مەسەلەی پەچەو ململانێی نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا
فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد
دیارە لەم بارەیەوە حكومەت و شەقام هاوڕا بوون. راپرسییەكی سەنتەری لێكۆڵینەوەی بیۆ نیشانی داوە كەزیاتر لە 82%ی فەرەنسییەكان پشتگیریی قەدەغەكردنی پەچە دەكەن. دەركردنی یاساكە لەفەرەنسا رەنگە ببێ بەمایەی هاندانی وڵاتانی تر بۆ لاسایی كردنەوەی فەرەنسا، بەتایبەتی كە راپرسییەكەی بیۆ نیشانی داوە كە 71%ی هاووڵاتییان لەئەڵمانیاو 62% لەبریتانیاو 59% لەئیسپانیا پشتگیریی دەركردنی یاسایەكی وا دەكەن. بەڵام فەرەنسا یەكەم وڵات نییە پەچەی قەدەغە كردبێ. پێش ئەو، بەلژیك لەنیسانی رابردودا بۆ یەكەم جار لەئەوروپا یاسای قەدەغەكردنی پەچەی دەركرد.
فەرەنسییەكان پەچە بەمایەی هەڕەشە بۆ سەر بەها فەرەنسییەكان دادەنێن بەڵام هەمو رۆژئاوا ئەم بۆچوونەی نییە. راپرسییەكەی بیۆ نیشانی داوە كەزۆربەی ئەمریكییەكان رازی نابن لەئەمریكا یاسایەكی وا دەرچێ. وەزیری كۆچی بریتانیا دامیان گرین لەلێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی «گاردیان» دژی قەدەغەكردنی پەچە وەستایەوەو وای دانا كەئەم قەدەغەكردنە «لەگەڵ بەهاكانی لێبوردەیی و رێز لەیەكتری گرتن ناگونجێ». تارانە گاجار جارفین لەرۆژنامەی كریستیان ساینس مۆنیتەر جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كەقەدەغەكردنی پەچە لەگەڵ ماددەی 18ی چارتەری جیهانیی مافی مرۆڤدا وێك نایەتەوە كەماددەیەكە ئازادیی هەڵبژاردنی ئایین و پابەندبوون بەفەرمان و رێنماییەكانی بە بەشێكی ئازادیی ئایینی دادەنێ.
لەهەمو ئەوروپادا گەورەترین رەوەندی موسڵمان لەفەرەنسادایە. بەڵام بەكردەوە، یاساكە ژمارەیەكی كەمی ژنە موسڵمانەكان دەگرێتەوە چونكە هەموو ژنە موسڵمانەكانی فەرەنسا پەچە ناپۆشن و لەنێو 62 ملیۆن كەسدا كەژمارەی دانیشتووانی فەرەنسا پێكدێنن، تەنیا دوو هەزار ژنی پەچەپۆش هەیە. بەڵام بەهۆی یاساكەوە دەشێ پیاوان بەیەك ساڵ زیندانی كردن سزا بدرێن، ئەگەر ژنەكانیان یان كچەكانیان ناچار بكەن پەچە بپۆشن و بەم پێیە سزاكەی پیاوان لەسزای ژنان قورسترە چونكە ژنەكان بەبڕێك پارە لێی دەردەچن.
بەدڵنیاییەوە داپۆشینی دەموچاو كاریگەریی لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی هیچ دەوڵەتێك نییەو مەسەلەكە هەم بەشێكە لەئازادیی كەسی و هەم رەنگدانەوەی تێگەیشتنێكی تایبەتە لەئایین. بەڵام دەبێ ئەوە روون بێ كە پەچە رەنگدانەوەی زێدەڕۆیی كردنە لەپابەندبوون بەرێنماییەكانی ئیسلام، چونكە دەقە پیرۆزەكان پەچە بەسەر موسڵماندا ناسەپێنن و ئەم دیاردەیە زۆرتر لەسەردەمی دەوڵەتی ئەمەویدا سەری دەرهێناوە نەك زووتر. گومان لەوەدا نییە كەشەپۆلی بەرپەرچدانەوەی روخسارو سیمبولە ئیسلامییەكان لەئەوروپا، زۆرتری بۆ پاش رووداوەكانی 11ی سێپتەمبەری 2001 دەگەڕێتەوە كەدیارە ئەم رووداوە بۆتە مایەی گەورەبوونی كەلێنی كەلتوری- ئاینیی نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاواو ئەم دیاردەیەش زۆرتر لەكۆمەڵگا ئەوروپاییەكاندا رەنگ دەداتەوە.
هۆی بەهێزبوونی بانگەواز لەئەوروپا بۆ قەدەغەكردنی پەچە، لەهەندێ رووەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كەهەندێ لەوڵاتە موسڵمانەكان، بەتایبەتی ئێران و سعودیە، جلێكی تایبەت بەسەر ژناندا دەسەپێنن كەپێیان وایە لەگەڵ بەها ئاینییەكاندا گونجاوترە. ئەمەش بیانوی داوەتە ئەوروپاییەكان كە بەو جۆرە سەیری مەسەلەكە بكەن كەهەموو دەوڵەتێك مافی خۆیەتی بەو چەشنەی كە بەپێویستی دەزانێ، بەها كەلتورییەكانی خۆی بپارێزێ. بەڵام بیانووەكان هەر چییەك بن، قەدەغەكردنی پەچە دەریدەخا كەخەریكە پەراوێزی لێبوردەیی ئایینی لەئەوروپا بەرتەسكتر دەبێ و ئەو ئەوروپایەی كەجاران بەگیانی لێبوردەیی و كرانەوە بەڕووی كەلتوورەكاندا ناسرابوو، خەریكە نامێنێ و ئەوروپایەكی تر جێی دەگرێتەوە كە بەقەد جاران ژیرانە هەڵسوكەوت ناكات.
