سوپاو دیموكراسی و سەروەریی یاسا

سوپاو دیموكراسی و سەروەریی یاسا
هەڵسەنگاندنی كودەتای ساڵی 1958ی عیراق كەهەفتەی رابردوو یادی 52 ساڵەمان كردەوە، مشتومڕێكی زۆر دەنێتەوە. ئەم كودەتایە ئەوەندەی كەنەوەی سەردەمی كودەتاكە بەشێوەیەكی پۆزەتیڤ هەڵی دەسەنگێنن، نەوەی دوای كودەتاكەو ئەمڕۆی لێكۆڵیاران ئەوەندە بەپۆزەتیڤ هەڵی ناسەنگێنن. بەڵام ئەمە بەو مانایە نایە كەكودەتاكە هیچ خاڵێكی پۆزەتیڤی تێدا نییەو لەڕاستیشدا هەمووان لەسەر ئەوە هاوڕان كەرووداوەكە خاڵێكی وەرچەرخانە لەمێژوی هاوچەرخی عیراقدا.

كودەتاكە لانی كەم سێ قازانجی بۆ كورد هەبوو. یەكەم، ئەم كودەتایە رژێمێكی لەكۆڵ كورد كردەوە كەكورد لێی بێئومێد ببوو و پێی وابو هیچ پەراوێزێكی بۆ لێك تێگەیشتن نەهێشتۆتەوە. دووەم، رژێمی پاشایەتی هاوپەیمانییەتی لەچوارچێوەی پەیمانی بەغدادا (سەنتۆی دواتر) پێكهێنا بوو كەدیدێكی دۆستانەی بۆ داواكانی كورد نەبوو، كوردیش بەچاوی گومانەوە دەیڕوانییە ئامانجەكانی پەیمانەكە. لەگەڵ داڕمانی رژێمی پاشایەتیداو دەرچوونی دواتری عیراق لەپەیمانەكە، كۆڵەكەیەكی گرنگی پەیمانەكە داڕوخا. سێیەم، كودەتاكە كەش و هەوایەكی وای لەگەڵ خۆیدا هێنا كەتێیدا بەشێكی زۆر لەئازادییە دیموكراتییەكان لەچوارچێوەیەكدا كە لەگەلأ هەلومەرجی ئەو سەردەمەدا گونجاو بوو، فەراهەم كردو بەم پێودانگە بەشێكی قەدەغەكانی سەر داواكانی كورد نەمان.

سەرەڕای هەموو ئەمانە، كودەتاكە ژمارەیەكی زۆر كەموكوڕیی لەخۆ گرتبوو. یەكێ لەگەورەترین كەموكوڕییەكان، بەكارهێنانی بڕێكی زیاد لەپێویستی زەبروزەنگ بوو. لەڕووی سۆسیۆلۆژییەوە، هیچ شتێك لەبەكارهێنانی زەبروزەنگ ئاسانتر نییەو هیچ شتێكیش لەكۆنترۆڵ كردنی قورستر نییە. عیراقییەكان لە1958دا بەقەد میسرییەكانی ساڵی 1952 دانا نەبون. لەكاتێكدا میسرییەكان لەگەرمەی هەڵگەڕانەوەی سوپا لەڕژێمی پاشایەتی، دانیان بەخۆیاندا گرت و بەلای زەبروزەنگدا دایاننەشكاند، عیراقییەكان لە1958 نەریتێكیان داهێنا كە تائەمڕۆ ئاسەوارەكەی بەهێزەو نەیانتوانی رێ لەبەكارهێنانی زەبروزەنگ بگرن.

كودەتای 1958دیموكراسیی دانەمەزراند. رەنگە هۆكە زیاتر بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كەئەركی سوپا لەبنەڕەتدا هێنانەدیی دیموكراسی نییە. جەنرال عەبدولكەریم قاسم كە لەماوەی ساڵانی 1958-1963 حوكمڕانیی كرد، هیچ دیدێكی رۆشنی بۆ دیموكراسی نەبوو. بەدرێژایی ئەم ماوەیە بەبێ دەستوورێكی هەمیشەیی و بەبێ پەرلەمان و بەبێ هەڵبژاردن حوكمڕانیی كرد. میتۆدی بیركردنەوەی نادیموكراتییانەی جەنرال قاسم هاندەر بوو بۆ فەرامۆشكردنی دیموكراسی. لەو هەلومەرجەداو لەژێر كاریگەریی بوژانەوەی ژیانی سیاسی و ناوبانگی وەك رابەرێكی نیشتمانپەروەرو خاوەنی پێگەیەكی كۆمەڵایەتیی بەهێز، جەنرال قاسم ئەگەر هەڵبژاردنێكی ئازادی رێكبخستایە بەمسۆگەری و بەبێ كەمترین گومان هەڵبژاردنەكەی دەبردەوەو شەرعیەتێكی یاسایی بۆ خۆی دابین دەكرد. بەڵام چی وای لەجەنرال قاسم كرد نەچێ بۆ هەڵبژاردن؟
دیارە قاسم خۆیشی لەوە دڵنیا بوو كەئەگەر بچێ بۆ هەڵبژاردن، دەیباتەوە. بەڵام لەبەر ئەوەی لەناخی خۆیدا باوەڕی بەدیموكراسی نەبوو، نەیویست لەرێی سندوقی دەنگدانەوە رەوایی بۆ حوكمڕانیی پەیدا بكاو زیاتر وای بۆ دەچو كەسەروەرییەكەی لەوە دایە كەبەرەنجی خۆی، نەك بەدەنگی دەنگدەران، هاتۆتە سەر كارو هەندێ شتی وەك دەستوورو پەرلەمان و ئۆپۆزیسیۆن لێیان رادەبینرێ سنورێك بۆ دەسەڵاتەكانی دابنێن. پاساوەكەی بۆ فەرامۆشكردنی هەڵبژاردن، ئەوەیە كەدەشێ هەڵبژاردن دەسەڵاتی تر بەتەنیشت دەسەڵاتی ئەوەوە. بێنێتە كایەوەو یاسا نەك ئارەزوی رابەر بكاتە سەروەر.

بەم پێودانگە، قاسم دیدێكی دیموكراتییانەی بەرامبەر بەكوردیش نەبو. ئەوەی ئەمە دەسەلمێنێ ئەوەیە كەقاسم دژی بەكارهێنانی دەستەواژەی «گەلی كورد» بوو لەبەرنامەی پارتی دیموكراتی كوردستانداو رەزامەندیی لەسەر ئەوەش نیشان نەدا كەبەرنامەكە باس لەئۆتۆنۆمی بكا.
ئەو رژێمەی قاسم داینا، رژێمێكی پشت ئەستور بوو بەخودی خۆی و بەم پێودانگە هەڵسوكەوت و رەفتارەكەی زۆرتر لەوەی ناپلیۆن دەچێ كەپێی وابو ویستی دەسەڵاتداری كاریزمایی لەدەسەڵاتی دەوڵەت بەرزترەو یاساكان و دەستوورو پەرلەمان تەگەرە لەڕەهایی ئامانجە گەورەكان دەدەن.
قاسم جگە لەڕوخاندنی رژێمی پاشایەتی و دەركردنی چەند یاسایەكی پێشكەوتنخواز، نە دیموكراسیی پێشكەش بەگەلەكەی كرد نە پەرلەمان و نە سەقامگیری و لەپاش خۆی جگە لەعیراقێكی شێواو، نۆڕینی جیاوازی سەبارەت بەكودەتاكەی بۆ عیراقییەكان بەجێ هێشت.
Top