رۆژی 1/9/2010 وەك خۆ ئامادەكردنێك بۆ ساڵوەگەری شۆڕشی ئەیلوولی مەزن، دوو پرسیارمان لەچوارچێوەی نامەیەكی تایبەتی ئاراستەی بەڕێز حاكم رەئووف رەشید وەزیری دادی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرد، كە بریتی بوون لە:

1- شۆڕشی ئەیلوول لەساڵی 1961 شۆڕشی هەموو خەڵكی كوردستان بوو بە رێبەرایەتی جەنابی بارزانی نەمر، ئەم شۆڕشە توانی هەموو گەلی كوردستان لەژێر چەتری خۆی كۆبكاتەوە و ناسنامەیەكی جیهانی بۆ گەلی كوردستان بە جیاوازی ئایین و نەتەوەوە دروست بكات، پرسیاری ئێمە ئەوەیە ئایا ئەم شۆڕشە گەورەیە چۆن توانی ئەو وەرچەرخانە گەورەیە لەناو گەلی كوردستاندا دروست بكات؟
2- شۆڕشی ئەیلوول تەنیا شۆڕشە كە لەناو شۆڕشدا دادگای باڵای هەبووە و هەوڵیداوە بەیاسا كاروباری هاووڵاتیانی ناوچە ئازادكراوەكان رێكبخات، ئێستاش زۆرجار لەسەرۆكی هەرێمی كوردستان گوێبیستی ئەوە دەبین كە ئامانجی بەڕێزیان دامەزراندی دەوڵەتی یاسایە، پرسیاری ئێمە لێرەدا ئەوەیە، ئایا حیكمەتی بڕوابوونی شۆڕشی ئەیلوول بەیاسا و سەروەریی یاسا لەچییەوە هاتووە؟ ئایا تاچەند شۆڕشی ئەیلوول كاریگەری هەبووە لە رۆشنبیری یاسایی لەناو خەڵكی كوردستاندا؟
بەسوپاسەوە بەڕێزیان بەم نامەیە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە و وەك خۆی داوای كردبوو دەقی نامەكەی كە وەڵامی پرسیارەكانی گۆڤاری گوڵانیشی لەخۆی گرتووە، بڵاو دەكەینەوە. ئەمەش دەقی وەڵامەكەی بەڕێز وەزیری دادی حكومەتی هەرێمی كوردستانە بۆ گوڵان:
لاپەڕەیەكی شۆڕشی ئەیلوول لە یادەوەری حاكم رەئووف رەشید دا
شۆڕشی ئەیلوول
رۆحیی میللی جوڵان
ئەو جووڵەیە بەردەوام بوو هەتا ئەمڕۆی هێنایە كایەوە
بەناوی خوداوەندی بەخشندە و میهرەبان
براو خوشكان لە گۆڤاری گوڵان سڵاوی خوداوەند لە ئێوە و لەهەموان
نوسراوەكەتان لە رۆژی 1/9/2010 درەنگانێك گەیشتە دەست و پرسیارەكانتان ((باقە یادگارێكی)) فرە شیرین و بەسۆزی هێنایەوە كایەوە، ئەو كاتەی ئەم دێرانەتان بۆ ئەنوسم ((دەروون)) پڕبۆتەوە لە سۆزێكی ئەفسونایی بۆ یادەوەرییەكانی ((شۆڕش)) لەگەڵ بوونی واقیعێكدا كە ئەویش رەوانەوەی هەستی بەسۆزی كوردانە لای نەوەكانی تازەمان، كە سوپاس بۆ خوداوەند ئەمڕۆ دۆخێكی پڕ هێمن و دەست باخەڵپڕ یا وان لە ((كۆشی ژیانا)).
كەسەكانم خوشكان- برایان، ((شۆڕشی ئەیلوول )) 1961 بۆ ئێمە (( نەوەكانی ئەوسا)) میوزیكی رۆح بوو، ئاوات بزوێن بوو، مایەی ئەوەبوو دەست لە((شار)) و لە ((كار)) و لەبیری تایبەتی خۆمان هەڵگرین و بەدەستە و كۆمەڵ رووەو كۆسار و كێوی كوردستان و تێكەڵ بە ژین و گوزەرانی گوندنشینی و دێهات ببین، بەهیوایەكی فرە پیرۆز كە لەپێناویا زۆرێكی زۆر رۆحیان بەخشی و لەلایەكی ترەوە تێكەڵاوی رۆحی گوند و شاربوو و دەروونی بۆمان ((دەف سازی)) مژدە بەخشی ئەمڕۆ بوو و زۆر دەسكەوتی داهاتووش كە هێشتا لەبەردەمایە. دواڕۆژمان پشت بەیەزدانی باڵا ((روون و پڕ هیوایە))....
وەڵامی پرسیاری یەكەمتان:
برایان ساتە وەختی ((كەڕرەنای شۆڕش))ساڵی 1963 براتان لە هەڵەبجەكەی پڕفەڕی ئەوسا بووم. خۆم ئامادەكردبوو بگەڕێمەوە بۆ بەغداد بۆ ئیمتیحانی دوو دەرسی ساڵی خوێندن لە كۆلێژی حقوق كە دوا قۆناخی خوێندم بوو، ئەو كاتی لەو شارەی ئێمە كۆمەڵە لاوێك بووین لەو شارە پەیوەست بە پارتی دیموكراتی كوردستان، كاتێ كەڕرەنا و سازی شۆڕش هاتە گوێمان و هەواڵی كۆبوونەوەی شۆڕشگێڕان لە دەربەندی بازیان و دەربەندی خان خێرا بە هاوشانی دەها ئافرەتی خۆ بەخشی چەڵەنگ كەوتینە ناو گەڕەك و ماڵان بۆ كۆكردنەوەی پێویستی شۆڕش و خۆراك بۆ شۆڕشگێڕان، جگە لە هاندانی خاوەن توانا و ئەوەی دەستی تفەنگ ئەگرێ كە تازووە پەیوەندی بكەن بەشۆڕشەوە. تاشەوانیش نە ئەچووینەوە بۆ ماڵەوە ....

هەڵەبجە بووە پێگە و رێگای كۆبوونەوەی شۆڕشگێڕان لە گەڕەكەكانی – پیر محەمەد، كانی ئاشقان، سەرا، كانی قوڵكە و كوچە و بازاڕ و باخەكانی دەوری شار، پۆل پۆل خەڵك دەهاتن لە دیهاتەوە بۆ ناوشار. تفەنگ بەخشین و ریزی فیشەك تا( پەسەك و كوڵەباڵ)خوشكان ماڵ بەماڵ ئەگەڕان، بۆ كۆكردنەوەی ئازووقە، لاوانیش بۆ فیشەك و هاندانی مەردان بۆ ئەوەی زووبگەنە دەربەندی خان و دەربەندی بازیان تا رێگا لە سوپا بگرن و نەگاتە سلێمانی و شارەزوور، وەك ئەمان بیست سوپا لە جەلەولا و موسڵەوە بەرێكەوتبوون!!
بۆ خۆم لە یادم كرد كە پێویستە بگەڕێمەوە بۆ بەغدا بۆ ئیمتیحانی دوو دەرس كە لەكاتی خۆی نەمتوانی ئمتیحانیان تیابدەم.
كەسەكانم شۆڕش رۆحی میللی جوڵان و ئەم رۆحە بەردەوام بووە تا ئەمڕۆی هێنایە كایەوە. لە مێژووی میللەتان و تەجرەبەی گەلان و هی خۆشمان شۆڕش هەڵوێست و هەڵچوونی كەسانێك نیە، بەڵكە كارنامەیەكە بۆ داهاتوو كە ئاڵوگۆڕی سیاسیی و ئیداری و كۆمەڵایەتی تا ئابوری مابەینی خەڵك و حكومڕان دێنێتە كایەوە.. شۆڕشی ئەیلوول ئەوها بوو و سەرەڕای لێدان و بۆردومان و سەركوتكردن و راگوێزان و ئەنفال و كیمیاباران و تێك دانی گوند و ئاوایی و شێواندنی ژینگەی كوردستان مەودای شۆڕش بەردەوام بوو، وە نیتاج و بەرهەمەكەی هەرچەندە زۆر گران و قورس و كارەساتاوی بوو، وەلێ ئەمڕۆی هێنایە كایەوە، ئەمڕۆمان شتێكە كە داخەكەم لاو گەنجانمان پێی ئاشنانین بەڵكە رابردوو ناخوێننەوە.
فارس لە سروودی میللیان بە عەزم و سۆزەوە هەردەم وشەی (بەپیشی بەپیتی) دەڵێنەوە كە رۆح ئەجوڵێنێ و، ئێمەش بۆ سروودی (ئەی رەقیب)جۆرە كەسانێك پەیدابوون كە سەرزەنشتمان ئەكەن، داخەكەم بۆ لاوازی رۆحیی میللی، بۆ خۆم هەركاتەی سرودێكی میللی ئەبیسم روح لام پڕاو پڕ ئەبێ لە تەوژم و دەفعێك كە خۆم لەبیر ئەكەم، یەكسەر هاوڕێكانم بیر ئەكەوێتەوە كە هەندێ لە مەیدانی شۆڕش و هەندێكیش لەژێر تەعزیب و ئازارا لێمان دوور كەوتنەوە و هەمیشە ئەڵیم (یادتان بەخێر))...
ئەوانەی دەستە دەستە و ساڵ دوای ساڵ خۆیان كردە قوربانی و ئەوانەی بەردەوامی شۆڕش و ئەمڕۆشیان دروستكرد، بۆیە پێویستە و بەڵكە فەرزە بەسۆزەوە یادیان بكرێتەوە.

• وەڵامی پرسیاری دووەمتان:
بەڵێ شۆڕشی كورد لەهەنگاوی یەكەمی دوای رزگاركردنی ناوچەكانی كوردستان، هەوڵی تەواوی ئەوەبوو، نیمچە ئیدارەیەكی زاتی دابمەزرێنن بۆ بەردەوامی پێداویستی و بەڕێوەبردنی كاری رۆژانەی هاووڵاتیان و پڕكردنەوەی بۆشایی دروست ئیداری و تنفیزی و قەزائی. وەبۆ ئەم مەبەستە سەركردایەتی شۆڕش خێرا بەگوێرەی توانا توانیان دەسگای قەزاوەت لەو ناوچانە بەردەوام بێت و دەستگاكانی پۆلیس و شارەوانی و قەزاوەت و دادگا هەر زوو كەوتنە كار و دەوری پێویستی خۆیان بەگوێرەی توانا و بارودۆخ ئەنجام ئەدا.
براتان پاش هاتنم لە بەغدادەوە مناڵەكانم لە هەڵەبجەو دواتر لەسلێمانی دا و موڵك وماڵ و بەرژەوەندیم بەجێهێشت كە دواتر دەسی بەسەراگیرا و كە لەدوای ساڵی 1975 گەڕامەوە، بۆ خۆم بوومە ئوتێل نشینی و مناڵەكانم لەماڵی باوكی تاسەر لەنوێ ماڵم دروستكردەوە كە ئەمە حكایەتێكی عامی خەڵكە، وە بۆخۆم مەگەر لە تۆماری یادگارەكانی بەوردی لەم بارەوە بنووسم ؟!
بە پەیوەست بوونم بەشۆڕشەوە كرامە-دادوەر-و یەكەم جار لە (سەنگاو) دانرام كە بارەگای هێزی لێ بوو، كاك صالح پێداوی ئامیر هێز و كاك قادر جەباری لێپرسراوی لق بوو، كاك شێخ محەمەد ئەمین شێخ عەبدوڵای عەبابەیلێ قائیمقام بوو، منیش حاكمی شۆڕش، لەبەر نزیكی سەنگاو لە كەركوك رۆژانە بەبەردەوامی فڕۆكە و تۆپ بارانی لەسەر بوو، بۆیە تەنها بەشەو كارمان ئەنجام ئەدا و رۆژان لەبن داروبەرد و شەوان هەموان وەك شارە مێروولە ئەكەوتینە گەڕ و هاتوو چۆ، لەدادگا ستافێكی تەواومان هەبوو، لەدادگای تاوان تا باری كەسی و بەدائە( بداءة)،و ژن مارەبڕین و هەموو جۆرەكانی كاروباری قەزائی و ئەو كێشانەی تەمیز ئەكران ئەمان ناردە سەركردایەتی لە بابكرئاوای نزیك خەلان كە رەحمەتی سیدا صالح یوسفی وەزیری داد و رەحمەتی كاك عومەر دەبابە وەكیلی وەزیر و رەحمەتی ئەحمەد حاجی صالح قاسم سەرۆكی ئیستیئناف . لە تەویڵەش بارەگای سەرەكی دادگابوو كە ئێمە عائیدی ئەوێ بووین و دواتر سەنگاوم بەجێ هێشت و لە تەوێڵە بوومە سەرۆكی دادگا. وە حكومڕانی دادگا لەگەرمیان و ناوچەی حەمرین و و سەنگاو قەرەداغ و شارەزور و هەڵەبجە لەو لاشەوە تا چوار كڵاو و خانەقین و. موكەمیل بووین لەهەموو بارەیەكەوە، بەهەمان شێوەی كە دادگایی كردن لە بەغداد ئەنجام ئەدرا و نوێنەری داواكاری گشتی لە كێشەكانمان ئامادە ئەبوو و بریارەكانم ئیستئناف و تەمیز ئەكرا، و زۆر جار پارێزەر لەجێی لایەنەكان ئامادە ئەبوو. سجل و دۆسیە و ئسلوبی محاكمات هەمان دۆسیە و سجل و شێوەكاری دادگاكانی عێراق بوو.
لێرەدا خاڵێكی گرنگ هەیە لەسەرمە بیڵێم . كاتی دەست بەكاربوونم سەیرم كرد هەموو دۆسیە و ئەوراق و ناسنامەی قەزای چەمچەماڵ و دەوربەری هەمووی هێنراوە و فەهرەست كراوە و دانراوە، خێرا ترسم لێ نیشت بەوەی لەناو بچێ بۆیە پەیوەندیمان لەگەڵ جەنابی كریم ئاغای هەمەوەند كرد كە هیمەت بكات ئەو فایلە بگاتە چەمچەماڵ یا لە شوێنێكی پارێزراو دابنرێ دوواتر گوازرایەوە و هەواڵەمان بۆ هات كە براوەتەوە دادگای چەمچەماڵ، پاش ماوەیەك گوازرامەوە بۆ تەوێڵە وە سەرۆكی دادگای تاوان: دواتر بۆ چۆمان و سەرۆكایەتی دادگای ئیستئناف و لیستی تایبەت بە خۆم بەو داوایانە تا ئێستا لام پارێزراوە خودا یاربێت لەگەڵ یادگارەكانم بڵاویان ئەكەمەوە.
مەبەست لە نووسینی ئەم باسە بۆ ئەوەیە كە خوێنەر بزانێ دادگاكانی شۆڕش هەموو مەرجێكی دادگا و سیستمی قەزاوەتی لە خۆ گرتبوو لە بونی دادوەر- دۆسیە- تۆمار- دادگایی كردن- ئامادەبوونی لایەنی داوا و دواتر تۆماركردن و پلەكانی طعن –تانوت-.
لەو ماوەدا چەند ئاڵوگۆڕی یاسا لە بەغداد روویدا وەلی ئێمە ئەو ئاڵوگۆڕانەمان رەچاو نەكرد چونكە پەیوەست بوون بە بەستنەوەی یاسا و دادگا بە شیرازەی حكومڕانیەكی توندی شێوە سەرابازی.
بەم شێوە دادگاكانی شۆڕش بەردەوامی دادگای حكومەتی عێراق بو دور لە نزعە و یاسا لە خزمەتی حوكمدا بێت. بەڵكە بو خزمەتی هاووڵاتیان و دادگای شۆڕش تەواو سەربەست بو و بڕیارەكانی وەك ووتم هەمو قوناغەكانی- طعن- تانوت لێداتی ئەبڕی. و دادوەرەكان بە عام هەمان دادوەرەكانی عێراق بون كە پەیوەست بوبون بە شۆڕشەوە، و ئەوقسانە نا دروستە كە هەندێ كەس ووتویانە شۆڕش بۆخویان یاسایان دانابو، بەڵكە شۆڕش قەت ئەوی لای من تۆمارە و لە زۆر كەسی كەم پرسیوە و زانیوە تێكەڵی كاروباری دادگا نەبوون و جەنابی رەحمەتی مەلا مصطفی لەم بارەوە زۆر بە ئاگا بو لە كەسی قبوڵ نەدەكرد ئیدارە، هێز خەڵكی دەست رۆیشتو تێكەڵی كاروباری دادگا بن. ئەمە واقعیكە لام و ئەیڵێم وە بۆخوم باكم بە كەس نیە و لەسەر (جبرائیل)یش هەق ئەڵێم كە دادگای شۆڕش بەردەوامی دادی حكومەتی چەند ساڵەی عێراق بو و بەردەوامی كارەكانی بە گوێرەی یاساكانی عێراق بو لە باری پەیڕەوكردنی یاسا و صیغەی قانونی و مەوداكانی طعن و پلەكانی دادگا تاوان ئیستئناف- تەمیز و دادوەرەكان لە شارەكانی كوردستان و بەغدادوە هاتبونە ناو شۆڕش. دەوری یاسای قەزائیان زۆر بە سود و دروست و سەربەرزی گێڕا. هاتنی ئەمانە بۆ شۆڕش دەفعێكی گەورە بۆ چەسپاندنی بیری قەزاوەت لە ناو شۆڕشدا و ئەتوانم بڵێم هاتنیان بۆخۆی شۆڕشێكی تر بوو لە بارەی بەرەوپێش بردنی دەستگای قەزاوەت لە كوردستان و لە ناوچە ئازادكراوەكانا كە بە نوێكردنەوەی كاری دادوەری و دادگایی كردن لە شۆڕشدا ناونرا و زۆرێك لەم دادوەرە بەڕێزانە پاش لێدانی شۆڕش گەڕانەوە دادگاكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق چونكە حكومەتی عێراق سوودمەند بوو لە تواناو نەزاهەت و فكری قەزائیان.
ناوی ئەو بەڕێزانە هەڵبەت پارێزراوە و هەموو دادوەران و پارێزەرانی ئەوكاتە یەكتر ئەناسن و لام وایە كەسانێكیان یادگاری شۆڕشیان نووسیوە. بەڵام ئەوی ئاگادار بم سەركردایەتی شۆڕش و حكومەتی هەرێم تا ئێستا ئەم لایەنەی وەك پێویست نەخستۆتە بەر نیگا. كە پێم وایە ئەو كەس و نووسەر و لایەنانەی كە ویستیانە مێژووی شۆڕش بنووسنەوە با لێرەوە دەست پێ بكەن. چونكە ئەمە سەرچاوەی مێژووی نووێی گەلەكەمانە. لەگەڵ رێزم بۆ هەمووان.