ئاماژەكانی پشتەوەی سەردانە چاوەڕوانكراوەكەی سەرۆكی هەرێم بۆ توركیا
فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد
ئەگەر وردتریش بڕوانینە مەسەلەكە، سەردانە چاوەڕوانكراوەكە شتێكی وای لێ هەڵدەكڕێندرێ كەتوركیا چیتر لەدەستكەوتە سیاسییەكانی كوردی عیراق نیگەران نییەو پشتیوانی لەبوونی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكا. گۆڕانی دیدی توركیا بۆ هەرێمی كوردستان تەگەرەیەكی گەورە لەبەردەم پەرەسەندنی پێوەندی نێوان هەردولا ناهێڵێ و بناغەیەكی پتەو بۆ سەقامگیركردنی پێوەندییەكە دادەمەزرێنێ.
خاڵی دووەم ئەوەیە : ئەم سەردانە بەڵگەی سەركەوتنی دوو دبلۆماسیەتە كە یەكێكیان دبلوماسیەتی هەرێمەو ئەوی تر دبلوماسیەتی ئەنكەرەیە لەسەردەمی وەزیری دەرەوەی ئێستای توركیا داوود ئۆغڵو.
داوود ئۆغڵو بەر لەوەی وەزارەتی دەرەوەی پێ بسپێردرێ، كاریگەریی لەسەر سیاسەتی دەرەوەی توركیا هەبووە. سێكوچكەی ئەردوگان- گول- داوود ئوغلو لانی كەم پێنج ساڵێكە سەرقاڵی سەرلەبەر داڕشتنەوەی سیاسەتی دەرەوەی توركیایە. لەنێو ئەم سێكوچكەیەدا داوود ئوغڵو بەنۆڕین لەوانی تر رۆشنتر دێتە بەرچاو چونكە بیروباوەڕو بۆچونەكانی خۆی لەدوتوێی چەند كتێبێكدا هەڵڕشتوە كەگرنگترینیان كتێبی ((قووڵایی ستراتیژی و پێگەی نێودەوڵەتیی توركیا)) یەو تێیدا بەڕاشكاوی داوای سەرلەنوێ پێناسەكردنی سیاسەتی دەرەوەی توركیا دەكا. داوود ئوغڵو لەپێداگرتندا لەسەر پێویستیی پێناسەكردنەوەی سیاسەتی دەرەوەی توركیا، زیاتر پشت بەدوو بنەما دەبەستێ، یەكێكیان هەڵكەوتی جیۆستراتیژیەو ئەوی دیكە قوڵایی مێژوییە. هەردوو بنەماكەش هاندەرن بۆ پتەوكردنی پێوەندی نێوان هەرێم و توركیا، چونكە داوود ئۆغڵو لەتیۆرەكەیدا توركیا بەدەوڵەتی دامێن ناناسێ و زیاتر بەلای ئەوەدا دادەشكێنێ كەتوركیا دەوڵەتی ناوەندەو لەم سەروبەندەدا جەخت لەسەر پێگە جیۆستراتیژیەكەی وەك گرێدەری ئاسیاو ئەوروپاو ئەفریقیا دەكا. لەتیۆرەكەدا توركیا ناوەندەو دراوسێكانی، لەوانە هەرێمی كوردستان، دامێنن. بەم پێودانگە، جیۆستراتیژ توركیا هاندەدا پەرە بەپێوەندییەكانی لەگەڵ دراوسێكانیدا بدا. لەپاڵ هەڵكەوتەی جیۆستراتیژی و تیۆریی ناوەندو دامێن، تیۆرییەكە زۆر جەخت دەكاتە سەر قوڵایی مێژوویی و بەم پێیە لەسنووری ئێرانەوە تا دەریای ئەدریاتیك و لەدەریای رەشەوە تا دەریای عەرەب و بیابانی ئەفریقیا بەقوڵایی مێژویی توركیا دادەنرێ.
ئەم قۆناغەی ئێستای سیاسەتی دەرەوەی توركیا كەتۆژەرەكان لەپۆلێن كردنی قۆناغەكانی لەساڵی 1923وە تا 2010 بەقۆناغی حەوتەمی دەژمێرن و ساڵی 2002 بەسەرەتای دەستپێكی دادەنێن، لەهەموو قۆناغەكانی پێشوو جیاوازترو بەبڕشتتر دێتە بەرچاو.
دووركەوتنەوەی سیاسەتی دەرەوەی توركیا لەكاریگەرییەكانی ئایدیۆلۆژیای كەمالیزم هەلومەرجێكی لەبار بۆ بەدیهێنانی لێكتێگەیشتنی سەقامگیر لەگەڵ دراوسێكانی، لەوانە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، فەراهەم دەكات. ئەلتەرناتیڤی توركیا لەم بوارەدا كرانەوەیەكی زۆرترە بەڕووی دراوسێكاندا، كرانەوەیەك كەدراوسێكانیش هان دەدات بكەونە گەڕ بۆ هەمواركردنی ئاسەواری نۆڕینە ئایدیۆلۆژییە دێرینەكانیان بەچەشنێك كە لەگەڵ بەها تازەكاندا بگونجێ.
بەرژەوەندیی هاوبەش كەبنەمای گرنگی هەر سیاسەتێكی دەرەوەیە، لێی رادەبینرێ زەمینەیەكی لەبار بۆ لێك تێگەیشتنێكی درێژخایەن و سەقامگیر لەنێوان هەرێم و توركیا دەستەبەر بكات. لەنمونەی هەرێم و توركیادا، ئابووری پێش سیاسەت كەوت و رێی بۆ لێك نزیكبوونەوە خۆشكرد. سیاسەتیش لێی رادەبینرێ چوارچێوەیەكی جێگیر بۆ پێوەندییەكان دابین بكات.
لەم سەروبەندەدا سەردانی چاوەڕوانكراوی سەرۆكی هەرێم بۆ توركیا دەبێتە دەستپێكی سەردەمێكی تری پێوەندی لەگەڵ توركیا لەسەر بنەمای پتەوتر.
