دانیشتنێك یان زیاتر بە مەرجێك سێ بەشی دەنگەكانی ئەنجوومەنی نوێنەران بەدەست بهێنێت دواتر سەبارەت بە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران بە هەمان شێوە هەر كەسێك زۆرینەی رەها لەنێوان پێنج پاڵێوراوەكە بەدەست بهێنێت ئەوە لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە سەرۆكایەتی وەزیرانی پێ رادەسپێردرێت تا بەپێی رێنماییە یاساییەكان كابینەی وەزارەتەكەی دابمەزرێنێت.

نەخشەی كاری هەڵبژاردنی سێ سەرۆكایەتییەكە نەخشەیەكی نیشتمانییە بۆ رێزگرتن لە ئیرادەی دەنگدەران بە هەموو بیروڕا جیاوازییەكانیانەوە.
رێزدانانە بۆ دەستوور و رێرەوە یاسایی و تەوقیتە زەمەنییەكانی، رێزگرتنە لە چوارچێوەی بە موئەسەسات كردنی پرۆسەی گۆڕانی دیموكراتییەت بە مەرجێك دوور بێت لە تاك پەرستی و پیادەكردنی رێكەوتنی نا پەسەند و دابەش بوونی ئیتنی بێ زراو و هێنان و بردنی دەسەڵات لەنێوان دەستاودەست كردنی بەپێی بەرژەوەندی تاكە كەسی.