(حارث الضاری) بەردەوامە لە بڵاوكردنەوەی رق و كینەی رەگەزپەرستی لە عێراقدا
كاظم حبيب
ئەلزاڕی لەهەوڵی ئەوەدا بوو بارودۆخەكەی عێراق بەچاوێك و تێڕوانینێكی یەكلایەنە بخاتەڕوو، گەرچی چاوەكەی تری نابینایە، لەهەوڵی ئەوەدایە هەرچی سلبی و خراپە لەبارودۆخەكە بیخاتەڕوو، هاوكات خۆی دوور بگرێت لەهەموو حاڵەتێكی باش، تەنانەت خۆی دوورخستەوە لە ئاماژەپێدان بەو هۆكارانەشی كە بوونەتە هۆی كەوتنەوەی شەڕ و داگیركردنی عێراق، خۆدوورخستنەوە لە رەخنەگرتن لە رژێمی پێشووی دیكتاتۆری بێ بەزەیی، كە دڕندەترین مامەڵەی دەرهەق بەعێراقییەكان دەكرد و هۆكارێكیش بوو بۆ كەوتنەوەی جەنگەكە؛ خۆدزینەوەیەكی (الضاری) بوو لەراستییەكان.
لەم سیمنارەدا كۆمەڵێك بیروبۆچوونی خستەڕوو كە پێویستە قسەو وتووێژی لەسەر بكرێت و هەروا تێنەپەڕێت، لێرەدا ئاماژە بەگرنگترینیان دەكەین:
• شكستی سیاسەتەكانی هێزی داگیركەر كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەعێراق گرتبوویانەتە بەر و جێبەجێیان دەكرد.
• كوردەكان بە بەردەوام یاخی بوون بەرامبەر عێراق، گەرچی ئەوان بەشێوەیەكی سروشتی و ئاسایی لەوڵاتەكەدا مامەڵەیان لەگەڵ دەكرا، كوردەكان سەردانی بەغدایان دەكرد و ئێمەش سەردانی شارەكانی باكوور(شمال) مان دەكرد بەبێ گیروگرفت.
• توركیا لەهەڵوێست و مامەڵەكردنی لەگەڵ عێراقدا باشە، لەكاتێكدا هەردوو دەوڵەتی ئێران و ئیسرائیل بەشێوەیەكی خراپ دەست دەخەنە ناو كاروباری عێراقەوە.
• دواكەوتوویی و هەژاری و بێئومێدی و بێكاری و لاوازی ئاستی خزمەتگوزارییەكان لەعێراق.
• خەباتی چەكداری و بەرگریكردن بوونی هەیەو دەمێنێت، تەنانەت تا دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش.
• بەهیچ شێوەیەك باسی لە رۆڵی ئەنجومەنەكەی نەكرد بەرامبەر بەوەی روویداوە لەعێراق لە شەڕو كوشتن و ماڵوێرانی.
لەكۆتایشدا ئاماژەی بەوەكرد: عێراق رووبەڕووی داڕمانی ئابووری و سیاسی ناوخۆیی بۆتەوە، وڵاتەكەی كردۆتە ناوچەو پێگەی جۆراوجۆری دەسەڵات و هێزە سیاسییەكان، ئەمە جگە لەوەی لەگۆڕەپانی سیاسی عەرەبی و نێودەوڵەتی پاشاكشەی كردووە و بوونێكی لاوازی هەیە، (الضاری) تەئكیدی كردەوە لەسەر بوونی قەیرانێكی سیاسی و سەربازی و ئابووری لەعێراق.
هەركەسێك گوێبستی ئەم سیمنارە بێت، ئەو راستییە بەئاشكرا دەزانێت، ئامانجی راستەوخۆی وتارەكەی (الضاری) زیادكردنی توندوتیژی و فراوانكردنی ململانێ ئیتنییەكان و بانگەشەكردنی بەردەوامی خوێن رشتن و ئازاردانی عێراقییەكانە، وتارەكەی تەنیا ئامانجێكی لەپشتە، ئەویش بڵاوكردنەوەی رق و كین و كەوتنەوەی ناسەقامگیری و نائارامییە، تاوەكو خەڵكی لە هەستكردن بەئارامی و سەقامگیری بێبەش بن. لەئاماژەكردن بەبارودۆخەكە بێلایەنەو راستگۆ نەبوو، بەڵكو دەیویست بارودۆخی رق و كینەو توندوتیژی لەناو عێراقییەكاندا زیاتر بكات، تاوەكو نائارامی و توندوتیژییەكان و ململانێیەكان فراوانتر بێت، بەنزین بكاتە سەر ئەو ئاگرەی كە هاووڵاتییان بەهەموو شێوەیەك لەهەوڵی كپ كردنەوەیدان.
شێخ ضاری هەموو هەوڵەكانی هێزە سیاسییەكانی وەلاوە نا كاتێك لەماوەی حوكمڕانی سەدام حوسێنی دیكتاتۆر داوایان لێدەكرد دەستبەرداری سیاسەتی دژایەتیكردن و داپڵۆسێنەر بێت، چەندین جاریش ئەو هێزانە وتووێژیان لەگەڵ ئەو نزامە ئەنجامدا، بەڵام هەموو ئەو هەوڵانە بەفیڕۆچوون لەبەردەم ویستی دیكتاتۆر لە درێژەپێدان بە سیاسەتی كوشتن و ئاوارەبوون و جینۆساید، كاتێكیش لەخەباتی چەكدارانە ئەو هێزانە هەموو هەوڵێكیان دا بۆ رووخانی دیكتاتۆر بەتایبەتی خەباتی چەكداری لەهەرێمی كوردستانی عێراق و چەند ناوچەیەكی باشووری عێراق، لەبەردەم دڕندەیی سیاسەت و مامەڵەی دیكتاتۆرییانە لە رەشەكوژی و جینۆساید هەموو ئەو هەوڵانە بێسوود و ئاكام بوو، هەڵەبجەو پرۆسەی ئەنفال و راگواستنی كوردەكان لەكەركوك و ناوچەكانی تری ناوەڕاست و خوارووی عێراق و رەشەكوژی راپەڕینە جەماوەرییەكەی 1991 لەدوای شەڕی دووەمی كەنداو نموونەیەكی بەرچاوی مومارەسەكردنی حوكمی دیكتاتۆر لەعێراق بوو. لەزەمەنی گەمارۆش دا دەستبەرداری سیاسەتی برسیكردنی هاووڵاتییان و خۆپڕچەك كردن و ململانێكردن لەگەڵ ئەنجومەنی ئاسایش و بەرەنگاربوونەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان نەبوو، زیاتر لە 100 كۆشك و باڵەخانەی سەرۆكایەتی گەورەی دروستكرد، كاتێكیش شەڕی سێیەمی كەنداو روویدا هیچ كەسێك ئارەزووی ئەم شەڕەی نەدەكرد، گەر گوێبستی ئامۆژگارییەكانی شێخ زاید بن سوڵتان المهیان سەرۆكی ئیماراتی عەرەبی یەكگرتوو ببوایە ئەو شەڕە ماڵوێرانییە نەدەكەوتەوە كە داوای لێكرد دەستبەرداری حوكم بێت و بچێتە ئیمارات، كاتێك دەسەڵات لەبەغدا رووخا هیچ عێراقییەك لەگەڵ ئەوەدا نەبوو وڵاتەكەی داگیربكرێت، تەنانەت سەرجەم هێزە سیاسییەكانی عێراق داگیركردنەكەیان رەت دەكردەوە، بەڵام تەشەنەكردنی توندوتیژییەكان و ئاڵۆزبوونی بارودۆخەكە وایكرد ئەو داگیركارییە لە رێگەی نەتەوەیەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایشەوە درێژە بكێشێت.
ئەمڕۆ دوای ئەوەی رێككەوتننامەی كشانەوەی هێزەكانی بیانی لەساڵی 2011 لەخاكی عێراق مۆركرا، هێزەكانی تیرۆر و لەگەڵیانیشدا ئەنجومەنی زانایانی ئیسلامی پڕوپاگەندەی ناسەقامگیری و تیرۆر لەهەندێك لەشارەكانی عێراق دا بڵاودەكەنەوە، بەتایبەتی لەبەغدا، ئەمەش بە ئامانجی دواخستنی جێبەجێكردنی رێككەوتننامەكەو لەپێناو مانەوەی هێزە بیانییەكان، كە بەم هۆیەوە تیرۆریستان و تووندڕەوەكان درێژە بەپرۆسەی خوێناوی دژ بەگەلی عێراق دەدەن، بڕیاری داگیركردن بڕیارێكی راست و دروست نەبوو كە لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایش و ئەمریكاو بەریتانیا چەسپێنرا، بۆ هەمووان خراپ بوو، ئێستا دوای مۆركردنی رێككەوتننامەی كشانەوەی هێزەكانی بیانی لەعێراق لە ساڵی 2011 كاریگەری ئەو بڕیارە نەماوە، یەكەیەكەی بڕگەكانی ئەم رێكەوتنامەیە جێبەجێ دەكرێت، تەنانەت گەر بێتوو توندوتیژییەكانی عێراقیش بەردەوام بێت، ئالێرەدا بۆمان دەردەكەوێت، كێشەی (الضاری) سەرۆكی ئەنجومەنی زانایانی ئیسلامی لەعێراق لەداگیركردنی عێراقدا نییە، بەڵكو لەهەڵوێستی توندڕەوی تائیفی سیاسی دایە. ئەمەش بەتەواوەتی دەردەكەوێت كاتێك لەسیمنارەكەیدا وتی: رۆڵی پاڵەوانیەتی هێزەكانی چەكداری بەرگری هەروەكو چۆن لەسەرەتای داگیركردنەوە دیار و لەبەرچاو بوو، هەروا بەسەربەرزی لەدوای داگیركردنیشەوە هەر دەمێنێ. بڕواننە وشەی (لەدوای) كە ماناو قسەیەكی زۆر هەڵدەگرێت، پرسیاری گرنگ و داپەروەرانە لێرەدا ئەوەیە: كێن هێزی چەكداری بەرگریكەر لەعێراق؟ هەموو بەڵگەو راستییەكان ئاماژە بەوەدەكەن: ئەوانەی چەكیان بەناوی گروپە چەكدارییەكانی بەرگرییەوە هەڵكرت، لەپێناو سەربەخۆیی وڵات و خاكەكەی و بەرژەوەندی نەتەوەكەی نەبووە، بەڵكو چەكیان لەپێناو گەڕانەوەی بەعسی سەدامی هەڵگرت، یا لەپێناو كۆنترۆڵكردن و بەدەستهێنانی دەسەڵات بوو بۆ هێزە تووندڕەوە ئیسلامییە سیاسییەكانی عێراق، ئەو هێزانەی لەنموونەی رێكخراوی ئەلقاعیدە كە (الضاری) هاوپەیمانێتی لەگەڵیدا كردوون، بگرە بۆ گەشەكردنی ئەم رێكخراوە تیرۆریستییانەو هەواردارانی لەعێراقدا بەتایبەتی لەرۆژئاوای بەغدا ژینگەیەكی لەباری بۆ دابینكردن تا ماوەیەكی درێژیش دەسەڵاتیان گرتە دەست و گەندەڵی و كوشتار و خوێنێكی زۆری عێراقییەكانیان رشت، ئەوانە چەكیان لەپێناو مەبەستی تائیفی هەڵگرت و مرۆڤێكی زۆریان بەناهەق كوشت، تەنیا لەبەر ئەوەی ناسنامەی دینی یاخوود ئیتنییان وەكو ئەوان نەبوو یا جیاواز بوو، ئەو گروپانەی (الضاری) پێیان دەڵێت هێزی بەرگریكەر، هێزێكی دادپەروەر و بەئەخلاق نین، چەك و تەقەمەنییەكانیان تاكو ئێستاش ئاراستەی ئافرەت و پیاو و منداڵانی عێراق دەكەن، (الضاری) دووبارەی دەكاتەوە بەوەی ئەم هێزە بەرگرییكردنە بەردەوام دەبێت لەسەر كاری چەكدارانەو بەرگریكردن تەنانەت دوای دەرچوونی هێزە بیانییەكان لەعێراق.
شێخ (الضاری) زیاتر درێژە بەقسەو باسەكەی دەدات و دەڵێت: زۆربەی جار كوردەكان یاخیبوون، گەرچی لەبارودۆخ و ژیانێكی سروشتی دا بوون، ئەمە ئەو مەقوولەیەم بیردەخاتەوە كە فاشییەكان بە بەردەوام بڕوایان بەوەبوو كە دەیانوت: درۆ بكە. درۆ. درۆ. بۆیە ئەم پیاوە هەمان بۆچوونی هەیە وا دەزانێت عێراقییەكان بێئاگان لەبارودۆخەكەو بابەتە هەڵبەستراوەكانی ئاشكرا نابێت.
ئەم شێخە خۆی لەراستی خەباتی درێژخایەنەی نەتەوەی كورد دەدزێتەوە، كە لەپێناو مافە رەواكانی خۆیان خەباتیان بۆ كردووە تاوەكو ئەو بەڵێن و رێكەوتنانە جێبەجێ بكرێت كە پێشتر لەلایەن (مەلیك فەیسەڵی یەكەم و حكومەتی ئەوكاتی عێراق و ئەنجومەنی كۆمكاری نەتەوەكان لەسەری رێككەوتبوون بەوەی: (حكومەتی عێراق لەچوارچێوەی عێراقدا كۆمەڵێك مافی نەتەوەیی بۆ گەلی كورد جێبەجێ بكات..)، سەرجەم حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق ئەم رێكەوتنەیان مۆر نەكرد، بۆیە كورد ناچار بوو خەباتی ئاشتیانە هەڵبژێرێت و داوای مافە رەواكانی خۆی بكات، لەبری گوێگرتن و جێبەجێكردنی، ئەو حكومەتە كۆنەپەرستانەی عێراق بەهەموو هێزی سەربازی و ئاسمانی خۆیانەوە هێرشیان كردە سەر ئەو ناوچانەی بە خەبات و بەرگریگرتن تۆمەتباریان كردبوون بەتایبەتی ناوچەی بارزان، بەدرێژایی دەسەڵاتی پاشایەتی لەعێراق ئەم بارودۆخە بەردەوام بوو، ئەمە جگە لە فەرامۆشكردن و بە پەراوێزگرتنی كوردەكان لەهەموو مافێكی نەتەوەیی خۆیان، تەنانەت كاتێكیش بۆ ماوەیەكی كورت لە ماوەی دەسەڵاتی حوكمڕانی عەبدولكەریم قاسم كورد هەستیان بەیەكسانی كردوو دركیان بەوە كرد لەعێراقدا هاوبەشن، كەچی لەژێر فشار و پاڵەپەستۆی هێزی كۆنەپەرست و شۆفێنی و دەوڵەتانی عەرەبی گورزی سەربازی كاریگەر وەشاندرایە پێگەو ناوچەی هێزە كوردستانییەكان، ئەوەبوو بە راگەیاندنی شۆڕشی ئەیلوول لە 1961 لەلایەن كوردەكانەوە كۆتایی هات.
لەماوەی هەرسێ حوكمڕانی (یەكەمی بەعسییەكان و نەتەوەییەكانی عەرەب و دووەمی بەعسییەكان)مافە رەواكانی گەلی كورد پێشێلكراییەكی لە راددەبەدەری بەخۆوە بینی، جینۆسایدو ئەنفال و كوشتنی بەكۆمەڵی بە چەكی كیمیایی لێكەوتەوە، كوردەكان یاخی نەبوون حكومەتی عێراق یاخیبوو، حوكمڕانێتییە شۆفێنی و كۆنەپەرستە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق بوو لەپێدانی مافە رەواكانی گەلی كورد یاخیبوو، پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە؛ ئایا ئەم هێزانە لەعێراقدا پەندو عیبرەت لە رابردووی نزیك و دووری عێراق وەردەگرن؟ بێگومان وەڵامەكە بە نەخێرە؛ هەموو بەڵگەكان ئەوە دەردەخەن هێزە كۆنەپەرست و شۆڤێنییەكان عیبرەت لەرابردوو وەرناگرن و لەم بیروباوەڕە توندڕەو و كۆنەپەرستانەیان بەردەوام دەبن. سیمنارەكەی شێخ (الضاری) راستییە ئەم قسانەمان دەسەلمێنێت.
راستە ئێران بەشێوەیەكی خراپ دەستێوەردانی لەكاروباری ناوخۆیی عێراق دەكات و تۆپبارانەكانی ئەم دواییەی سەر سنوورەكانی هەرێمی كوردستانیش نموونەیەكی زیندووی ئەو راستییەیە، بەڵام توركیاش بەهەمانشێوە هێرش و دەستێوەردانی بۆ ناو كاروباری ناوخۆیی عێراق و كوردستان هەیە، چەندین جاریش ئەم كردەوانە لەلایەن حكومەتی عێراق و كوردستانەوە ئیدانە كراون و داوای چارەسەركردنی ئاشتیانەیان كردووە بۆ كێشەی گەلی كورد لە توركیا. ئەم دەستێوەردانانە بەردەوامە لە غیابی بوونی یەكێتییەكی نیشتمانی هێزە ناوخۆییەكانی عێراق و كەوتنەوەی بۆشایی سیاسی، كە بەهۆی درێژەپێدانی ململانێ لەسەر پێكهاتنی حكومەتی نوێی عێراق كەوتۆتەوە.
لەلایەكی ترەوە شێخ (الضاری) باس لە دواكەوتن و هەژاری و بێكاری دەكات، ئێمەش لەسەر ئەم بابەتەمان نووسیومانە، بەڵام بەهاوشێوەی شێخ (الضاری) خۆمان لەهۆكارە راستەقینەكەی نەدزیوەتەوە، كە سەدام حوسێن و تیرۆریستان هێزە تائیفی و شۆفێنییەكان و ئەنجومەنەكەی (حارث الضاری) هۆكارێكی سەرەكی كەوتنەوەی كێشەكانی دواكەوتوویی و هەژاری و بێكارن.
لەعێراقی نوێ دا سیاسەتی ئابووری پێویستی بە ریفۆرمێكی فراوان و سەرتاپاگیر هەیە، بۆ ئەوەی زامنی دابەشكردنێكی دادپەروەرانەی داهاتی نەتەوەیی بكات، لەمەش دا بوونی ستراتیژییەكی ئابووری و كۆمەڵایەتی روون پێویستە، دووركەوتنەوە لە سیاسەتی تایەفەگیری سەرەتای رێگەیە بۆ ئەنجامدانی ئەو ریفۆرمە ئابوورییە، كە (حارث الضاری) لەگەڵ كۆمەڵێك هێزی تری تائیفی دەیانەوێت تۆوی بچێنن لەبری لەناوبردنی.
(حارث الضاری) بەشێك بوو لە نزامی سەدام حوسێن، كەچی هەستی بەشەرمەزاری نەكرد، ئەنجومەنەكەی لە 2003 دوای رووخانی رژێمی سەدام حوسێن دروستكرد لە پێناو مەبەستێكی تایەفەگیریی دا، بەهاوشێوەی گروپەكانی تری میلیشیاتە چەكدارەكانی شیعە. عێراقییەكان گەرچی رووبەڕووی دوژمنكاری و هێزی تائیفییەكان بوونەتەوە، بەڵام لە دامەزرانی عێراقێكی دیموكراتی و پێكهێنانی دەوڵەتێكی نیشتمانی كۆڵ نادەن و بۆ یەكلاكردنەوەی ململانێیەكان رێگەی ئاشتیانەی دەستاودەستكردنی دەسەڵاتیان هەڵبژاردووە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، هاوكات دژی هەموو دەستێوەردانێكی ئیقلیمی و نێودەوڵەتین و بەتوندی و بەهەمووان دژایەتیكردنی گروپە چەكدارە تیرۆریستەكانیان هەڵبژاردووە، كەچی بیروبۆچوونەكانی (الضاری) دژی ویست و ئیرادەی گەلانی عێراقە، لەداهاتوودا گەلانی عێراق دەتوانن شكست بە هەموو سیاسەتێكی توندوتیژی و تیرۆر بهێنن.
