سوریا و ئێران بەرپرسن لە كوشتارگەكەی عێراق، نەخێر هێزەكانی ئەمەریكا، نەخێر بەڵكو بەپێی ئیعترافاتی ئەو كابرایەی كە لە تەلەفزیۆنێكی فەرمی بڵاوكرایەوە ئەو بەعسیانەن كە محەمەد یونس ئەلئەحمەدی سەرۆكیانە لە دیمەشق نیشتەجێیە، بەڵام نوری مالیكی سەرۆك وەزیران لە لێدوانێكیدا تەئكیدی لەوە كردەوە كە ناكۆكییە سیاسییەكان بەرپرسن لەوەی كە روو دەدەن.
لێرەدا هەقی خۆمانە ئەو پرسیارە بكەین: كام ناكۆكی و نێوان كێوكێدا؟ بەڕاستی زۆرن، ناكۆكی لە ناو هەر حزبێكدا و ئەویتر لە نێوان دەسەڵات و چەك بەدەستەكان، نێوان شیعە و سوننە، نێوان عەرەب و كورد، نێوان سوپا و پێشمەرگە، نێوان لاگیرانی ئێران و لاگیرانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، نێوان عەلمانی و ئیسلامییەكاندا، نێوان عەشایەر و (قاعیدە) نێوان حكومەتی فیدڕاڵ لە بەغدا و فیدراڵییەتی هەرێمی كوردستان لە هەولێر، نێوان دەزگای هەواڵگری بە سەرۆكایەتی دەست لە كاركێشاو محەمەد شەهوانی، كە بە فەرمانێكی ئەمەریكی لەسەردەمی بریمەرەوە سەرۆكایەتی ئەو دەزگایەی دەكرد.. تاد، كە تا ئێستاش كەس نازانێ بۆ دەستی لە كاركێشایەوە، ئایا لەبەر ئەو بەڵگەنامانەی كە پێشكەش بە ئەنجوومەنی كردبوو دەربارەی بەرپرسیارێتی فەیلەقی قودسی ئێرانی لە كوشتارگەكە، یان بەهۆی نادیقەتی ئەو زانیارییانەی كە دابووی؟
نوێترین ناكۆكی لە نێوان حزبی دەعوە و ئەنجوومەنی باڵادایە، واتە نێوان شیعە و شیعە، مالیكی مەرجی ئەوەی داناوە كە پاش هەڵبژاردنە گشتییەكەی مانگی كانوونی دووەمی داهاتوو بەخۆی یان یەكێكی بەهێزی ناو حزبەكەی ببێتە سەرۆك وەزیران، ئەمە سەرەڕای دانی 51%ی ئیئتیلافەكە؟ حزبی دەعوە و رەوتی سەدر و جەعفەریش نەكرێنە واجیهەی ئیئتیلافەكە.
وەڵامی ئەنجوومەنی باڵا بەرامبەر ئەو هەموو قەرقەشەیە ئەوەیە، كە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن سەرۆك وەزیران دەستنیشان دەكات، كەواتە ئەنجوومەنی باڵا گەمەكە بەشێوەیەكی دیكەی دیموكراتی دەكات، ئامادەش نییە نهێنی ئەو مەسەلەیە ئاشكرا بكات.
ناكۆكییەكە، ئەگەر بگەڕێینەوە سەر دیدی ئەو دوو كەسە، واتە مالیكی و حەكیم، لە نێوان حاكمێكی شیعی و یەكێكی دیكەی ناو مەزهەبەكە نییە، ئەو دوو كەسە لەسەر ئەوە كۆكن كە دەبێ شیعەی لە ریزی یەكەمی دەسەڵاتدا بێت.
بەڵام پاش ئەوەی مالیكی توانای خۆی ئیسپات كرد و حزبەكەی سەركەوتنی لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان وەدەست هێناو نەیهێشت حەكیم هەرێمە فیدڕاڵییەكەی ناوەڕاست و باشوور دابمەزرێنێ و رێی نەدا كورد بڕیاری سیادی وەرگرن، ناكۆكییەكانی نێوان هەردوولا زیادیكرد و مالیكی بوو بە دوژمنی دیموكراسییەت، ئەوەی جێی سەرسوڕمانە یەك لەو دوو كەسە، یان یەك لەو دوو حزبە ئامادەنین هۆكاری ئەو ناكۆكییانە بۆ عێراقییەكان ئاشكرا بكەن، تا بەپێی ئەو هۆكارانە بڕیاری خۆیان بدەن.
ئەمەریكییەكان لە كوێی ئەو ناكۆكییەدان؟ واشنتۆن بەرژەوەندییەكانی خۆی لە حوكمێكی بەهێز، یان لەو دەسەڵاتە نابینێ كە رەچاوی بەرژەوەندییەكانی ئێران، یان پەیوەندییەكانی لەگەڵ سوریا دەكات، هەروا لە بەرژەوەندی ئەودا نییە حوكمێكی مەركەزی بەهێز لە بەغدا هەبێت، بۆیە لەگەڵ فیدڕاڵییەتەكەی حەكیم دایە و، پشتگیری لەو كەسانەش دەكات كە دژی مەركەزن، بەڵام لە هەمان كاتدا دژی ئەو كەسانەش رادەوەستێت كە بەپێی ئەجێندای ئێران دەجوڵێنەوە.
ئێرانیش هەر وەكو ئەمەریكا، ئەویش خاوەن دەسەڵاتێكی زۆرە لە عێراق و هەمیشە ئەو كەس و لایەنانە لە دەسەڵاتی عێراق دوور دەخاتەوە كە دژی سیاسەتەكەی كار دەكەن، بە كورتی ئێران ئێستا دژ بە مالیكی كاردەكات و هەوڵی لابردنی لە پۆستی سەرۆك وەزیران دەدات، مالیكش بە تەواوی چووەتە ژێر ركێفی ئەمەریكییەكان و ئەجێندای ئەوان جێبەجێ دەكات، كەواتە ململانێیەكەی نێوان حزبی دەعوە و ئەنجوومەنی باڵا لە سنووری مەحەلی خۆی دەرچووە و رێكنەكەوتنی ئەو دوو لایەنەش كە ئیئتیلافێكی یەكگرتوو كۆیان بكاتەوە بەهۆی دەستە دەرەكییەكەیە و ئەو ناكۆكی و ململانێیەش خۆی لە دوو رووداو دەبینێتەوە، یەكەمیان رووداوی بانقی زویەو ئەویتریان رووداوی تەقینەوەكانی ئەم دواییەی بەغدا، كە بووە شەهید بوونی زیاتر لەسەد كەس و برینداربوونی زیاتر لە حەوت سەد كەس كە بەڕاستی رۆژێكی خوێناوی بوو لە مێژووی عێراقدا، كێشەی بانقی زۆیە خرایە پاڵ پاسەوانانی جێگری سەرۆك كۆمار، د. عادل عەبدولمەهدی و هەرواش بوو، بەڵام مالیكی ویستی بەهۆی ئەو رووداوە زەبری خۆی لە ئەنجوومەنی باڵا بوەشێنێ و لەمەشدا مالیكی رۆڵێكی بەرچاوی گێڕا لە ئیحراجكردنی ئەنجوومەن و د. عادل عەبدولمەهدی، كە ئەمەیش بووە هۆی ئەوەی كە ئێران لێی عاجز بێت، بۆیە كوشتارگەكەی ئەم دواییەی بەغدا دوو دڵییەكی لە ناو هاوپەیمانی شیعە دروستكرد دەربارەی بەرپرسیارێتی ئەو لایەنەی كە ئاسانكاری پێشكەش بەو كەسانە كردووە كە تەقینەوەكەیان ئەنجام داوە.
پاش چەند رۆژێك لە لێكۆڵینەوە و بە چاو سۆركردنی ئێران، حكومەتی مالیكی تۆمەتی تەقینەوەكانی خستە پاڵ محەمەد یونس ئەلئەحمەد، كە سەرۆكی باڵێكی حزبی بەعسە و سوریا پشتگیری لێ دەكات، كە ئەمەیش بووە هۆی تێكچوونی پەیوەندی دیبلۆماسییانەی نێوان عێراق و سوریا.
عێراق داوای رادەستكردنی ئەلئەحمەد و سەتام فەرحانی كرد لە سوریا، بەڵام ئەو وڵاتە ئەم داوایەی عێراقی رەتكرد و، عێراقیش بەرامبەر ئەو رەفتارەی سوریا باڵیۆزی خۆی لە عێراق بانگكرد و سوریاش بە هەمان شێوە.
بەرامبەر ئەمە، چەند كەسانێك ئەو تۆمەتە دەخەنە پاڵ ئێران و پێیانوایە لەبەر ئەوەی ئەنجوومەنی باڵا ئیمتیدادی ئێرانە لە عێراق و تۆمەتباركردنی بەرووداوی بانقی زویە بە واتای تۆمەتباركردنی ئەو كەسانە دێ كە لە ئێران پشتگیری لە د. عادل عەبدولمەهدی دەكەن، بەتایبەتی فەیلەقی قودس، بۆیە ئێران لە رێی فەیلەقی قودسەوە ئەو تەقینەوانەی ئەنجام دا، مەبەستیشی لەمە گورز وەشاندن بوو لە مالیكی.
ئەو گورزە ئەگەر لە دیمەشقەوە هاتبێت یان تاران، گرنگ ئەوەیە كە مالیكی گورزێكی لێ وەشێندرا و كەسیش نازانێ ئایا گورزی تریشی لێ دەوەشێنرێ یان نە، بەتایبەتی پاش دەركردنی حزبەكەی لە هاوپەیمانی شیعی.
لە رووی ئەقلیمییەوە ئێستا مالیكی هەم ئێران و هەمیش سوریای لەخۆی توڕە كردووە، بۆیە چارەنووسەكەی لە با هۆزێكدایە و ئەگەر نەتوانێ چەند لایەنێكی گرنگ بۆ ئیئتیلافەكەی خۆی كە بە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا ناسراوە راكێشێ، ئەوا نەك هەر دەسەڵاتەكە لەدەست دەدات، بەڵكو شتی تریش.
بەرای من دانپیانانی عەقڵی مودەبەری تەقینەوەكە، موفەبرەك بوو، ئەو دەڵێ سوریا دەستی لەو تەقینەوەدا هەبوو، بەڵام ئەگەر بە وردی سەیری دانپیانانە كە بكەین دەزانین كە ئەمە دروستكراوە، سوریا دەكەوێتە رۆژئاوای عێراق، بەڵام تاوانبارەكە لە دانپیانانەكەیدا دەڵێ شوحنەی تەقینەوەكە لە میقدادییەوە هات، میقدادییەش لە رۆژهەڵاتی وڵاتە، ئێستاش من ئەو كارە بە كارێكی ناوخۆ دادەنێم، هەتا بەرپرسێكی عێراقی لە لێدوانێكیدا كە بەبیرم نایەت لە چ كەناڵێكی عەرەبیدا بوو دەڵێ ماددە تەقێنراوەكە لە ناوەوە دروستكراوە، كە ئەمەیش پێچەوانەی قسەكانی لیوا قاسم عەتایە كە دەڵێ چەند لایەنێك لە سوریا دەستیان لەو كارەدا هەبووە . لەوانەیە ئەو قسانەی لیوا قاسم بۆ مەرامێكی سیاسی كرابێ و پێموایە رەبتێكی لەگەڵ دوا سەردانەكەی مالیكی بۆ سوریا هەیە، واتە تۆمەتباركردنی سوریا لەلایەن عێراقەوە وەك كاردانەوەیەكی سیاسی بوو بۆ سەردانە سەرنەكەوتووەكەی مالیكی بۆ ئەو وڵاتە.
هەموومان دەزانین یەك لە داواكانی مالیكی لە سوریا بەدەستەوە دانی هەندێ لە بەعسییە عێراقییەكانی ناو سوریا بوو، بەڵام سوریا ئەم داوایەی رەتكردەوە و وەبیر مالیكی هێنایەوە، كە چۆن كاتی خۆی سەدام داوای رادەستی ئەوەی دەكرد بە بیانووی ئەوەی كە حوكمی ئیعدامی لەسەرە.
بەهەر حاڵ شەهوانی سەرۆكی هەواڵگری عێراق بوو بە قوربانی ئەو مەسەلەیە، بەتایبەتی پاش ئەوەی زۆری ئەو ئاوە ئێرانییەی لێڵ كرد كە بەشێوەی هەواڵگری تەسریبی كردبوو بۆ عێراق، كە ئەم كارەشی هەندێ هێزی لەخۆی عاجز كرد.
هەر چەند سەرچاوەكان لەسەر ئەوە رێكن كە شەهوانی پێشوەخت چەند پلانێكی ئێرانی ئاشكراكردبوو، بە سوود وەرگرتن لە شارەزایی ئەوانەی سەركردایەتی ئەو دەزگایەیان دەكرد لە رابردوودا، بەڵام لە بڵاوكردنەوەی ئەو پلانانە لە میدیاكاندا زۆر پەلەی كرد، بۆیە هەر زوو خۆی خستە هەڵوێستێكی زۆر قورسەوە و ئیتر بەر لەوەی دەستی ئەو وڵاتەی پێ بگات، بڕیاری دەست لە كاركێشانەوەی داو خۆی گەیاندە وڵاتێكی وەكو ئوردن كە هەمیشە لە دژی سیاسەتی دەستێوەردانی ئێران بووە لە كاروباری وڵاتانی عەرەبیدا.