پارتی دیموكراتی كوردستان لەم بەشەی كوردستاندا دێرینترین حزبە درێژەی بەخەبات دابێت. لەسەر ئاستی كوردستانیشدا دووەم حزبە پاش حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران...

پارتی لە 64 ساڵی رابردوویدا، یان ئەوەتا سەرقافڵەی بزووتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوەیی كورد بووە، یان بەشێكی سەرەكی و بنەڕەتیی ئەو بزاڤە بووە. پارتی لە سەمت و ئامانجەكانی خۆیدا نەلەو بزاڤە دابڕاوە، نەلێشی دواكەوتووە. ئامانجەكانی ئەو بزووتنەوەیە، ئامانجەكانی پارتی بوون. ئامانجی سەرەكی و دوورمەودای ئەو بزاڤەش، رزگاربوونی نەتەوەیی بووە، رزگاربوونی خاك و نەتەوە بووە لەپێوەلكاندنی بەزۆر و باڵادەستیی نەتەوەی بە ژمارە زۆرینە (عەرەب) لە عێراقدا. ناوەڕۆكی ئەو ئامانجەش، هەمیشە ناوەڕۆكێكی دیموكراتی و گەلێری بووە. بەگوێرەی قۆناخیش، پارتی ستراتیژ و تاكتیكی بۆ داڕشتووە. بەكورتی پارتی بۆ گەیشتن بەو ئامانجە سەرەكییە، هەموو شێوازێكی خەباتی تاقیكردۆتەوە تا بە رۆژی ئەمڕۆ دەگات كە بەشدارێكی سەرەكی و بنەڕەتییە لە بەڕێوەبردنی ئەو هەرێمەی كە ئێستا بە هەرێمی كوردستان ناسراوە.

پارتی لەو رابردووەیدا چەند سیفەتێكی لەخۆدا كۆكردبۆوە یان كۆكردۆتەوە:
یەكەم: حزبێكی مێژووكردە، بەو مانایەی كە پێویستیی مێژوویینەی رزگاریی كورد وەك هەر نەتەوەیەكی تر كە مافی چارەی خۆنووسینی هەیە، دروستیكردووە. بەو مانایە كە دەبوایە حزبێك بۆ سەركێشیكردنی ئەو بزاڤە بێتە گۆڕێ. ئەوەش سۆنگەی بەردەوامبوونی پارتی بووە.
دووەم: وەك تەواوكەری ئەو مێژووكردە، تا نسكۆی 1975، تاكە حزبێكی رزگاریخوازی نەتەوەیی كورد بووە لە عێراقدا. هەڵبەت ئێستا بەتەنیا ئەوە كافی نییەو ئەركی تر هاتوونەتە پێشەوە.

سێیەم: حزبێكی گەلێری «جەماوەری- میللی» بووە و تایبەت نەبووە بەچین و دەستەو توێژێكی كۆمەڵایەتیوئەم سیفەتەتائێستاشبەپارتییەوە دیارە
چوارەم: پارتی كە پەنای بۆ چەك و بەرەنگاربوونەوە بردووە، سوچی حكوومەتەكانی عێراق بووە كە هیچ رێگەو دەرفەتێكی ئاشتییانەیان لە بەرانبەر گەلەكەماندا نەهێشتبۆوە. چونكە كورد لەسەر هەق بووەو كێشەیەكی رەوای هەبووە، پارتی وەكو حزب مەیدانداری كردووەو سازشی لەسەر مافە رەواكان پێ قبوڵ نەكراوە.

پێنجەم: پارتی ئەگەر لە دیرۆكی خۆشیدا هەوڵی دابێت پێڕەوی لە ئایدیۆلۆجیایەكی دیاریكراو بكات (كە لە هەندێ قۆناخدا كردوویەتی) جگە لە ناسیۆنالیزم، بەبڕوای من زێتر لەژێر فشاری رووداو و ململانێیەكان و بۆ لاساییكردنەوەی سیمای سەردەم بووە، هەر لەسۆنگەی ئەمەشەوەیە دەوترێ كە پارتی حزبێكی ئایدیۆلۆجیی نییە، ئەگەر ناسیۆنالیزم بە ئایدیۆلۆجیا دانەنرێت!
شەشەم :پارتی بە دەستپێشكەریی بارزانیی نەمر دروست بووە. ئیدی پارتی لە دامەزرانییەوە لەگەڵ بنەماڵەیەكی نەتەوەپەروەری تەریقەتی نەقشبەندی كە بنەماڵەی بارزانییە ئاوێتە بووە. ئەو ئاوێتەبوونە هێزێكی دیكەی بە پارتی داوە. سوكانی رابەرایەتی پارتی بەدەست ئەم بنەماڵەیەوەیەو حاڵی حازر سەرۆك مسعود بارزانی رابەرایەتی دەكات، بەگشتی چەند سەركەوتوو بوون لەو رابەرایەتیەدا با مێژوونووسان بەئینساف و بەبەڵگەوە لێكۆڵینەوەی لەسەر بكەن. دیارە ئەم بنەماڵەیە هەر لە سەردەمی شێخ عەبدولسەلامەوە تا دەگاتە شێخ ئەحمەدو دواتر مەلا مستەفا لەناو ئەو خەتە نەتەوەییە بەرەنگاریخوازو رزگاریخوازەدا جێی خۆیان كردۆتەوە و بەردەوامییان بەخۆیان داوە كە لە شێخی نەهرییەوە دەست پێدەكات تا شێخ مەحموودی نەمر و شێخ سەعیدی پیران و پێشەوا قازی محەمەد و مۆركی خۆیان بە بزووتنەوەی كوردەوە ناوە...پاشان دەبێت ئەوەش بەبیر بهێنینەوە پارتی لە سەردەمێكدا دروست بووە، كە سەردەمی سەركردەی شۆرشگێرو كاریزما بووە. ئەوە بە هەموو حزبە نەتەوەیی و كۆمۆنیستەكانی ئەودەمەوە دیار بوون، حزبی كۆنگرەی هیندستان بە نموونە...

ئەو خەسڵەت و سیفەتانەی پارتی لە كوردەواری بەتایبەتی و رۆحی رۆژهەڵات بەگشتی نزیكن و لە سەركردایەتی و بنیات و رەوتاری سیاسی و پێوەندییەكانی پارتیشدا رەنگیان داوەتەوەو هاوشێوەی پارتیش لە دنیای رۆژهەڵاتدا وەكو وتم هەیە.

پارتی لەو مێژووەی خۆیدا، هەورازو نشێوی بەخۆوە دیوە. كۆسپ و تەگەرەی زۆری هاتۆتە رێ. خەڵكی لێ جیابۆتەوەو خەڵكی تریشی هاتۆتە ریز. كزو لاواز بووەو پاشان خورت و بەهێز بۆتەوە. بێشك هەمیشە لە بۆچوون و خوێندنەوەكانیدا راست نەبووە، بەڵكە وەكو هەر حزبێكی تری كارا هەڵەی كردووە، سەرچیغ چووەو تووشی نسكۆش بووە، لێ بەردەوام بووەو بەخۆی داچۆتەوە و خۆی لەگەڵ پەرەسەندن و قۆناخەكاندا گونجاندووەو جێگەی جارانی خۆی گرتۆتەوە. بەكورتی حزبێكی بەرپرس بووە بەو مانایەی كە بزووتنەوەی كوردایەتی ئەگەر سەركەوتنێكی بەدەستهێنابێت، بەتەنێ بەهی خۆی نەزانیوەو ئەگەر بزاڤەكەش ژێر كەوتبێ و تووشی نەهامەتی و نسكۆ هاتبێت، ئەوا خۆی لێ نەدزیوەتەوەو شانی داوەتەوە بەرێ و بێ ئومێد نەبووەو تێهەڵچۆتەوە...
پارتی ئەگەر لە زەمەن و قۆناخێكیشدا تاكە حزب بووبێت، ئەوە ئێستاكە لە كوردستاندا بەتەنیا نییە. لەدوای نسكۆی 1975 و لەسەردەمی خەباتی شاخەوە، فرە حزبی پەیدابووە. لە دوای راپەرینیشەوە ئەو فرە حزبییە بە قانوون رێكخراوەو لە ژیانی سیاسیی كوردستاندا رەنگی داوەتەوە. ئەوەتا وەك بەڵگە پەرلەمانێكی فرە حزب، فرە نەتەوە و فرە ئایین-مان هەیە. دیارە حكوومەتیش هەروا. بەڵام دیسان پارتی وەكو حزبێكی سەرەكی و بنەڕەتی جێگەی دیاری خۆی هەیەو بەهاوپەیمانێتیی لەگەڵ یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا هەرێمەكە بەڕێوەدەبات. ئەوەتا سەرۆكی پارتی مسعود بارزانی لەهەمانكاتدا سەرۆكی هەڵبژێردراوی هەرێمی كوردستانیشە. لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقیشدا فراكسیۆنی پارتی لەناو هاوپەیمانیی كوردستانی و لەناو فراكسیۆنی لیستە كوردستانییەكانیشدا، فراكسیۆنی بە ژمارە هەرە گەورەی كوردستانەو لەناو عێراق و دەوروبەریشدا حیساب بۆ بۆچوونەكانی پارتی و سەرۆكی كوردستان دەكرێت، ئەوەم بۆ هەڵكێشانی پارتی نییە، تەنیا بۆ ئاماژەپێكردن و خستنەبەرچاوە...بێ لەوە پارتی لەبەڕێوەبردنی هەرێمی كوردستانیشدا، بەهەموو حیسابێك نا سەركەوتوو نەبووە. ئەگەر هیچ بە پارتی و هاوپەیمانەكەی كە یەكێتییە نەكرابێت، ئەوە بەلانی كەمەوە توانیویانە لەم (10) ساڵەی دواییدا هەرێمێكی تا رادەیەك جێگیر لە رووی سیاسی و تەناهی و ئاسایشەوە چێبكەن و لە رووی ئاوەدانكردنەوەو بووژانەوەشەوە چەند مەنزڵێك ببڕن و پێوەندیی لەگەڵ وڵاتاندا بۆ دروست بكەن و بەم قۆناخەی بگەیەنن.. ئەوە رووە پۆزەتیڤەكەیە كە ناكرێ نەخرێتەوە بەرچاو، بەڵام لەگەڵ ئەو رووەدا، رووێكی نێگەتیڤیش هەیە: كەس ناكارێ نكوڵی لە گەندەڵی بكات بەهەموو ئاقارو رەهەندەكانیەوە. ئافاتێكە لەگەڵ ئەو بووژانەوەیەی كە كوردستان بەخۆیەوەی دیوەو دەبینێت، ئەویش پێ بەپێ لەگەڵیدا گەورە بووەو (خاص و عام) قسەی لێدەكات. هاوتەریب خەریكە دەستەو توێژێكی مشەخۆری قەبەی بیروكراتیی لێ پەیدا دەبێت كە هێشتا لەباری خۆدروستكردندایەو خەسڵەت و سیما تایبەتییەكانی باش دەرنەكەوتوون. تۆ بڵێی ئەمە قانوونی نەشونماكردن بێت لە وڵاتانی روو لە پەرەستاندن! و نەكرێت خۆی لێ لا بدرێت. هێشتا بەجیددیش بەرنامەو پلانێكی روون بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو «ئافات و دەردە كوشندەیە» لەگۆڕێدا نییە. لە ئەنجامی ئەو دەردەشدا، كەلێن و درزی كۆمەڵایەتی كە پێشتریش لە كۆمەڵگەی ئێمەدا وەك هەر كۆمەڵگەیەكی تر هەبووە، گەورەترو بەرینتر بووە. جاروبار وەك كاردانەوەیەك بەرانبەر ئەو درزە گەورەو ناعەدالەتییە، گرژیی كۆمەڵایەتی و دواتر سیاسیشی بەدواداهاتووە...ئۆپۆزیسیۆنی سیاسیش كەڵكی لەم درزە وەرگرتووەو ئەگەر بیرێكی جیددی لێ نەكرێتەوە باشتری دەقۆزێتەوە.
بەكورتی ئەو ناعەدالەتییە كۆمەڵایەتییە هۆكارێكە لە هۆكارەكانی لێك دووركەوتنەوەی كۆمەڵایەتی و سیاسی لە هەرێمی كوردستاندا، ئەگەر هەندێ هۆكاری لێكنزیكەوتنەوەی وەك كێشەی كەركووك و ناوچە كێشەلەسەرەكان و تەحەددییاتی دەرەكی تر نەبن، ئەوا كوردستان بەئاقارێكی تردا دەكەوت. هیوادارم ئەو بابەتە یەكێ بێت لەو بابەتانەی كە قسەی زیاترو لێكۆڵینەوەی وردو پشتئەستوور بە داتاو زانیاری لەسەر بكرێت بەتایبەتی كە پارتی بەرەو كۆنگرەبەستن، زەوینەسازی دەكات...
بەشێكی ئەو ئامانجانەی كە پارتی لەپێناویاندا دروستبووە، هاتوونەتەدی. هاوكات ئەرك و ئامانجی تریش هاتوونەتە پێشەوە بەتایبەتی لە بواری كۆمەڵایەتی و دیموكراتیدا...بەمانایەكی تر، ئەگەر هێشتا رزگاری نەتەوەیی، كۆڵەگەیەك بێت بۆ بەردەوامبوونی پارتی، ئەوا داخوازیی تری سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری هاتوونەتە پێشەوە كە هیچیان كەمتر نییە لە ئەركە نەتەوەییەكەو تەنانەت بەبێ ئەو داخوازییانە رزگاریی نەتەوەیی مانایەكی بۆ نامێنێتەوە، یان ناوەڕۆكێكی بەتاڵ و بۆشی دەبێت. ئاخر پارتی كە پارتی دیموكراتی كوردستانە زێتر بۆ ئێستاو داهاتوو دەست دەدات و لەگەڵ ئەرك و داخوازییەكاندا رێك دێتەوە.. ئەوە لەسەر هەموو ئاستەكاندا چ لە پارتی دەخوازێ؟ دەبێت كۆنگرە وەڵامی ئەو پرسیارە بداتەوە..